«Το μωρό της οικογένειας ήταν πάντα και τώρα που μεγάλωσε πάλι ντάντεμα θέλει!».Δεν είναι λίγες οι φορές που ανατρέχουμε στη σειρά γέννησης ενός ατόμου για να κατανοήσουμε ή να ερμηνεύσουμε τη συμπεριφορά του. Η λαϊκή σοφία που αποδίδει κοινά χαρακτηριστικά στα μοναχοπαίδια, στους πρωτότοκους και στα στερνοπαίδια δεν είναι αβάσιμη. Ένας από τους σπουδαίους πατέρες της Ψυχολογίας, ο Άντλερ, στήριξε ένα μεγάλο μέρος της θεωρίας του για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου στη σειρά γέννησης. Οι έρευνες που ακολούθησαν επιβεβαίωσαν σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις του, βοηθώντας μας έτσι να λάβουμε «αντισταθμιστικά μέτρα», προκειμένου τα παιδιά μας να αναπτύσσουν πιο σφαιρικά την προσωπικότητά τους, αποφεύγοντας τις παγίδες που αναπόφευκτα πολλές φορές δημιουργούνται.

ΤΑ ΜΟΝΑΧΟΠΑΙΔΙΑ

Χαρακτηριστικά: Εγωκεντρικά, ώριμα, δημοφιλή, υπεύθυνα, τελειομανή, με ροπή προς τους ενήλικες.Η άμεση αλλά και η ευρύτερη οικογένεια στρέφει όλο το ενδιαφέρον της πάνω τους. Οι έρευνες αναφέρουν ότι τα παιδιά αυτά περνούν αρκετό χρόνο με τους γονείς τους και με άλλους ενήλικες και το γεγονός αυτό συμβάλλει σημαντικά στη διανοητική τους εξέλιξη. Από την άλλη, το ότι συναναστρέφονται μεγαλύτερους μπορεί να τους δώσει έναν αέρα σοβαρότητας, που όμως θα τα δυσκολέψει στις συναναστροφές με συνομηλίκους τους. Αργότερα ενδέχεται ο χαρακτήρας τους να διακατέχεται από εγωκεντρισμό, με κίνδυνο να έρθουν στο μέλλον αντιμέτωποι με ψυχολογικά και διαπροσωπικά προβλήματα.

Συμβουλές ανατροφής:

• Δημιούργησε προϋποθέσεις για να αναπτύξει φιλίες.
• Απόφυγε να το έχεις συνεχώς μαζί σου.
• Μην το κατευθύνεις συνεχώς.
• Μην τους φορτώνεις τα προβλήματά σου.

ΤΑ ΠΡΩΤΟΤΟΚΑ

Χαρακτηριστικά: Τελειομανείς, υπεύθυνοι, φιλότιμοι, σοβαροί και αυτάρκεις.

Ως «εκθρονισμένοι μονάρχες» νιώθουν συχνά οργή αλλά και απειλή από τα αδέλφια τους που ακολουθούν. Θέλουν να εδραιώνουν τη θέση αρχηγίας και υπεροχής έναντι των άλλων. Αν έχουν προετοιμαστεί ψυχολογικά για τη γέννηση των επόμενων, οι συγκρούσεις θα είναι ηπιότερες, παράλληλα όμως μπορεί να αναπτύξουν γονικές τάσεις απέναντι στους μικρότερους, κάτι που δεν είναι απαραίτητα θετικό. Συχνά γίνονται ηγέτες και μπορούν να τα πάνε πολύ καλά στις σπουδές και στην καριέρα τους.

Συμβουλές ανατροφής:

• Να παρέχεις προνόμια και δικαιώματα ανάλογα με την ηλικία του.
• Ενθάρρυνε την ξεγνοιασιά και τον αυθορμητισμό του.
• Ενδυνάμωσε τη συνεργασία με τους μικρότερους.
• Απόφυγε να του αναθέτεις τον ρόλο του γονέα.
• Υπενθύμιζέ του ότι τα λάθη είναι για τους ανθρώπους.

ΤΑ ΜΕΣΑΙΑ

Χαρακτηριστικά: Διαμεσολαβητές, κοινωνικοί, ανεξάρτητοι, έχουν πολλούς φίλους και ενδιαφέροντα.

Τείνουν να βλέπουν ανταγωνιστικά τους πρωτότοκους και να θέλουν να τους ξεπεράσουν. Εφόσον έχουν καλή σχέση με το μεγαλύτερο αδελφό/-ή τους και υπάρχει μεταξύ τους συνεργασία και αλληλοϋποστήριξη, τότε μπορούν να εξελιχθούν ομαλά, χωρίς προβλήματα. Μπορεί όμως να θέτουν στόχους πέρα των δυνατοτήτων τους, με αποτέλεσμα να απογοητεύονται όταν δεν μπορούν να τους κατακτήσουν.

Συμβουλές ανατροφής:

• Ενθάρρυνέ το να συμμετέχει στις δουλειές του σπιτιού και στη φροντίδα των μικρότερων.
• Ζήτα τη γνώμη και τη συμβουλή του.
• Υπογράμμιζε τη μοναδικότητά του.
• Μην το συγκρίνεις με άλλους.
• Ορισμένες φορές δίνε του την πρωτοκαθεδρία.
• Φρόντιζε να του αγοράζεις και καινούργια ρούχα – όχι μόνο τα αποφόρια του μεγαλύτερου.

ΤΑ ΣΤΕΡΝΟΠΑΙΔΙΑ

Χαρακτηριστικά: Γοητεία, ακαταστασία, επαναστατικότητα, ανευθυνότητα.

Κατά τον Άντλερ τα τελευταία παιδιά τείνουν να τραβούν την προσοχή της οικογένειας, να αποζητούν τη βοήθεια και την υποστήριξη των μεγαλυτέρων, γεγονός που τα καθιστά υπερβολικά «καλομαθημένα» και βολεμένα. Αργότερα στη ζωή τους ενδέχεται να αποζητήσουν την άμεση και εύκολη επίλυση των προβλημάτων τους. Θα δυσκολευτούν επομένως να αναλάβουν τις ευθύνες τους, βρίσκοντας εύκολη διέξοδο σε δικαιολογίες-κατηγορίες ότι οι άλλοι δεν είναι επαρκείς ή ότι οι συνθήκες ευθύνονται για το «κακό» που τους βρήκε.

Συμβουλές ανατροφής:

• Φρόντιζε να του αναθέτεις εργασίες στο σπίτι και αρμοδιότητες.
• Ανάλογα με την ηλικία του, να ζητάς να επιδεικνύει υπεύθυνη συμπεριφορά.
• Ενθάρρυνε την ανεξαρτησία του, ώστε να κάνει πράγματα μόνο του και κυρίως να τα ολοκληρώνει.
• Γράψε το σε ομάδες και δραστηριότητες που επενδύουν στην ομαδική ζωή (πρόσκοποι, κατασκηνώσεις κ.ά.) και ενθάρρυνέ το να αναπτύξει ενδιαφέροντα.
• Να αναφέρεσαι στη μοναδικότητά του και να μην κάνεις λιγότερα γι’ αυτό απ’ ό,τι για τα άλλα σου παιδιά.

Μεγαλώνοντας φαίνεται η διαφορά...
Παρότι γενικές, αυτές οι οδηγίες συμβάλλουν σε μια καλή και ισορροπημένη ανατροφή, που δίνει έμφαση σε ορισμένα θέματα, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες που μπορεί να υπάρξουν ανάλογα με τη σειρά γέννησης. Για παράδειγμα, η Ελένη Χ., μητέρα τριών σήμερα ενήλικων παιδιών, συνήθιζε κάθε φορά που μιλούσε για τα παιδιά της να προσθέτει και το «σχόλιό» της:

«Η Βασιλική είναι η πρώτη μου, το στήριγμά μου, η Σουζάνα είναι η δεύτερη, η ανεξάρτητη της οικογένειας, και από εδώ ο μικρούλης μας, ο Τάσος. Αυτός είναι τυχερός... έχει τρεις μαμάδες!».

Πού ήταν το λάθος; Χαρακτηρίζοντας τα παιδιά με αυτό τον τρόπο, τα προέτρεπε άμεσα και έμμεσα να εκπληρώσουν το καθένα τους ένα ρόλο που τελικά τα εγκλώβισε αργότερα στη ζωή τους!

Το αποτέλεσμα; Η Βασιλική στην ενήλικη ζωή της εκτός από τις δικές τις ευθύνες αναλαμβάνει και όλων των άλλων, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να ζήσει τη δική της ζωή. Η Σουζάνα αδιαφορεί για τον αντίκτυπο των επιλογών της στους άλλους και έχει προβλήματα με τις σχέσεις της. Ο Τάσος, ενώ παντρεύτηκε, έχει παράλληλες σχέσεις ψάχνοντας για την τέλεια... μαμά.

* Πηγές: Οι συμβουλές είναι από το βιβλίο της Judy Arnall (2008) «Discipline Without Distress, Canada: Professional Parenting».

AΠΟ ΤΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΡΑΣΙΔΑΚΗ - Συμβουλευτική Ψυχολόγο