Αμέτρητες είναι οι «σοφίες» πάνω στην υγεία που κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά. Πολλές έχουν περάσει και σαν παροιμίες. Όμως πόσα από όλα αυτά έχουν βάση και δεν είναι απόρροια κάποιας πρόληψης ή... ευσεβούς πόθου; Εδώ έρχεται να ρίξει φως η επιστήμη με τις μελέτες της και να επιβεβαιώσει απόψεις ή να καταρρίψει μύθους.

Το σπανάκι έχει πολύ σίδηρο

Μύθος! Πρόκειται για μια παρεξήγηση που κρατά πάνω από έναν αιώνα. Ένα λάθος στην υποδιαστολή του αμερικάνικου Πίνακα ανάλυσης τροφίμων ανέφερε πως το σπανάκι είχε ανά 100 γραμμάρια 10mg σιδήρου αλλά εννοούσε μόλις 0,10mg. Στην πραγματικότητα το σπανάκι περιέχει πολύ λιγότερο σίδηρο από το κρέας, το συκώτι, τον κρόκο του αυγού, τα όσπρια και τους ξηρούς καρπούς, που θεωρούνται και από τις πιο πλούσιες πηγές του. Το σπανάκι ωστόσο είναι πλούσιο σε βιταμίνες C και Β καροτίνη οι οποίες είναι αντιοξειδωτικές και παρέχουν αντικαρκινική προστασία.

Το λεμόνι απολυμαίνει τα θαλασσινά

Μύθος! Το λεμόνι μπορεί να νοστιμίζει και να διαθέτει αντισηπτική δράση αλλά σίγουρα δεν απολυμαίνει τα θαλασσινά γιατί δεν μπορούμε να ξέρουμε το μέγεθος της μόλυνσης ενός υδρόβιου οργανισμού.

Τα φρούτα πρέπει να τα τρως με τη φλούδα τους γιατί εκεί βρίσκονται οι βιταμίνες

Αλήθεια και μύθος, σωστό και λάθος κατά περίπτωση! Είναι αλήθεια ότι μεγάλο μέρος των βιταμινών βρίσκεται στη φλούδα των φρούτων. Αν υπάρχει η εμπιστοσύνη ως προς το προϊόν και προηγηθεί ένα καλό πλύσιμο, τότε είναι ό,τι καλύτερο να καταναλώνουμε το φρούτο με τη φλούδα του.

Δεν πρέπει να πίνεις νερό μαζί με το γεύμα

Αλήθεια! Το νερό κατά τη διάρκεια του γεύματος δυσκολεύει στην ολοκλήρωση της πέψης καθώς αραιώνει τα γαστρικά υγρά και έτσι επιβραδύνεται η δράση των ένζυμων. Είναι σημαντικό όμως να πίνουμε ένα με δυο ποτήρια νερό πέντε με δέκα λεπτά πριν την έναρξη του γεύματος γιατί με τον τρόπο αυτό θα βοηθήσουμε καλύτερα στην ενυδάτωση του οργανισμού μας.

Ένα μήλο την ημέρα τον γιατρό τον κάνει πέρα

Μύθος! Η παράφραση μιας Αγγλικής παροιμίας «One mile a day keeps doctor away» δηλαδή αν περπατάς 1 μίλι την ημέρα (περίπου 1.610 μέτρα) κάνεις τόσο καλό στην υγεία σου που σπάνια θα χρειάζεσαι γιατρό, οδήγησε σ΄ αυτό το μύθο. Τώρα βέβαια αν συνδυάσουμε καθημερινά το περπάτημα με την ελληνική παροιμία και το γενικεύσουμε σε φρούτο και όχι μήλο - δηλαδή αν καταναλώνουμε καθημερινά περίπου 3 φρούτα και παίρνουμε τις απαραίτητες βιταμίνες τότε θα ενισχύσουμε το ανοσοποιητικό μας σύστημα σε σημείο που να αμύνεται σε οτιδήποτε επιβλαβές για τον οργανισμό.

Είσαι άρρωστος, μια σουπίτσα είναι ότι καλύτερο για σένα

Αλήθεια! Εξαρτάται από την αρρώστια αφού κάθε μια χρήζει διαφορετικής διατροφικής αντιμετώπισης. Για έναν άρρωστο με μειωμένη όρεξη και μειωμένη ικανότητα κατάποσης μια σούπα με λαχανικά και βραστό κρέας, θα του παρέχει αρκετές βιταμίνες και σίγουρα θα τον τονώσει. Επίσης επειδή οι εμπύρετες καταστάσεις προκαλούν ταυτόχρονα και αφυδάτωση στον οργανισμό η σούπα είναι μια καλή λύση για την ενυδάτωση του σώματος.

Καλό είναι να συντηρούμε τα τρόφιμα σε σκεύη από καλό πλαστικό

Μύθος! Το καλύτερο υλικό συντήρησης είναι τα γυάλινα σκεύη που πλένονται και αποστειρώνονται καλύτερα. Φυσικά θα πρέπει να απομακρύνουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τον αέρα από το σκεύος.

Με τη σοκολάτα βγάζεις σπυράκια

Μύθος! Αν και υπάρχει η φήμη ότι η κατανάλωση σοκολάτας συνδέεται με εμφάνιση σπυριών στο σώμα, εντούτοις καμία έρευνα δεν έχει αποδείξει κάτι τέτοιο.

Δεν πρέπει να τρώμε μαζί πορτοκάλια και γάλα ή μπανάνα

Μύθος και αλήθεια κατά περίπτωση! Καλό είναι να μην καταναλώνουμε ταυτόχρονα όξινα τρόφιμα (πορτοκάλια) μαζί με αλκαλικά (μπανάνα ή γάλα). Εντούτοις η κατανάλωσή τους αυξάνει την δυνατότητα του οργανισμού μας για καλύτερη απορρόφηση του ασβεστίου. Για να αποφύγουμε όμως τυχόν πεπτικά προβλήματα είναι προτιμότερο να καταναλώνουμε πρώτα το πορτοκάλι ή το χυμό του και έπειτα από πέντε με δέκα λεπτά το γάλα.

Tα ζώα με κοντό τρίχωμα δεν προκαλούν αλλεργίες

Μύθος! Μεγάλο ποσοστό ασθενών με αναπνευστική αλλεργία (αλλεργική ρινοεπιπεφυκίτιδα ή/και άσθμα) είναι ευαισθητοποιημένοι στα επιθήλια των κατοικίδιων ζώων, κυρίως της γάτας και του σκύλου. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ανέρχεται για τη γάτα στο 38% και για το σκύλο στο 26%. Τα αλλεργιογόνα των ζώων βρίσκονται στο σάλιο και στα περιττώματα τους. Τα ζώα, κυρίως οι γάτες εναποθέτουν το αλλεργιογόνο στο τρίχωμα τους με το γλείψιμο γι αυτό δεν έχει σημασία αν το ζώο έχει μακρύ ή κοντό τρίχωμα. Αντίθετα μελέτες έχουν δείξει διαφορά ανάλογα με το φύλο του ζώου. Συγκεκριμένα οι αρσενικές γάτες έχουν μεγαλύτερη ποσότητα του κύριου αλλεργιογόνου σε σχέση με τις θηλυκές, ενώ σε αρσενικές γάτες οι οποίες υποβλήθηκαν σε στείρωση μειώθηκε η ποσότητα του κύριου αλλεργιογόνου (Fel d1) 3-5 φορές.

Τα φυτά με άνθη όπως τα τριαντάφυλλα προκαλούν αλλεργίες

Μύθος! Η γύρη αποτελεί το άρρεν στοιχείο στη γονιμοποίηση των φυτών. Ο τρόπος μεταφοράς της έχει μεγάλη σημασία για την αλλεργιολογία. Ανάλογα λοιπόν με αυτό τον τρόπο τα φυτά διακρίνονται σε εντομόγαμα και ανεμόγαμα. Η γύρη στα εντομόγαμα φυτά, τα οποία είναι φυτά με άνθη, είναι συνήθως ογκώδης, διασκορπίζεται δύσκολα στην ατμόσφαιρα και οι συγκεντρώσεις της στην ατμόσφαιρα είναι μικρές. Επομένως τα εντομόγαμα φυτά, όπως τα τριαντάφυλλα κ.ά., δεν προκαλούν αλλεργία. Η γύρη στα ανεμόγαμα φυτά, τα οποία είναι φυτά χωρίς άνθη, είναι μάλλον μικρή σε μέγεθος αλλά απελευθερώνονται πολύ μεγάλες ποσότητες στην ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα να δημιουργούνται υψηλές συγκεντρώσεις την εποχή της ανθοφορίας. Η εποχική αναπνευστική αλλεργία λοιπόν οφείλεται στη γύρη που απελευθερώνεται από τέτοια φυτά και για την Ελλάδα αυτά είναι τα αγρωστώδη, η ελιά και η παριετάρια (περδικούλι). Η εποχή ανθοφορίας για τα αγρωστώδη είναι από μέσα Μαρτίου- μέσα Ιουνίου, για την ελιά από τέλη Απριλίου - τέλη Μαΐου και για την παριετάρια από μέσα Μαρτίου - μέσα Ιουνίου και από μέσα μέχρι τέλη Σεπτεμβρίου.

Καρκίνο εμφανίζουν συχνότερα οι ευαίσθητοι άνθρωποι που τα βάζουν όλα μέσα τους

Μύθος! Δεν υπάρχει καμία μελέτη που να συσχετίζει την ανάπτυξη κάποιου καρκινικού νοσήματος με την προσωπικότητα, τον χαρακτήρα ή τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου. Ο καρκίνος, στο 90% των περιπτώσεων είναι ένα πολυπαραγοντικό, περιβαλλοντικό νόσημα, δηλαδή αναπτύσσεται μετά από επίδραση πολλών παραγόντων, που αφορούν το περιβάλλον και τον τρόπο της ζωής μας: κάπνισμα, διατροφή, ακτινοβολία κλπ. Το υπόλοιπο 10% είναι αποτέλεσμα γονιδίων και κληρονομικότητας.

Ορισμένες τροφές (π.χ. τα σταφύλια) προστατεύουν από κάποιες μορφές καρκίνου

Αλήθεια! Έχει αποδειχθεί ότι η αυξημένη κατανάλωση φρούτων προστατεύει από την ανάπτυξη καρκίνου του παχέος εντέρου, ενώ η αυξημένη κατανάλωση κρέατος δρα επιβαρυντικά. Γενικότερα μια υγιεινή διατροφή δρα προστατευτικά για πολλά νοσήματα, όπως τα καρδιαγγειακά. Επίσης η παχυσαρκία, που είναι αποτέλεσμα κακής διατροφής έχει συσχετισθεί με ορισμένες μορφές καρκίνου, όπως ο καρκίνος του μαστού.

Τα αποσμητικά και οι βαφές μαλλιών μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο του μαστού, ή άλλες μορφές

Δεν έχει αποδειχτεί! Η αντίληψη αυτή στηρίζεται σε επιδημιολογικές μελέτες που όμως δεν επαληθεύθηκαν από άλλους ερευνητές. Τα υπάρχοντα δεδομένα δεν αρκούν για να υποστηρίξουν κάτι τέτοιο και μια λελογισμένη χρήση όλων των παραπάνω οπωσδήποτε δεν βλάπτει.

Όλοι όσοι έχουν καρκίνο πρέπει να ακολουθήσουν «βαριά» θεραπεία

Μύθος! Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και χρειάζεται διαφορετικού είδους αντιμετώπιση. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις μια βαριά θεραπεία είναι επιβλαβής, όπως όταν έχει «προληπτικό» χαρακτήρα, δηλαδή χορηγείται σε θεραπευμένα, υγιή άτομα, ώστε να αποφευχθεί η εκ νέου ανάπτυξη καρκίνου. Το θέμα δεν είναι η επιλογή μιας «βαριάς» ή «ελαφριάς» θεραπείας, αλλά της σωστής θεραπείας. Και οι ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να εμφανιστούν, να αντιμετωπίζονται άμεσα και αποτελεσματικά. Τέλος, η επιστήμη διαρκώς προσφέρει νέα φάρμακα, πιο αποτελεσματικά και λιγότερο τοξικά.

Ο καρκίνος είναι μεταδοτικός

Μύθος! Ο καρκίνος δεν είναι μεταδοτικός. Μια τέτοια αντίληψη είναι άδικη για τα άτομα με καρκίνο, που πρέπει να ζουν μια όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική ζωή. Το ζεστό, οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην ποιότητα της ζωής τους.

Το «φάρμακο του καρκίνου» δεν βγαίνει γιατί δεν το επιτρέπουν τα συμφέροντα

Μύθος! Ο καρκίνος είναι πολλές, διαφορετικές μεταξύ τους ασθένειες και δεν πρόκειται να βρεθεί ένα φάρμακο. Η λύση θα δοθεί μέσα από πολλές μικρές καθημερινές επιτυχίες της επιστήμης. Η ανάγκη και η πίεση είναι τόσο μεγάλη, που κανείς δεν μπορεί να κρύψει μια τέτοια επιτυχία. Εξ άλλου κανένας δεν έχει και συμφέρον από αυτό. Ειδικά οι επιστήμονες, αυτό που θέλουν είναι να πηγαίνουν καλά οι ασθενείς τους.

Διάφοροι ισχυρίζονται ότι με «φυσικές ουσίες» θεραπεύουν το καρκίνο

Μύθος! Είναι πολύ θλιβερό ότι ορισμένα άτομα κάνουν εμπόριο ελπίδας εκμεταλλευόμενοι την απόγνωση των ασθενών προτείνοντας γιατροσόφια. Αν αυτά είχαν το παραμικρό όφελος, η επιστήμη θα τα είχε ήδη συμπεριλάβει στη φαρέτρα της. Ορισμένες μάλιστα φορές βλάπτουν και επιβραδύνουν την καθιερωμένη θεραπεία. Για την προστασία των ασθενών οι διεθνείς οργανισμοί έχουν θεσπίσει αυστηρούς κανόνες για την κλινική αξιολόγηση και την έγκριση κάθε ουσίας, οι οποίοι θα πρέπει να εφαρμόζονται με αυστηρότητα.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΗ ΤΣΙΜΑΡΑ

Συνεργάστηκαν: Κωνσταντίνος Συρίγος, επ. καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών, Κατερίνα Συρίγου, αλλεργιολόγος, και οι διατροφολόγοι διαιτολόγοι Ευάγγελος Ζουμπανέας και Παναγιώτα Ανδριανοπούλου, μέλη της επιστημονικής ομάδας «Διατροφή».

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία τεύχος 86.
Επικαιροποίηση: Μάιος 2015.