Το Πάνθεον της Ρώμης είναι ένας ρωμαϊκός ναός κυκλικής κάτοψης, με θολωτή στέγη. Μπαίνοντας στο εσωτερικό του, που μοιάζει με αναπαράσταση του ουράνιου θόλου και του ήλιου, το δέος που νιώθουμε είναι ανυπέρβλητο. Δεν υπάρχουν παράθυρα παρά μόνο ένα κυκλικό άνοιγμα στην κορυφή του θόλου, απ όπου εισέρχονται οι ακτίνες του ήλιου δημιουργώντας μια μυστηριακή ατμόσφαιρα. «Η αρχιτεκτονική είναι το επιδέξιο, σωστό και θαυμαστό παιχνίδισμα των όγκων κάτω από το φως», έγραφε ο πρωτοπόρος αρχιτέκτονας του μοντερνισμού Le Corbusier, θέλοντας να τονίσει τη μεγάλη σημασία που έχει το φως ως στοιχείο της αρχιτεκτονικής.
Θεατρικός φωτισμός
Ακριβώς αυτό το θαυμαστό παιχνίδι των όγκων με το φως και τη σκιά «ευθύνεται» για την υποβλητική ατμόσφαιρα της μνημειακής αρχιτεκτονικής που αξιοποίησε τη θεατρικότητα του φυσικού φωτός. Ετσι, μένουμε κατάπληκτοι μπροστά στις κιονοστοιχίες του αρχαίου ελληνικού ναού για την εναλλαγή φωτεινών κιόνων και σκιερού βάθους, στις ραβδώσεις του δωρικού κίονα που αποκτούν την ένταση ενός ζωντανού οργανισμού χάρη στο φως που πέφτει πάνω τους και στα μορφολογικά στοιχεία στις όψεις των κλασικών κτιρίων που αποδίδουν μια τρισδιάστατη, παλλόμενη εικόνα με το φως και τις σκιές που δημιουργούνται. Το φως και η σκιά επηρεάζουν την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση προκαλώντας συναισθήματα όπως συγκίνηση, δέος, ανάταση. Ορισμένοι χώροι υποβάλλουν μια μεταφυσική ατμόσφαιρα που οφείλεται εν πολλοίς στην αριστοτεχνική χρήση του φυσικού φωτός.
Ηλιόλουστοι χώροι
Οσοι ασχολούνται με τη φωτογραφία ή τη ζωγραφική γνωρίζουν ότι το φως μεταβάλλεται στη διάρκεια της μέρας. Το ξημέρωμα είναι ψυχρό και καθαρό, το ηλιοβασίλεμα παίρνει ζεστές, χρυσαφένιες αποχρώσεις, ενώ το μεσημέρι έχει μια δραματική ένταση δημιουργώντας έντονες σκιές. Το φως είναι πηγή ζωής. Ενα φωτεινό, ηλιόλουστο σπίτι είναι χαρούμενο και υγιεινό. Δεν έχει μόνο μεγάλα παράθυρα, αλλά και τον κατάλληλο προσανατολισμό. Ο ήλιος κινείται σε ένα ημικύκλιο στον ουρανό με αφετηρία την Ανατολή και τερματισμό στη Δύση. Το ημικύκλιο αυτό δεν είναι κατακόρυφο αλλά κεκλιμένο προς το νότο. Αυτό σημαίνει ότι ένα δωμάτιο που έχει νότιο προσανατολισμό θα είναι φωτεινό καθ όλη τη διάρκεια της μέρας, ένα άλλο που βλέπει στην Ανατολή θα έχει ήλιο μόνο νωρίς το πρωί, ενώ αντίστοιχα ένα δυτικό δωμάτιο θα έχει ήλιο μόνο το απόγευμα. Αντιθέτως, οι ακτίνες του ήλιου ποτέ δε φωτίζουν απευθείας τη βόρεια πλευρά ενός σπιτιού. Το φως που δέχεται ένα βορινό δωμάτιο είναι διάχυτο, δηλ. είναι το φως που αντανακλάται από το περιβάλλον, ομοιόμορφο στη διάρκεια της ημέρας και δε δημιουργεί σκιές. Γι αυτό οι ζωγράφοι συχνά προτιμούν το ατελιέ τους να έχει προσανατολισμό στο βορρά.
Φως & σκιά
Αξιοποιώντας τις δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας και των υλικών, η μοντέρνα αρχιτεκτονική δίνει πολλές λύσεις για το φωτισμό ενός χώρου. Ο φωτισμός από την οροφή (skylight) αποτελεί μια ελκυστική πρόταση που μοιάζει με τον τρόπο που φωτίζονται οι υπαίθριοι χώροι. Το φως που αποδίδεται είναι περισσότερο ομοιόμορφο. Το ίδιο συμβαίνει και σε ένα δωμάτιο με μεγάλα υαλοστάσια, τα οποία επιτρέπουν την ενοποίηση του εξωτερικού και του εσωτερικού χώρου. Παρατηρώντας ένα κλασικό παράθυρο στο μέσον ενός τοίχου δωματίου διακρίνουμε μια διαβάθμιση ανάμεσα στο φως και τις σκιές. Το παράθυρο είναι ένα φωτεινό παραλληλόγραμμο πάνω σε ένα σκοτεινό τοίχο. Καθώς μπαίνει το φως στο δωμάτιο δημιουργεί το περίγραμμα του παραθύρου στο δάπεδο και τον αντικρινό τοίχο. Αντίθετα, ένα παράθυρο που βρίσκεται στην άκρη ενός τοίχου δημιουργεί ένα διαφορετικό φωτισμό. Φωτίζει τον πλευρικό τοίχο και διαχέει με αντανάκλαση το φως στο δωμάτιο. Ο ήλιος πέφτοντας πάνω σε μια λεία επιφάνεια είναι εκθαμβωτικός, ενώ σε μια ανάγλυφη διαχέεται δημιουργώντας φωτοσκιάσεις.
Ελεγχόμενη ηλιοφάνεια
Η Ελλάδα διακρίνεται για τη μεγάλη της ηλιοφάνεια, γεγονός που προκαλεί προβλήματα όσον αφορά τον ελεγχόμενο ηλιασμό των εσωτερικών χώρων. Αυτό επιτυγχάνεται με πέργκολες, ημιυπαίθριους χώρους, στέγαστρα, τέντες, παντζούρια, ρολά, ακόμη και τζάμια ανακλαστικά. Ο έλεγχος της ηλιακής ακτινοβολίας ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες έχει σαν αποτέλεσμα ένα σπίτι δροσερό, περιορίζοντας συγχρόνως και τη χρήση των κλιματιστικών. Αντίθετα το χειμώνα ο ηλιασμός είναι ευπρόσδεκτος, καθώς θερμαίνει τους εσωτερικούς χώρους περιορίζοντας την ανάγκη θέρμανσης με καλοριφέρ. Συνεπώς, η μορφή και η θέση των παραθύρων δεν καθορίζονται μόνο από τη θέα, αλλά και από την προσπάθεια των αρχιτεκτόνων να πλάσουν τους όγκους του σπιτιού σε συνάρτηση με το φως του ήλιου.
