Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που το διαζύγιο αποτελούσε ταμπού στη κοινωνία μας. Τα λιγοστά ζευγάρια που αποφάσιζαν να χωρίσουν καλούνταν να αντιμετωπίσουν όχι μόνο την οδύνη της διάλυσης μιας σχέσης, αλλά και τις προκαταλήψεις της κοινωνίας. Σήμερα, όμως, το διαζύγιο δεν αντιμετωπίζεται με την ίδια προκατάληψη. Ωστόσο, εξακολουθεί σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι φορέας μεγάλου ψυχικού πόνου, όχι μόνο για το ζευγάρι, αλλά και για τα παιδιά.

Με τη βοήθεια της κ. Δήμητρας Σφήκα, κλινικής ψυχολόγου και οικογενειακής θεραπεύτριας, ετοιμάσαμε ένα μικρό οδηγό που θα σε βοηθήσει να καταλάβεις τα παιδιά σου και να μεταβείς όσο το δυνατόν πιο ομαλά στην εποχή της διαζευγμένης μονογονεϊκής οικογένειας.

ΠΩΣ ΑΝΤΙΔΡΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

«Κάθε παιδί βιώνει διαφορετικά ένα διαζύγιο, ανάλογα με την ηλικία, την προσωπικότητά του, αλλά και τη θέση που κατέχει στη σειρά των αδελφών (πρωτότοκο, δευτερότοκο)» λέει η κ. Δ. Σφήκα.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους

• Η ψυχική και συναισθηματική ωριμότητά τους.
• Η ένταση των συγκρούσεων που πιθανόν να υπήρχαν μεταξύ του ζευγαριού πριν την απόφαση του διαζυγίου.
• Η ποιότητα της σχέσης που είχαν πριν το διαζύγιο με τους γονείς, καθώς και με άλλα κοντινά πρόσωπα (παππούδες, φίλους κ.λπ.).
• Η ικανότητά σου να τα στηρίξεις κατά την περίοδο του διαζυγίου.
• Η ψυχολογική στήριξη του ζευγαριού αλλά και του ίδιου του παιδιού από κάποιον ειδικό, πριν τη λήψη της τελικής απόφασης για διαζύγιο.

Τυπικές αντιδράσεις

«Είναι απόλυτα φυσιολογικές και εμφανίζονται στη φάση του χωρισμού και για περίπου ένα χρόνο μετά, κατά την προσαρμογή τους στην καινούρια κατάσταση. Μπορεί, όμως, να διαρκέσουν και περισσότερο» εξηγεί η ειδικός.

• Άρνηση. Συμπεριφέρονται σαν να μην παίρνεις διαζύγιο ή σαν να μην τα έχει επηρεάσει καθόλου.
• Θυμός και επιθετικότητα. Όχι μόνο προς εσένα, αλλά και προς τα αδέρφια, τους συνομηλίκους, ακόμη και τον ίδιο τους τον εαυτό.
• Ανασφάλεια. Ανησυχούν ότι στο μέλλον δεν θα έχουν κανέναν να τα φροντίζει. Επιζητούν συνεχώς την προσοχή των άλλων, είτε τη δική σου είτε κάποιου άλλου συγγενή (παππού, γιαγιάς) και την επιβεβαίωση ότι όλα θα πάνε καλά.
• Ενοχή. Κατηγορούν για το διαζύγιο τον εαυτό τους, είτε άμεσα είτε έμμεσα. «Συχνά, λένε ότι δεν θα ξανακάνουν αταξίες και ότι θα κάθονται φρόνιμα, προκειμένου να μείνετε μαζί».
• Διαταραχές ύπνου και διατροφής. Έχουν απώλεια ή αύξηση όρεξης, υπνηλία, ή βλέπουν συχνά άσχημα όνειρα.
• Παλινδρόμηση. Ξαναγυρίζουν σε συμπεριφορές που είχαν μικρότερα.
• Συμπεριφορά «μεγάλου». Αντίθετα με την παραπάνω αντίδραση, μπορεί να εμφανίζονται υπερπροστατευτικά απέναντι σε κάποιον από τους γονείς, παρηγορώντας τον ή κρύβοντας τη λύπη τους.
• Θλίψη. Φαίνονται μελαγχολικά για μεγάλο χρονικό διάστημα, κλαίνε, παραπονιούνται ότι είναι κουρασμένα ή δεν δείχνουν ενδιαφέρον για τις συνηθισμένες τους δραστηριότητες.

ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ

«Προφανώς ο έφηβος είχε αντιληφθεί ότι κάτι δεν πήγαινε καλά μεταξύ σας και, καθώς είναι κατά του συμβιβασμού και της υποκρισίας, συχνά δεν θεωρεί το διαζύγιο παράλογο» εκτιμά η Δ. Σφήκα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν τον πληγώνει η κατάσταση, απλώς την αντιμετωπίζει πιο ώριμα. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να του τονίζετε και οι δύο γονείς ότι τον αγαπάτε και πως αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει. «Ο έφηβος χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, καθώς είναι αντιδραστικός και επιρρεπής σε επικίνδυνες συμπεριφορές» επισημαίνει η ειδικός.

ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ

• Μην κρύψεις την αλήθεια από τα παιδιά. Ανακοινώστε την και οι δύο γονείς μαζί. Απαντήστε με υπομονή και ειλικρίνεια σε ό,τι σας ρωτήσουν, χωρίς υπεκφυγές. Αποφύγετε, ωστόσο, να αναφερθείτε σε κάποιο τρίτο άτομο που ενδεχομένως έπαιξε ρόλο στο χωρισμό σας: τα παιδιά μπορεί να το μισήσουν, θεωρώντας ότι τα στερεί από τον ένα γονιό τους.
• Μην φοβάσαι να εκφράσεις τα συναισθήματά σου. Ενθάρρυνε τα παιδιά να εκδηλώσουν ελεύθερα τα δικά τους, να μην τα «κρατάνε μέσα τους».
• Διαβεβαίωσέ τα ότι δεν ευθύνονται εκείνα για το διαζύγιο. Είναι σημαντικό να τα απαλλάξεις από ενοχές, γιατί υπάρχει κίνδυνος να τα ακολουθούν μέχρι την ενηλικίωση, προκαλώντας χαμηλή αυτοεκτίμηση.
• Διαβεβαίωσέ τα ότι εξακολουθείς να τα αγαπάς το ίδιο και ότι οι δυο σας θα είστε για πάντα οι γονείς τους.
• Διατήρησε, όσο γίνεται, τις καθημερινές συνήθειες. Το καλύτερο θα ήταν τα παιδιά να μην αλλάξουν σπίτι μετά το διαζύγιο.
• Αν πάρει την επιμέλεια ο άλλος γονιός, διαμόρφωσε στο καινούριο σπίτι ένα δωμάτιο αποκλειστικά γι αυτά, ώστε τις ώρες που περνάνε μαζί σου να νιώθουν ότι έχουν κι εκεί το δικό τους χώρο.
• Να είσαι πάντα συνεπής στις συναντήσεις με τα παιδιά. Ένα ραντεβού μαζί τους που δεν έγινε ποτέ, λόγω π.χ. αυξημένου φόρτου εργασίας, στην παρούσα κατάσταση μπορεί να βιωθεί από εκείνα ως αδιαφορία και εγκατάλειψη.
• Ενημέρωσε τον κοινωνικό περίγυρο (π.χ. δασκάλους, γιατρούς, φίλους συγγενείς) για το διαζύγιο, ώστε αφενός να τα στηρίξουν και αφετέρου να μην τα φέρουν, με τις ερωτήσεις τους, σε δύσκολη θέση.
• Απευθύνσου σε ειδικό, αν θεωρήσεις ότι τα παιδιά σου χρειάζονται βοήθεια για να αντιμετωπίσουν το διαζύγιο.

ΤΙ ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΕΙΣ

Μην προσπαθήσεις να στρέψεις τα παιδιά ενάντια στον/στην πρώην σύζυγό σου. Στην προσπάθειά σου να τον τιμωρήσεις, στερώντας του την αγάπη τους, μπορεί να τους δημιουργήσεις ψυχολογικά προβλήματα, συχνά επώδυνα».

Μην εμποδίζεις τη συχνή επικοινωνία τους με τον άλλο γονιό. Η επαφή τους μαζί του αντενδείκνυται μόνο σε ακραίες περιπτώσεις, όπως όταν εκείνος αντιμετωπίζει κάποια πολύ σοβαρή ψυχική διαταραχή.

Μη στέλνεις μηνύματα στον/στην πρώην σου διαμέσου των παιδιών. Απόφυγε να τα εμπλέξεις με κάθε τρόπο στις μεταξύ σας διαφορές.

Μην παραμελείς τον εαυτό σου. Να θυμάσαι ότι τα παιδιά παραδειγματίζονται από εσένα.

Μην προσπαθείς να ανακουφιστείς από τις ενοχές σου προς τα παιδιά κάνοντάς τους δώρα. Αυτό που χρειάζονται είναι αγάπη και τρυφερότητα.

Μην γίνεις υπερπροστατευτικος/ή, αλλά ούτε και υπερβολικά «χαλαρος/ή» όσον αφορά στους κανόνες που τους θέτεις.

Μην υποτιμάς τον άλλο γονέα μπροστά στα παιδιά. Έχουν ανάγκη από τα πρότυπα και των δυο.

Μην τους ζητάς να παίρνουν το δικό σου μέρος ή να σε αγαπάνε περισσότερο από τον άλλο γονιό.

Μην τα χρησιμοποιείς ως υποκατάστατα των φίλων σου και μην τους λες ότι «μόνο αυτά έχεις στον κόσμο». Πρέπει να νιώθουν ότι εσύ είσαι το στήριγμα για εκείνα κι όχι εκείνα για εσένα.

ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΖΩΗ

Όσο περνάει ο καιρός, να θυμάσαι ότι τα πράγματα θα γίνονται καλύτερα, τόσο για εσένα, όσο και για τα παιδιά σου. Εφόσον το διαζύγιο εκδοθεί σε πολιτισμένη ατμόσφαιρα και είναι συναινετικό, σταδιακά όλοι θα προσαρμοστείτε στα νέα δεδομένα. Μάλιστα, αν τα παιδιά σε δουν να εδραιώνεις εκ νέου μια καλή επικοινωνία με τον πρώην σύζυγό σου, θα είναι ολοένα και πιο εύκολο να αποδεχτούν την κατάσταση, ενδεχομένως και κάποια καινούρια σχέση σου.

Μην ξεχνάς, άλλωστε, ότι το διαζύγιο έχει και τη θετική του πλευρά, ακόμη και για τα παιδιά. Αφενός απαλλάσσονται από το πιθανό άσχημο κλίμα με τις συνεχείς ενδοοικογενειακές συγκρούσεις που υπήρχαν. Αφετέρου, μετά το χωρισμό, οι γονείς συχνά αποκτούν μια ποιοτικότερη επαφή με τα παιδιά τους, καθώς επιδιώκουν να αξιοποιούν όσο το δυνατόν καλύτερα το χρόνο που περνάνε μαζί τους.

ΠΟΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΗΣΥΧΗΣΕΙΣ

Ζήτησε τη βοήθεια ειδικού σε περίπτωση που, κατά τη διάρκεια του διαζυγίου, το παιδί σου:

• Εκφράζει απόγνωση, με φράσεις όπως: «ίσως θα έπρεπε να σκοτωθώ, για να μην μαλώνετε εξαιτίας μου».
• Γίνει πιο επιρρεπές σε ατυχήματα και τραυματισμούς.
• Απομονώνεται τόσο από την οικογένεια όσο και από τους φίλους του.
• Οι διαταραχές διατροφής ή ύπνου φτάσουν σε βαθμό που μπορεί να βλάψουν την υγεία του, π.χ. παρουσιάσει ανορεξία ή βουλιμία, θέλει να κοιμάται συνέχεια ή έχει αϋπνία.
• Χάνει ή παίρνει κιλά.
• Καταφεύγει σε καταχρήσεις π.χ. αλκοόλ ή έχετε την υποψία ότι κάνει χρήση ναρκωτικών ουσιών.
• Ξυπνάει τα περισσότερα βράδια από εφιάλτες.
• Εκφράζει διαρκώς φόβους για την υγεία του ή την υγεία κάποιου δικού του προσώπου.
• Παρουσιάζει προβλήματα στο σχολείο, ενώ μέχρι τώρα τα πήγαινε καλά. Για παράδειγμα, τσακώνεται με συμμαθητές του ή παραμελεί τα μαθήματά του.
• Γίνεται επιθετικό σε σημείο να παρουσιάζει εκρήξεις θυμού, να φωνάζει συχνά ή ακόμα και να καταστρέφει πράγματα.
• Λέει ψέματα, ενώ πριν δεν το συνήθιζε.
• Αρχίσει να κάνει κλοπές.
• Παρουσιάζει συχνές ενοχλήσεις σε σχέση με την υγεία του, όπως πονοκεφάλους, στομαχόπονους, δυσκοιλιότητα κ.λπ.
• Αλλάξει εντελώς συμπεριφορά. Για παράδειγμα, ένα εξωστρεφές παιδί δεν έχει όρεξη για παρέες ή ένα ήσυχο παιδί γίνει απείθαρχο.
• Αρχίσει να φεύγει από το σπίτι χωρίς να παίρνει την άδειά σας.

ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΒΑΣΙΟΥ

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 83

Update: Οκτώβριος 2015.