Στα μονόχωρα παραδοσιακά σπίτια του Αιγαίου παρατηρούμε συχνά ξύλινες κατασκευές με υπερυψωμένο το ένα τμήμα τους, σχεδιασμός που δημιουργεί μια ευχάριστη ποικιλία στο λιτό, εσωτερικό χώρο. Ανάλογα με το διαθέσιμο ύψος, το τμήμα αυτό μπορεί να φτάνει μόλις το ένα μέτρο. Χρησίμευε σαν υπνοδωμάτιο, ενώ από κάτω διαμορφωνόταν μια αποθήκη. Σε ορισμένες περιπτώσεις όπως στην Κάρπαθο και τη Σκύρο, η ξυλοκατασκευή αυτού του παταριού ήταν ιδιαίτερα περίτεχνη, με ξυλόγλυπτα και διακοσμητικά κάγκελα. Οι κάτοικοι κρεμούσαν πολύχρωμα υφαντά τόσο σαν διακόσμηση όσο και για να δημιουργήσουν μια αίσθηση ιδιωτικότητας, διαμορφώνοντας ένα δωμάτιο μέσα στον ενιαίο χώρο του σπιτιού.
Η μοντέρνα αρχιτεκτονική αξιοποίησε την ιδιαίτερη αίσθηση που δημιουργεί ο ανοιχτός, εσωτερικός εξώστης ενός παταριού. Ο Le Corbusier σχεδίασε μια πολυκατοικία (Unites d Habitation) όπου κάθε διαμέρισμα αποτελούσε μια διώροφη μεζονέτα. Το ύψος κάθε ορόφου ήταν εξαιρετικά χαμηλό, σχεδόν 2,30 μ., όμως το αποτέλεσμα ήταν ευχάριστο και διόλου αποπνικτικό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο όροφος έμοιαζε με ανοιχτό πατάρι και ένα τμήμα του καθιστικού είχε μεγάλο ύψος, σχεδόν 5 μέτρα. Αυτή η υψομετρική εναλλαγή μέσα σε ένα σπίτι είναι εξαιρετικά ελκυστική, χαρίζοντας μια ιδιαίτερη ποιότητα στο χώρο τόσο διαφορετική από ένα διαμέρισμα ομοιόμορφου ύψους.
Ο Le Corbusier υπήρξε ένας περίφημος γλύπτης του αρχιτεκτονικού χώρου. Τα πατάρια που σχεδίαζε δημιουργούσαν γλυπτικές, πλαστικές φόρμες μέσα στο χώρο. Καθώς κινείται κανείς μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι παραστάσεις του μεταβάλλονται και ανακαλύπτει συνεχώς νέες προοπτικές. Ενας ανοιχτός, εσωτερικός εξώστης ενοποιεί οπτικά τους δύο ορόφους ενός σπιτιού, δίνει ύψος, προκαλώντας όμως και κάποια πρακτικά προβλήματα. Ενα από αυτά είναι ο περιορισμός της ιδιωτικότητας. Το σπίτι αποτελεί έναν ενιαίο χώρο όπου ακούγονται οι ομιλίες και οι θόρυβοι από το καθιστικό. Επιπλέον, δύσκολα μπορεί να θερμανθεί καθώς η θερμότητα μεταφέρεται στον επάνω όροφο. Λύσεις σε αυτά τα προβλήματα δίνουν το σύστημα ενδοδαπέδιας θέρμανσης καθώς και ο κατάλληλος σχεδιασμός που θα προστατεύει την... ησυχία των ενοίκων.
Σε ένα μικρό σπίτι διακοπών το πατάρι μπορεί να χρησιμεύει σαν υπνοδωμάτιο των γονιών. Από κάτω μπορεί να διαμορφωθεί ο χώρος της κουζίνας και ένα μπάνιο. Το καθιστικό με το μεγάλο ύψος θα είναι εξαιρετικά ευχάριστο και μπορεί να χρησιμοποιείται εναλλακτικά για τον ύπνο των παιδιών με καναπέδες-κρεβάτια. Σε αυτές τις περιπτώσεις διαμορφώνεται ένας διαφορετικός τύπος σπιτιού σε σχέση με τα πιο συμβατικά και τυποποιημένα της πόλης. Στην ουσία περιγράφουμε ένα απλό μονόχωρο σπίτι που αρχίζει να γίνεται περισσότερο πολύπλοκο και αποκτά ενδιαφέρον με την κατασκευή ενός παταριού.
Ετσι, ενώ διατηρείται οπτικά η αίσθηση του ενιαίου ρευστού χώρου το πατάρι δημιουργεί ένα επιπλέον δωμάτιο. Ορισμένες μεζονέτες είναι άχαρες και κουραστικές. Δίνουν την αίσθηση ότι έχουν προκύψει από την ενοποίηση δύο τυποποιημένων διαμερισμάτων μέσω μιας εσωτερικής σκάλας. Η διαφορετική προσέγγιση στο σχεδιασμό μιας μεζονέτας εστιάζει στη σύνδεση των δύο ορόφων. Το πρόβλημα δηλαδή είναι με ποιον τρόπο θα τονιστεί η συνέχεια του σπιτιού. Συχνά αυτό επιτυγχάνεται απλά με το σχεδιασμό μιας σκάλας ανοιχτής στο καθιστικό. Η αξιοποίηση παλιών βιομηχανικών κτιρίων και η μετατροπή τους σε κατοικίες είναι σήμερα εξαιρετικά δημοφιλής. Παλαιότερα αυτό συνηθιζόταν κυρίως από τους καλλιτέχνες που, στο βωμό ενός αντισυμβατικού τρόπου ζωής, αναζητούσαν μεγάλους, ενιαίους χώρους για να συνδυάζουν το εργαστήριο και την κατοικία τους.
Η βιομηχανική αισθητική αυτών των χώρων, με το γυμνό μπετόν, τα εμφανή τούβλα, τους αποκολλημένους σοβάδες, τις μεταλλικές κατασκευές και τα εμφανή δίκτυα και σωληνώσεις, έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Οι επεμβάσεις γίνονται συνήθως με τέτοιο τρόπο ώστε να μην επικαλύπτουν τα βιομηχανικά στοιχεία και να διατηρούν το ενιαίο ύφος. Τα πατάρια αποτελούν μια καλή λύση καθώς αφήνουν ανέπαφη τη συνέχεια του χώρου, ενώ παράλληλα δημιουργούν κάτω από αυτά πιο ζεστούς και χαμηλοτάβανους χώρους για υπνοδωμάτια. Πατάρια κάτω από ξύλινες στέγες προσφέρουν μια ξεχωριστή αίσθηση, ανεξάρτητα αν σε κάποια σημεία τους δεν μπορείς να σταθείς όρθιος. Ας μην ξεχνάμε δε και την ξεχωριστή ιστορία που έγραψαν φημισμένα πατάρια στη σύγχρονη Ελλάδα, όπως κάποτε το θρυλικό πατάρι του Λουμίδη, στην οδό Σταδίου, απ όπου πέρασαν, κουβέντιασαν, μάλωσαν, απάγγειλαν ποιήματά τους, εξομολογήθηκαν τα όνειρά τους ο Γκάτσος, ο Χατζιδάκις, ο Ελύτης, ο Σεφέρης, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Γιάννης Μόραλης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος και τόσοι άλλοι...
