Ενας φωτισμένος δημιουργός

26.11.2009
Ο Louis Kahn επηρέασε τις εξελίξεις της μοντέρνας αρχιτεκτονικής αντιπροτείνοντας στην απλουστευμένη λειτουργικότητα έναν πλούτο γεωμετρικών συνθέσεων με στόχο τη δημιουργία μιας ποιητικής ατμόσφαιρας εμπνευσμένης από τα μνημεία της αρχαιότητας.

Πριν από μερικά χρόνια προβλήθηκε στους κινηματογράφους μια ταινία με τίτλο «ο Αρχιτέκτονάς μου» (My Architect, 2003). Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ με θέμα τη ζωή και το έργο του αρχιτέκτονα Louis Kahn (1901-1974), που σκηνοθέτησε και παρουσίασε ο γιος του. Ο Louis Kahn έζησε μια ανορθόδοξη, αντισυμβατική προσωπική ζωή. Απέκτησε τρία παιδιά, τα δύο από τα οποία εκτός γάμου. Η ταινία είναι ένα οδοιπορικό του νεότερου γιου του, ο οποίος επιχειρεί να γνωρίσει τον πατέρα που έχασε σε πολύ μικρή ηλικία μέσα από το αρχιτεκτονικό έργο του, συνεντεύξεις συνεργατών του και από τις αναμνήσεις των δύο αδελφών του.

Ο Louis Kahn γεννήθηκε στην Εσθονία το 1901. Σε ηλικία πέντε ετών μετανάστευσε με την οικογένειά του στην Αμερική. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια όπου γνώρισε τον κλασικισμό και τη φιλοσοφία σχεδιασμού της Beaux Arts. Στη συνέχεια εργάστηκε σε διάφορα αρχιτεκτονικά γραφεία όπου ήλθε σε επαφή με τις νέες ιδέες του μοντερνισμού. Ο ξεχωριστός, ιδιοφυής χαρακτήρας του αρχιτεκτονικού έργου του εμφανίστηκε πολύ αργότερα, όταν πλέον ήταν σε ηλικία πενήντα ετών. Το 1947 ο Louis Kahn γίνεται καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Γέιλ και λίγο αργότερα του απονέμεται μια τιμητική υποτροφία για ένα χρόνο στην Αμερικανική Ακαδημία στη Ρώμη. Εκεί έρχεται σε άμεση επαφή με την κλασική αρχιτεκτονική της αρχαιότητας και της Αναγέννησης, η οποία τον εντυπωσιάζει. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική έδωσε έμφαση στη λειτουργικότητα και τη λιτότητα της έκφρασης αποκλείοντας κατηγορηματικά κάθε αναφορά στη μνημειακή αρχιτεκτονική του παρελθόντος. Η ανάδειξή της μάλιστα σε κυρίαρχο ρεύμα της εποχής είχε ως αποτέλεσμα να αποκλειστεί από το περιεχόμενο των πανεπιστημιακών σπουδών η μελέτη της κλασικής αρχιτεκτονικής, γεγονός που άφηνε ένα σημαντικό κενό στην εκπαίδευση των νέων αρχιτεκτόνων. Τον Kahn απασχόλησαν ιδιαίτερα οι έννοιες της μνημειακότητας και της τάξης. Το 1955 έγραψε μάλιστα και ένα σημαντικό άρθρο-μανιφέστο με τίτλο «Order is», δηλαδή «Η τάξη είναι». Η «Τάξη» έρχεται σε αντιπαράθεση με την ακανόνιστη, άναρχη ανάπτυξη των μοντέρνων πόλεων, συνδέεται με τα κανονικά γεωμετρικά σχήματα, όπως είναι το τετράγωνο, ο κύκλος, ο κύβος κ.ά., τη συμμετρία και τους άξονες και προϋποθέτει οργάνωση, πειθαρχία και ιεραρχία.

Η μνημειακότητα δε συνδέεται μόνο με τη γιγαντιαία κλίμακα, αλλά και με τις αναλογίες του χώρου, στοχεύοντας στην υποβολή μιας αίσθησης δέους και μεγαλείου. Δημιουργείται με διάφορες μεθόδους σχεδιασμού και αναφέρεται στην άχρονη πνευματικότητα της αρχιτεκτονικής. Πολλά μοντέρνα κτίρια, όπως οι ουρανοξύστες, είχαν γιγαντιαίες διαστάσεις, χωρίς όμως πρόθεση μνημειακότητας. Προέκυπταν από μια προσθετική μέθοδο, δηλαδή αυξάνοντας το ύψος με την προσθήκη τυπικών ορόφων. Ο Louis Kahn εμπλούτισε τη μοντέρνα αρχιτεκτονική με στοιχεία εμπνευσμένα από τη μνημειακή αρχιτεκτονική της αρχαιότητας, χωρίς όμως να μιμείται τα στιλ του παρελθόντος. Χρησιμοποιώντας γυμνό μπετόν, χάλυβα και εμφανές τούβλο δημιούργησε κτίρια με τεκτονική δομή που θυμίζει την αρχαιότητα. Η προσθήκη μιας Πινακοθήκης στο πανεπιστήμιο υπήρξε η αφετηρία για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική γραφή του Louis Kahn. Η εξωτερική μορφή του κτιρίου παραπέμπει στα τυπικά χαρακτηριστικά της μοντέρνας αρχιτεκτονικής με μια σύνθεση ορθογώνιων όγκων και γυάλινες προσόψεις. Το εσωτερικό ύφος αποπνέει μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Αριστουργηματικό θεωρείται το Ινστιτούτο Βιολογικών Ερευνών Salk στην Καλιφόρνια, χτισμένο σε ένα ύψωμα με θέα τον ωκεανό. Με τονισμένο ένα μνημειώδη άξονα συμμετρίας, αποτελείται από γυμνό μπετόν και κάποια στοιχεία τοίχων από ξύλο τικ.

Το πιο σημαντικό έργο του θεωρείται το Κοινοβούλιο του Μπαγκλαντές (1962-1983), το οποίο αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου πολεοδομικού συνόλου με κατοικίες αξιωματούχων, νοσοκομείο, σχολείο, μουσείο κτλ. Ενα γιγαντιαίο κτίριο από εμφανές μπετόν που συνιστά μια άσκηση γεωμετρικής σύνθεσης με μνημειώδεις άξονες συμμετρίας. Χτισμένο σε μια αχανή, επίπεδη έκταση, το κτίριο καθρεφτίζεται στα νερά μιας τεχνητής λίμνης. Οι εξωτερικοί τοίχοι είναι σε μεγάλο βαθμό τυφλοί θυμίζοντας αρχαία τείχη πόλεων. Τα ανοίγματα έχουν τη μορφή γιγαντιαίων κύκλων και τριγώνων δημιουργώντας μια ασυνήθιστη εικόνα μεγαλοπρέπειας. Στο Μουσείο Τέχνης Kimbell (1966-1972) ο Kahn χρησιμοποιεί επαναλαμβανόμενες στη σειρά τοξωτές οροφές, με φυσικό φωτισμό από την οροφή. Στα σπίτια που σχεδίασε υιοθέτησε, επίσης, με μινιμαλιστική διάθεση αυστηρά γεωμετρικά σχήματα με μια αρχέτυπη τεκτονική διάρθρωση.