Από τον αρχιτέκτονα Βαγγέλη Σαϊτη
Στις αρχές του εικοστού αιώνα, οι πρωτοπόροι της μοντέρνας αρχιτεκτονικής διερεύνησαν νέες μεθόδους αρχιτεκτονικών συνθέσεων οι οποίες εφαρμόζονται μέχρι σήμερα και εξακολουθούν να δείχνουν καινοτόμες.
Οι πειραματισμοί στην αρχιτεκτονική βρίσκονταν σε απόλυτη αντιστοιχία με ανάλογους στο χώρο των εικαστικών τεχνών. Ο Ολλανδός ζωγράφος Piet Mondrian ζωγράφιζε τη δεκαετία του 1920 πίνακες με έντονα γεωμετρικά χαρακτηριστικά, αντλώντας στοιχεία από το κίνημα του κυβισμού. Πάνω στον καμβά σχεδίαζε οριζόντιες και κάθετες μαύρες γραμμές που τέμνονταν μεταξύ τους, σχηματίζοντας ορθογώνια σχήματα τα οποία, στη συνέχεια, χρωμάτιζε με έντονα βασικά χρώματα (κόκκινο, μπλε, κίτρινο) και λευκό. Αυτές οι αφηρημένες γεωμετρικές συνθέσεις με τη σαφήνεια, την καθαρότητα και το μηχανιστικό χαρακτήρα τους ενέπνευσαν μια ομάδα αρχιτεκτόνων που επιχείρησαν να τις υλοποιήσουν τρισδιάστατα στο χώρο.
Ο συμπατριώτης του, Gerrit Rietveld, κατασκεύασε το 1924 ένα σπίτι στην Ουτρέχτη σύμφωνα με αυτό το πνεύμα. Πρόκειται για ένα διώροφο, μοντέρνο σπίτι, τελείως διαφορετικό και ασυνήθιστο σε σχέση με τα σπίτια εκείνης της εποχής. Ακόμα και σήμερα δείχνει σύγχρονο, κομψό και ανάλαφρο. Ο αρχιτέκτονας αντιμετώπισε το συγκεκριμένο κτίσμα σαν μια αφηρημένη γεωμετρική σύνθεση. Θεώρησε ότι δεν αποτελείται από συμβατικούς τοίχους, στέγες και παράθυρα, αλλά από ορθογώνιες επιφάνειες, κάθετες και οριζόντιες γραμμές. Ετσι, βλέποντας την πρόσοψή του μας θυμίζει κάπως τους ζωγραφικούς πίνακες του Mondrian. Η ίδια αντισυμβατική λογική κυριαρχεί και στο εσωτερικό του, όπου ακόμα και τα έπιπλα αποτελούν συνθέσεις ορθογώνιων σχημάτων. Μάλιστα, στον πρώτον όροφο του κτιρίου υπάρχουν τρία υπνοδωμάτια και ένα καθιστικό τα οποία μπορούν να ενοποιηθούν σε έναν ενιαίο χώρο, καθώς οι τοίχοι που τα ορίζουν είναι πτυσσόμενα χωρίσματα. Και εδώ η γκάμα των χρωμάτων περιλαμβάνει το ουδέτερο γκρι, το λευκό και έντονα βασικά χρώματα.
Η σχεδιαστική μεθοδολογία αυτού του σπιτιού βασίζεται αυστηρά στην ορθή γωνία, δημιουργώντας ένα πλέγμα τρισδιάστατων ορθογώνιων χαράξεων. Η συγκεκριμένη τάση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού ονομάστηκε νεοπλαστικισμός και επηρέασε σημαντικά την εξέλιξη του μοντέρνου κινήματος.
Ενα άλλο πολύ σημαντικό πρωτοποριακό κτίριο εκείνης της εποχής, που διερεύνησε τις ίδιες αρχές, είναι το περίφημο γερμανικό περίπτερο στη Διεθνή Εμπορική Εκθεση της Βαρκελώνης του 1929, σχεδιασμένο από τον Mies Van der Rohe. Πρόκειται για μια αφηρημένη γεωμετρική σύνθεση ορθογώνιων σχημάτων που «καταλήγει» σε μια εξαιρετικά ανάλαφρη και κομψή κατασκευή. Η στέγη του είναι μια λεπτή, ορθογώνια πλάκα που στηρίζεται σε σιδερένια, επιχρωμιωμένα υποστυλώματα. Οι τοίχοι έχουν επενδυθεί με μεγάλες πλάκες πράσινου μαρμάρου Τήνου και διατάσσονται ελεύθερα στο χώρο. Μεγάλα υαλοστάσια δημιουργούν διαφάνεια και ταυτόχρονα ορίζουν τον εσωτερικό χώρο. Τη σύνθεση συμπληρώνουν δύο αβαθείς, ορθογώνιες λίμνες, δημιουργώντας αντανακλάσεις των δομικών στοιχείων.
Το κτίριο αυτό ήταν μια εφήμερη κατασκευή και κατεδαφίστηκε με το πέρας της έκθεσης. Ομως, η μεγάλη απήχηση που είχε στη διαμόρφωση της μοντέρνας αρχιτεκτονικής οδήγησε στην απόφαση να κατασκευαστεί εκ νέου. Ο Mies Van der Rohe εγκαταστάθηκε αργότερα στην Αμερική, όπου εφάρμοσε τις ίδιες σχεδιαστικές αρχές για να κατασκευάσει ουρανοξύστες.
Παρατηρώντας προσεκτικά την κάτοψη του περιπτέρου της Βαρκελώνης διαπιστώνουμε ότι αποτελεί μια ασύμμετρη σύνθεση ορθογώνιων παραλληλογράμμων η οποία, όμως, αποπνέει μια κλασική αίσθηση ισορροπίας και τάξης. Οι τοίχοι διατάσσονται ελεύθερα, επεκτείνονται πέραν των ορίων της στέγης και χρησιμοποιούνται για να ορίζουν επιμέρους χώρους και όχι για να στηρίζουν τη στέγη. Ετσι, ο εσωτερικός χώρος διαρθρώνεται σε επιμέρους ενότητες χωρίς να δημιουργούνται κλειστά δωμάτια. Αυτή η ελεύθερη κάτοψη, τόσο δημοφιλής στα μοντέρνα σπίτια, χαρακτηρίζεται από ενιαίους, ρευστούς χώρους, χαλαρά διαχωρισμένους μεταξύ τους με ελεύθερα διατεταγμένους τοίχους.
Η γνωριμία με τους κανόνες της μοντέρνας αρχιτεκτονικής είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε την ιδιαίτερη αισθητική της.
