Μπορεί ένα γονιός να βοηθήσει το παιδί του να γίνει ένας συνετός καταναλωτής μεγαλώνοντας; Η συζήτηση με την κ. Μαρία Γιούργη, Msc, ψυχοπαιδαγωγό, βοηθά να φωτίσουμε δυσάρεστες όψεις της οικονομικής, και όχι μόνο, καθημερινότητας.

Τι κάναμε πριν την κρίση...;

Μπορεί η οικονομική δυσφορία της τρέχουσας περιόδου να αφορά τους ενήλικες, έχει όμως αντίκτυπο και στην καθημερινή ζωή της οικογένειας, άρα και των παιδιών. Πολλοί γονείς αγωνιούν, νιώθουν στριμωγμένοι, νιώθουν ως και ενοχές όταν δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις καταναλωτικές ορέξεις των μικρών τους. Όλα αυτά όμως δεν πέφτουν ξαφνικά από τον ουρανό. Οι γονείς είχαν συγκεκριμένη καταναλωτική συμπεριφορά πριν το ξέσπασμα της κρίσης, συγκεκριμένες σχέσεις με το χρήμα και τη θέση του στη ζωή τους και όλα αυτά είχαν περάσει και στο παιδί ως μοντέλο συμπεριφοράς. «Δεν θα κουραστούμε ποτέ να λέμε ότι το παράδειγμα των γονιών, οι αξίες και η κουλτούρα της οικογένειας, σε κάθε επίπεδο, άρα και στην διαχείριση του χρήματος, είναι αυτό που διαμορφώνει τις συμπεριφορές των παιδιών απέναντι σε όλα τα θέματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν», λέει η κ. Γιούργη.

Ενδιδοντας στις πιέσεις λόγω ενοχών

Πολύ συχνά, τις τελευταίες δεκαετίες, οι γονείς επενδύουν σε υλικά αντικείμενα ως αντιστάθμισμα της έλλειψης ελεύθερου χρόνου που δεν μπορούν να αφιερώσουν στα παιδιά τους. Έτσι διαχειρίζονται συνειδητές και ασυνείδητες ενοχές ανεπάρκειας απέναντι στο παιδί με υπερπροσφορά αντικειμένων-δώρων. Του μεταδίδουν έτσι την πληροφορία ότι τα δώρα αντικαθιστούν την διάθεση χρόνου αλλά και τα συναισθήματα! «Υπάρχει επίσης και η μεταβλητή του κοινωνικού περίγυρου: μπορεί το δικό μας το παιδί να μην είναι τόσο εκτεθειμένο σε τέτοιου τύπου καταναλωτισμό, η κοινωνία που ζούμε όμως είναι εξαιρετικά καταναλωτική και πολύ εύκολα κάνει και τα παιδιά μας καταναλωτικά όντα» σημειώνει η ίδια.

Δεν θέλει κόπο, θέλει τρόπο!

Ο διάλογος τείνει να γίνει λέξη μαϊντανός και έννοια παρεξηγημένη: και γιατί είναι μια μόνιμη επωδός σχεδόν για όλα. Κι όμως είναι το πιο πολύτιμο εργαλείο για να ανοίγουμε διόδους επικοινωνίας με τα παιδιά μας. Το ζήτημα είναι, ποιος διάλογος;

«Οι γονείς πρέπει πρώτα απ’ όλα, με τη δική τους θέση να βοηθήσουν τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν γιατί θέλουν ένα αντικείμενο, αν είναι τόσο σημαντικό όσο αρχικά φαίνεται και τι εναλλακτικές μπορεί να υπάρχουν», συμβουλεύει η κ. Γιούργη. «Είναι ουσιώδους σημασίας οι αξίες που περνούν και οι ίδιοι οι γονείς στη συζήτηση. Σε ποιο μοντέλο ανήκει η οικογένεια; στο “έχω” ή στο “είμαι”; Ξέρουμε ακόμη ότι είναι πραγματικά σημαντικό τι εκπέμπει ο γονιός κι αν αυτό που εκπέμπει συνάδει με αυτό που λέει. Τι πιστεύει δηλαδή επί της ουσίας. Αν, για παράδειγμα, προσπαθεί να πείσει το παιδί ότι δεν χρειάζεται να έχει το τάδε αντικείμενο για να είναι κάποιος ή επειδή το έχει ο συμμαθητής στο σχολείο, μόνο και μόνο επειδή δεν μπορεί να το αγοράσει ή επειδή είναι «πολιτικώς ορθό», αλλά βαθιά μέσα του νιώθει ενοχές επειδή ακριβώς δεν μπορεί να του το πάρει, τότε είναι δύσκολο να αφομοιώσει το παιδί τις «καλοπροαίρετες» παιδαγωγικές συμβουλές.

Με δυο λόγια

Αν δηλαδή τσακίζεις τα μαγαζιά κάνοντας shopping therapy όταν αντιμετωπίζεις μια δυσκολία για να νιώσεις καλά, πώς θα πείσεις το παιδί σου ότι οι δυσκολίες αντιμετωπίζονται με ουσιαστική επικοινωνία και με την ανάπτυξη της προσωπικότητας; Ή αν οι πιστωτικές κάρτες γίνονταν συχνά προέκταση του χεριού σου για άμεση ικανοποίηση, και αντίστοιχη συσσώρευση χρεών, πώς θα πείσεις το παιδάκι σου για τη θέσπιση ορίων και την προσεκτική τήρησή τους;

Επένδυσε στη σχέση

Η κρίση είναι μια ευκαιρία να μαζευτούμε και να επιστρέψουμε στην ουσιαστική επικοινωνία και στη σχέση μεταξύ των μελών μιας οικογένειας. Η μεγάλη κατανάλωση με την μορφή χαρίσματος και δώρου λειτουργεί έτσι κι αλλιώς βραχυπρόθεσμα γιατί δεν καλύπτει τα αληθινά ελλείμματα που δημιουργεί η απουσία επαφής, ανταλλαγής συναισθημάτων, γνώσης και ζεστασιάς που τόσο ανάγκη έχει το παιδί, αλλά και οι γονείς! Έτσι και πάλι με ένα νέο δώρο θα πρέπει να κουκουλώσουμε το κενό, λίγο αργότερα με άλλο και με άλλο…Η σχέση πρέπει να συνίσταται σε ψυχική επαφή και αλληλέγγυες συμπεριφορές και όχι απλώς, ή κυρίως, σε διακίνηση καταναλωτικών εμπορευμάτων! Κάνουμε πράγματα με τα παιδιά μας για να είμαστε μαζί, όχι για να μας αφήνουν ήσυχους...».

Βοήθησε να προσαρμόζονται

Ο βαθμός προσαρμοστικότητας που έχουμε καλλιεργήσει στα παιδιά μας για τις δυσκολίες της καθημερινότητας, συμπεριλαμβανομένης και της οικονομικής κρίσης, είναι ανεκτίμητο εφόδιο για να τα καταφέρουν στη ζωή τους. Η άρνηση του ότι υπάρχουν δυσκολίες δεν είναι υγιής στάση.

«Υγιές είναι να κατανοήσει το παιδί ότι οι δυσκολίες είναι διαχειρίσιμες, ότι είναι κομμάτι της ζωής και ότι πρέπει να μαθαίνουμε να τις αντιμετωπίζουμε με θετική σκέψη» υπογραμμίζει η κ Γιούργη. Τα αρνητικά συναισθήματα δεν τα αγνοούμε, δεν τα αποδιώχνουμε γιατί είναι φυσιολογικά, αλλά τα αξιοποιούμε και μαθαίνουμε απ’ αυτά. Μαθαίνουμε στα παιδιά να διαχειρίζονται το θυμό τους, την απογοήτευσή τους και το φόβο τους. Μπροστά στην κρίση δεν λειτουργούμε ούτε με αδιαφορία αλλά ούτε και με πανικό».

Κράτησε κοινή στάση

«Βάση για την αντιμετώπιση της κρίσης αλλά και της “κρίσης” που πιάνει τα παιδιά όταν θέλουν να αγοράσουν κάτι είναι η κοινή στάση των γονέων. Δεν αφήνει ο μπαμπάς αλλά κρυφά η μαμά θα το βολέψει, ή το αντίθετο. Οι γονείς πρέπει να είναι σε κοινό μέτωπο, ακόμα κι αν κάνουν κάποιο λάθος χειρισμό. Είναι καλύτερα να γίνει ένα λάθος από κοινού, παρά να παίρνει το παιδί διπλά μηνύματα. Δεν το βοηθά καθόλου στη δική του σταθερότητα, δεν τίθενται σωστά τα όρια».

Πέρασε στην πράξη

• Δεν συζητάμε τα οικονομικά ζητήματα με τα παιδιά.. Φροντίζουμε να τους «περνάμε» ότι τα πράγματα είναι διαχειρίσιμα.
• Όταν πηγαίνεις για ψώνια με τα παιδιά, καθόρισε από πριν πόσα χρήματα έχεις να ξοδέψεις: βάσει αυτών μπορούν να ζητήσουν κάτι και για εκείνα.
• Δώσε τους επιλογές και εναλλακτικές: «στο σούπερ-μάρκετ θα πάρεις σοκολάτα ή παγωτό;» Αν θέλει να πάρει και κάτι άλλο καθόρισε ξεκάθαρα τις συνέπειες: «Αν πάρεις και αυτό, τι επιλέγεις; Να μη φας παγωτό μέχρι την Κυριακή ή να μη δεις σήμερα την αγαπημένη σου σειρά στην τηλεόραση;» Έτσι την τελική επιλογή την κάνει το ίδιο.
• Τα παραπάνω όρια, ή όποια όρια θέτεις εσύ, πρέπει να είναι σαφή, να τηρούνται και να έχουν συνέπειες τις οποίες δεν διαπραγματεύεσαι. Αν υποχωρήσεις «μόνο για μια φορά», αυτή η φορά μπορεί εύκολα να γίνει δυο και τρεις, και τότε το παιδί θα νιώθει ότι αυτά που λες δεν είναι και πολύ δεσμευτικά.
• Αν πρέπει να το ανταμείψεις για μια θετική συμπεριφορά , π.χ. για τους βαθμούς του, η ανταμοιβή σου να είναι μεταγενέστερη κι όχι πρωθύστερη. Δηλαδή όχι: «αν πάρεις καλούς βαθμούς, θα σου πάρω ποδήλατο». Μπορείς ακόμα, αν επιθυμεί κάτι ακριβό να το παρακινήσεις να μαζέψει μέρος των χρημάτων.
• Μύησέ το στη λογική της αποταμίευσης. Το βοηθά, πέρα από το πρακτικό της μέρος, να μαθαίνει καλύτερα τα όρια, να θέτει προτεραιότητες, να έχει υπομονή και να γεύεται τους κόπους του.
• Αν φέτος οι διακοπές σας είναι λίγες ή δεν μπορείτε να πάτε καθόλου, δες τη θετική πλευρά και πρότεινε στο παιδί, αλλά και στον εαυτό σου εναλλακτικές λύσεις: επισκεφτείτε παιδικά μουσεία που κάνουν πολύ καλή δουλειά με το παιδί, όπως το Παιδικό Μουσείο, το Μουσείο Παιδικών Συναισθημάτων κ.α. Κάνετε πράγματα μαζί τώρα που έχετε ελεύθερο χρόνο: μαστορέψτε, ζωγραφίστε, πηγαίνετε ωραίες βόλτες, διαβάστε, αυτοσχεδιάστε. Πράγματα που δεν ανταλλάσσονται με χρήμα και που μοιάζει εξαιτίας του να έχουμε ξεχάσει, ή έστω, παραμερίσει την εξαιρετική τους σημασία στη ζωή μας.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΓΓΑΝΑ, ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια.
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 110
Επικαιροποίηση: Ιούλιος 2015.