Χρησιμοποιώντας την υπερβολή, την ειρωνεία,την παρωδία και το χιούμορ, ο Robert Venturi, ένας γνήσιος εκπρόσωπος του μεταμοντερνισμού, «μίλησε» για την πολυπλοκότητα και την αντίφαση στην αρχιτεκτονική.
Robert Venturi
Στα μέσα της δεκαετίας του ’60, όταν πλέον μεσουρανούσε διεθνώς η μοντέρνα αρχιτεκτονική, άρχισαν να φαίνονται οι αρνητικές πλευρές της. Οι θεωρίες της λειτουργικότητας και της λιτότητας χρησιμοποιήθηκαν ως πρόσχημα για να χτιστούν άπειρα ομοιόμορφα, τυποποιημένα κτίρια-κουτιά. Ο απλός πολίτης που αγνοούσε τις θεωρίες του μοντερνισμού έβλεπε με δυσαρέσκεια γύρω του να γκρεμίζονται ιστορικά κτίρια και στη θέση τους να υψώνονται γυάλινοι, μονότονοι ουρανοξύστες. Μέσα σε αυτό το κλίμα εκδόθηκε το 1966 από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης το βιβλίο-μανιφέστο του αρχιτέκτονα Robert Venturi, με τίτλο Πολυπλοκότητα και Αντίφαση στην Αρχιτεκτονική. Γεννημένος το 1925 στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, ο Robert Venturi σπούδασε αρχιτεκτονική στο Πρίνστον και εργάστηκε αρχικά στον Eero Saarinen και στον Louis Kahn. Το 1954 πήγε με υποτροφία για μεταπτυχιακές σπουδές στη Ρώμη, όπου ήλθε σε επαφή με τον κλασικισμό και το μπαρόκ. Η σύγκριση με τη μοντέρνα αρχιτεκτονική ήταν αναπόφευκτη.
O Robert Venturi αντιπρότεινε στην καθαρότητα και στην ενότητα του μοντέρνου σχεδιασμού τον αρχιτεκτονικό πλούτο και την αμφισημία του μπαρόκ. Στη μονότονη απλότητα αντιπαράθεσε την παλαιότητα και την αντίφαση. Σε αντίθεση με τη διδασκαλία του μοντερνισμού που απέκλειε κάθε αναφορά στο παρελθόν, παρότρυνε τους αρχιτέκτονες να μελετήσουν την ιστορία της αρχιτεκτονικής και να αντλήσουν στοιχεία από αυτή. «Αποποινικοποίησε» την απαγορευμένη κλασική διακόσμηση και το συμβολισμό. Το βιβλίο του Πολυπλοκότητα και Αντίφαση στην Αρχιτεκτονική άνοιγε ένα νέο κεφάλαιο στην αρχιτεκτονική του εικοστού αιώνα, το μεταμοντερνισμό (post-modernism), μια αντεπανάσταση που δεν καταργούσε το μοντερνισμό, αλλά προσπαθούσε να τον εμπλουτίσει με συμβολισμούς και αναφορές. Ο μοντερνισμός αφαιρούσε από τις μορφές τη σημασία τους και τις αντιμετώπιζε σαν πλαστικές, γλυπτικές επιφάνειες, υποταγμένες στην εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών. Ο μεταμοντερνισμός τόνισε τη σημασία του συμβολισμού και θεώρησε τη μορφή ως φορέα μηνυμάτων. Πρότεινε την ελεύθερη χρήση μορφολογικών στοιχείων από τις ιστορικές εποχές με ένα νέο απρόβλεπτο τρόπο.
Ο ίδιος ο Venturi άντλησε την έμπνευσή του όχι μόνο από την ιστορία της αρχιτεκτονικής, αλλά και από την καθημερινότητα της εποχής του, όπως από τη διαφήμιση, τις φωτεινές επιγραφές, τα κόμικς και γενικότερα τα στοιχεία της λαϊκής κουλτούρας που αγκάλιασε η pop art. Την ίδια περίοδο που έγραφε το βιβλίο-μανιφέστο του, σχεδίαζε παράλληλα ένα μικρό σπίτι για τη μητέρα του (1962) όπου συνόψιζε τις θεωρίες του, το οποίο αποτέλεσε ένα ορόσημο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Με μια πρώτη ματιά δεν μπορεί κάποιος να το κατατάξει στα μοντέρνα ή στα παραδοσιακά σπίτια. Είναι πολύ μοντέρνο για να θεωρηθεί παραδοσιακό και εξαιρετικά ανορθόδοξο για να χαρακτηριστεί μοντέρνο. Η πρόσοψή του είναι συμμετρική, με ασύμμετρα όμως ανοίγματα τα οποία καθορίζονται από τη λειτουργία των χώρων. Το παράθυρο της κουζίνας είναι επιμήκες «μοντέρνο», ενώ του υπνοδωματίου αριστερά είναι τετράγωνο. Η είσοδος βρίσκεται στο κέντρο της σύνθεσης και τονίζεται με μνημειακό τρόπο από ένα τόξο στο υπέρθυρο. Είναι μια εντυπωσιακή είσοδος για ένα μικρό σπίτι. Η στέγη σχηματίζει «αφαιρετικά» ένα αέτωμα κάνοντας αναφορά στον κλασικισμό.
Λίγο αργότερα, το 1972, έγραψε μαζί με τη γυναίκα και συνεργάτη του Denise Scott Brown ένα άλλο βιβλίο με τίτλο Μαθαίνοντας από το Λας Βέγκας. Το Λας Βέγκας είναι η πρωτεύουσα του τζόγου, ένας ταξιδιωτικός προορισμός για τυχερά παιχνίδια και καζίνο. Ταυτόχρονα, με τις φωτεινές επιγραφές και την υπερβολική χλιδή του, συνιστά μια πόλη που αποθεώνει το κιτς ως μια ακραία έκφραση του καπιταλισμού και του λαϊκισμού. Δεν είναι τυχαίο που ο Robert Venturi επικεντρώθηκε στη μελέτη του Λας Βέγκας καθώς αποτελεί έναν από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς για διακοπές των Αμερικανών. Η υπερβολική και κακόγουστη αισθητική των καζίνο έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να εντυπωσιάζει το ευρύ κοινό. Το πρόβλημα του μεταμοντερνισμού εστιάζεται στο ότι στην απόπειρά του να συγκεράσει αντίθετα πράγματα, ακροβατεί στην κόψη του ξυραφιού κινδυνεύοντας να γίνει κιτς. Θέλοντας να γίνει αρεστός στο ευρύ κοινό, καταντά κακόγουστος και εφήμερος.
Ο Robert Venturi μελέτησε τους συμβολισμούς της αρχιτεκτονικής μορφής και διέκρινε δύο διαφορετικές μεθόδους διακόσμησης των κτιρίων. Την πρώτη την ονόμασε «διακοσμημένο κέλυφος». Ο αρχιτέκτονας σχεδιάζει ένα κουτί το οποίο στη συνέχεια διακοσμεί με διάφορα μορφολογικά στοιχεία. Στη δεύτερη μέθοδο, που ονόμασε "Duck", δηλαδή «πάπια», η ίδια η μορφή του κτιρίου σηματοδοτεί το συμβολισμό του. Ο Venturi χρησιμοποίησε π.χ. μικρά καταστήματα κατά μήκος των αυτοκινητοδρόμων που μέσω της μορφής τους μαρτυρούν τη λειτουργία τους. Ενα μικρό κτίριο που μοιάζει με πάπια, είναι ένα εστιατόριο ειδικευμένο στην ψητή πάπια. Στην κλασική αρχιτεκτονική κάθε τύπος κτιρίου σηματοδοτεί με τη μορφή του τη λειτουργία του. Οι εκκλησίες, οι τράπεζες, τα δημαρχεία, οι φυλακές είναι άμεσα αναγνωρίσιμα κτίρια. Ο Robert Venturi αντιπρότεινε στο σλόγκαν του Mies Van der Rohe "Less is more" (Το λιγότερο είναι περισσότερο), το σλόγκαν "Less is bore", δηλαδή το λιγότερο είναι βαρετό.
