Δεν είναι λίγα τα παιδιά που αρνούνται να μπουν στο νερό, εκδηλώνουν φοβία στην επαφή τους μαζί του, ξεσηκώνουν τον κόσμο και σπάνε τα νεύρα των γονιών, καθώς και των άλλων λουομένων. Υπάρχει τελικώς κάποιος τρόπος να μάθεις το παιδάκι σου να χαίρεται τα καλοκαιρινά του μπάνια; Ναι, αρκεί να κατανοήσεις γιατί συμβαίνει αυτό.
Η ιστορία του Κωστάκη
Ο Κωστάκης κοντεύει τα 2,5. Το πρώτο του καλοκαίρι στη θάλασσα κολυμπούσε με ευχαρίστηση κι όλοι ήταν ευτυχείς. Ένα καλοκαίρι μετά, όχι μόνο αρνείται να μπει στο νερό, αλλά ταράζεται ακόμη κι όταν βλέπει τους γονείς του να κολυμπάνε. Η μαμά του τον φωνάζει «28η Οκτωβρίου» γιατί απαντά συνεχώς «όχι» σε κάθε πρότασή τους να πλησιάσει τη θάλασσα. Και τότε ο μπαμπάς παίρνει την απόφαση. Θα τον βουτήξει μέσα με το ζόρι για να... α) «ξεθαρρέψει», β) να το πάρει απόφαση, γ) να καταλάβει ότι του αρέσει... Οι κραυγές του Κωστάκη ακούστηκαν σε όλο το νησί. Δύο χρόνια μετά το παιδί ακόμα δεν μπαίνει στη θάλασσα να κολυμπήσει... Κι όμως το αγοράκι αυτό δεν έχει κανένα πρόβλημα να παίζει με το νερό στο σπίτι του, να γεμίζει λεκάνες ή μικρές πισίνες στο μπαλκόνι και να τσαλαβουτά.
Καταλαβαίνοντας τα παιδιά...
Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε για τι είδους φοβία μιλάμε και αναλόγως να βρεθεί ο καταλληλότερος τρόπος να προσεγγίσουμε το παιδί και να το βοηθήσουμε να την ξεπεράσει. Συνήθως δεν έχουμε να κάνουμε με μια φοβία γενικότερη του νερού ως στοιχείου, αλλά για μια διστακτικότητα, ένα φόβο του παιδιού να κολυμπήσει μέσα στο «μεγάλο» νερό της θάλασσας, που προφανώς του φαίνεται αρκετά... τρομακτικό. Σε αυτές τις περιπτώσεις η άρνηση του παιδιού συνδέεται είτε με κάποιο δυσάρεστο συναίσθημα που προηγήθηκε είτε πρόκειται για μια αντίδραση που οφείλεται στη φάση της ανάπτυξής του. Μια φάση ανταγωνιστική προς τους γονείς. Κάθε παιδί γύρω στα δύο του χρόνια αρχίζει να αυτονομείται σωματικά και ψυχικά από την υποχρεωτική εξάρτησή του απέναντι στη φροντίδα των μεγάλων. Μπορεί να κάνει πλέον πράγματα, να «βοηθήσει» τη μαμά ή τον μπαμπά, να φάει κάτι μόνο του... Διασχίζοντας αυτή την αναπτυξιακή φάση, τα παιδιά συχνά αντιστέκονται σε αυτό που τους ζητούν οι ενήλικοι, τίθεται μέσα τους η αναρώτηση ποιος έχει τον έλεγχο. Κάτι απολύτως φυσιολογικό! Οι γονείς χρήσιμο είναι να είναι διαθέσιμοι να ακούσουν, να εξηγήσουν, να υποχωρήσουν αρκετές φορές, όταν δεν τίθεται ζήτημα ζωτικής σημασίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η άρνηση, η εκδήλωση ενός φόβου απέναντι στο νερό, υποχωρεί σταδιακά. Αρκεί το παιδί όλο τον υπόλοιπο χρόνο στο σπίτι να μην παρουσιάζει επίμονη και φοβική άρνηση απέναντι στο νερό, γιατί τότε θα πρέπει οι γονείς απευθυνθούν σε ειδικό – προφανώς πρόκειται για υδροφοβία, σπάνια διαταραχή που όμως πρέπει να αντιμετωπιστεί έγκαιρα.
Κατά κανόνα αυτό που απαντάται συχνότερα ως φοβία στο νερό είναι ο φόβος που εκδηλώνει ένα παιδάκι να κολυμπήσει στη θάλασσα ή την πισίνα. Επίσης ο φόβος να κολυμπήσει στα βαθιά, αν δεν έχει μάθει καλά και με σωστό τρόπο την τεχνική της κολύμβησης, φόβος που μπορεί να το ακολουθεί σε όλη του τη ζωή.
Τι έκανε λάθος ο μπαμπάς του Κωστάκη;
Προφανώς η δυσφορία του πατέρα για το φόβο του μικρού να μπει στη θάλασσα ήταν μεγαλύτερη από εκείνη του Κωστάκη! Όταν ένα παιδί δειλιάζει να μπει στο νερό και να κολυμπήσει με τους γονείς του, αυτό έχει να κάνει με την προσωπικότητά του που αναπτύσσεται, κατά κανόνα είναι παροδικό και δεν επηρεάζει ως φοβία τη ζωή του. Απόδειξη, ότι η σχέση του Κωστάκη με το νερό δεν διαταράχθηκε γενικώς από εκείνη την εμπειρία. Όμως η φοβία ή η άρνηση για το νερό μπορεί να εγκατασταθεί όταν οι γονείς δεν έχουν υπομονή και προσπαθούν με βίαιο τρόπο να μάθουν στο παιδί κάτι που του είναι και άγνωστο και απειλητικό. Ο «στρατιωτικός» τρόπος να «σε ρίξω» στο νερό μπορεί να είναι τραυματικός για το παιδί και να μισήσει τη θάλασσα, να μη μάθει ποτέ να κολυμπά καλά!
Κι τι πρέπει να κάνουν οι γονείς;
Ο πιο ασφαλής και σίγουρος τρόπος είναι η υπομονή, η βαθμιαία εξοικείωση με το υγρό στοιχείο. Ο σεβασμός σε ένα συναίσθημα, μια συμπεριφορά που εκφράζει το παιδί και αποζητά από τους γονείς να της δώσουν χώρο και νόημα. Δεν χρειάζεται εξαναγκασμός, αλλά βοήθεια. Αν οι γονείς κοροϊδέψουν τη φοβία ή πουν «Μα μη φοβάσαι, δεν υπάρχει λόγος να φοβάσαι», το παιδί πιθανόν να νιώσει και άσχημα που φοβάται, εφόσον δεν υπάρχει λόγος αλλά αυτό φοβάται! Η εναλλακτική πρόταση βοηθά πιο πολύ: «Εντάξει, αφού δεν θέλεις, μπορούμε να κάτσουμε έξω έξω στη θάλασσα και να παίξουμε με τα κουβαδάκια σου». Επίσης, χρήσιμο είναι να αφήσουν το παιδί να κρατάει την απόσταση ασφαλείας από το νερό που εκείνο επιθυμεί. Έτσι το παιδί νιώθει ότι οι γονείς το καταλαβαίνουν και το στηρίζουν, ενισχύεται η εμπιστοσύνη του σ’ αυτούς. Σταδιακά, εφόσον νιώθει ότι δεν πιέζεται και νιώθει ασφαλές, πιθανόν να ζητήσει να συμμετέχει κι εκείνο σε παιχνίδια δίπλα στο κύμα. Καλό είναι και τότε οι γονείς να το αφήσουν να οδηγεί εκείνο το παιχνίδι, να μην «ξεθαρρέψουν» και το πιέσουν. Μπορούν πάντα να προτείνουν: «Θέλεις να πάμε λίγο πιο μέσα μαζί; Να σου κρατά η μαμά/ο μπαμπάς το χέρι;», και να αφήσουν το παιδί να αποφασίσει.
Με δυο λόγια, ναι στην κατανόηση, όχι στην ανώφελη νευρικότητα. Η αποφόρτιση γίνεται βήμα βήμα κι όταν το παιδί είναι έτοιμο, θα απολαύσει τη θάλασσα και τα παιχνίδια της με ασφάλεια.
Φοβία από την... κούνια
Παρόλο που το πρώτο μας περιβάλλον, ως είδος και ως έμβρυα, ήταν υδάτινο, είμαστε όντα στεριανά, νιώθουμε σίγουροι και ασφαλείς μόνο όταν πατάμε γη! Η καθομιλουμένη εκφράζει με γλαφυρό τρόπο αυτή την αίσθηση. Από τη μία ασφάλεια και σταθερότητα: «Είμαι προσγειωμένος/πατάω γερά στα πόδια μου» κ.λπ., από την άλλη, αβεβαιότητα, κίνδυνοι: «Έφυγε η γη κάτω από τα πόδια μου/τον έριξαν στα βαθιά...» ως το κλασικό «σκάσε και κολύμπα!», που αποτυπώνει όλη την απελπισία και την ανάγκη να ξαναβγούμε σε στέρεο έδαφος.
Αν, λοιπόν, οι πρώτες μας εμπειρίες με το νερό είναι μάλλον δυσάρεστες, τότε είναι πολύ πιθανό να εκδηλωθεί φοβία στις διακοπές, περίοδος που έτσι κι αλλιώς τα μικρά παιδιά «ξεβολεύονται» και έχουν έναν καινούργιο κόσμο να συνηθίσουν. Ποιοι παράγοντες μπορεί να προκαλέσουν φοβία στο νερό; Αρκετοί. Ας δούμε, λοιπόν, κάποιους χαρακτηριστικούς:
- Τα πρώτα πρώτα μπανάκια του βρέφους. Πρόκειται για στιγμές τρυφερότητας και ανταλλαγής συναισθημάτων με τη μητέρα. Αν εκείνη έχει κάποια ανησυχία για το νερό, μήπως γλιστρήσει, μήπως, μήπως… τότε μπορεί να μεταδώσει τις δικές της αγωνίες και να μεταφέρει στο μωρό ένα αίσθημα απειλής για το υγρό στοιχείο.
- Κάποιο δυσάρεστο ερέθισμα του παιδιού που έχει συνδυαστεί με την επαφή του με το νερό, όπως π.χ. αιφνίδια κατάποση νερού που προκάλεσε «πνίξιμο» και το φόβισε ή κάποιο βιαστικό λούσιμο που το ενόχλησε... μπορεί και αυτά να παίζουν το ρόλο τους. Γι’ αυτό και είναι χρήσιμο προτού το παιδί βγει στην παραλία, να έρχεται σε επαφή με το νερό ως παιχνίδι. Να παίζει στο μπαλκόνι ή στον κήπο κ.λπ., ώστε να συνδέσει την αίσθηση του νερού με ευχάριστες και ξέγνοιαστες στιγμές.
- Η απότομη και ακατάλληλη μαθητεία στην κολύμβηση. Σίγουρα θα πρέπει να παροτρύνουμε τα παιδιά να μαθαίνουν την τέχνη της κολύμβησης από μικρά. Σε κάθε περίπτωση, όμως, αυτό πρέπει να γίνεται με τους ρυθμούς του παιδιού και με σεβασμό στις ιδιαιτερότητές του. Γι’ αυτό όταν κάνει το μάθημα κάποιος ειδικός, βεβαιώσου ότι δεν πρόκειται για έναν τύπο που ουρλιάζει δίνοντας διαταγές στην άκρη της πισίνας ή της θάλασσας, αλλά είναι υπομονετικός και κοντά στα παιδιά, ώστε να νιώθουν ασφαλή. Αν μαθαίνετε εσείς οι ίδιοι οι γονείς το παιδί κολύμβηση, μην το πιέσετε να πάτε στα βαθιά αν δεν είναι έτοιμο. Κάντε το να νιώθει σιγουριά: Μην αφήνετε το χέρι του χωρίς προειδοποίηση όταν κολυμπάτε μαζί, βοηθήστε το να ανακαλύψει το υδάτινο περιβάλλον με το δικό του ρυθμό. Το παιδί σας δεν είστε εσείς.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΓΓΑΝΑ, ΨΥΧΟΛΟΓΟ-ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 142
Επικαιροποίηση: Ιούλιος 2015.
