Συνήθως τα καμπανάκια για την παρουσία της σχολικής φοβίας δεν χτυπάνε πριν από το κουδούνι του σχολείου. Κατά κανόνα οι γονείς δεν το αντιλαμβάνονται παρά μόνον αφότου ξεκινήσει το νηπιαγωγείο ή η πρώτη δημοτικού. Μέχρι τότε είναι ένα παιδί χαρούμενο, με τις δραστηριότητές του, λιγότερο ή περισσότερο κοινωνικό, χωρίς όμως ιδιαίτερα προβλήματα, και ξαφνικά αλλάζουν πολλά... Τι είναι όμως η σχολική φοβία και πώς εκδηλώνεται;
Με τον όρο σχολική φοβία εννοούμε την άρνηση του παιδιού να πηγαίνει στο σχολείο καθημερινά ή επαναληπτικά για αρκετές μέρες μέσα στην εβδομάδα, τη δυσκολία του να αποχωριστεί το οικείο περιβάλλον, τους γονείς του, κυρίως τη μητέρα, καθώς και την έντονη δυσφορία που προκαλεί η πολύωρη παραμονή του στο σχολικό χώρο, η οποία εκδηλώνεται τόσο με ψυχικά (απόσυρση, ευερεθιστότητα, νεύρα, τσακωμοί) όσο και με σωματικά συμπτώματα.
Είναι φοβία ή θέλει το χρόνο του;
Για τα περισσότερα παιδιά η πρώτη επαφή με το σχολικό περιβάλλον είναι ένας δύσκολος αποχωρισμός από τον οικείο και ασφαλή χώρο του σπιτιού τους. Είναι απολύτως φυσιολογικό, λοιπόν, για λίγο καιρό να αναζητούν τους γονείς. Με τον καιρό όμως τα συμπτώματα αυτά υποχωρούν και τα παιδιά ενσωματώνονται στις συνθήκες του νέου περιβάλλοντος, κάνουν φίλους, παίζουν και αρχίζουν να περνούν καλά τις ώρες του σχολείου.
Η σχολική φοβία όμως εκδηλώνεται αλλιώς: το παιδί καθημερινά και για μεγάλο χρονικό διάστημα παραπονιέται –ή κλαίει– ότι δεν θέλει να πάει σχολείο, φέρνοντας συνήθως δικαιολογίες που σχετίζονται με την υγεία του. Δεν είναι απίθανο να έχει ξεκινήσει ήπια τις πρώτες εβδομάδες στο νηπιαγωγείο ή στο δημοτικό και η εκδήλωση των συμπτωμάτων να έρθει μετά. Πρωινοί εμετοί, συχνές ασθένειες, διάρροιες, πονόκοιλος είναι μερικά από τα επαναλαμβανόμενα συμπτώματα που απορρέουν από την ψυχική δυσκολία της νέας κατάστασης που ονομάζεται σχολείο. Και πρόκειται για πραγματικά σωματικά συμπτώματα, μια και το παιδί με σχολική φοβία πάσχει από ψυχοσωματική διαταραχή.
Οι επιπτώσεις στην οικογένεια
Η σχολική φοβία προέρχεται από την οικογένεια και ταυτόχρονα επιφέρει επιπτώσεις στην οικογένεια. Τα παιδιά που πάσχουν από σχολική φοβία συνήθως είναι καλοί μαθητές, δεν θέλουν να πάνε σχολείο για να μείνουν σπίτι κι όχι για να κάνουν σκασιαρχείο. Και μένουν σπίτι γιατί πάσχουν και σωματικά, βιώνουν το ψυχοσωματικό σύμπτωμα ως μια αληθινή ασθένεια.
Όλη αυτή η υποβόσκουσα ένταση μπορεί να δυσκολέψει τη σχέση του ζευγαριού, την επαφή τους με το παιδί (πολλοί γονείς πιστεύουν ότι το παιδί δεν έχει τίποτα, απλώς «χαϊδεύεται», οπότε δεν πρέπει να του δίνουμε σημασία…) και όταν υπάρχουν αδέλφια προκαλούνται περαιτέρω συγκρούσεις. Χρειάζεται μεγάλη ωριμότητα εκ μέρους του γονεϊκού ζεύγους τόσο απέναντι στο παιδί με το ζήτημα όσο και απέναντι στα αδέλφια του, για να μοιραστούν σωστά οι ρόλοι και τα συναισθήματα.
Πώς αντιμετωπίζεται;
Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Αν οι γονείς δεν συνειδητοποιήσουν ότι το παιδί τους υποφέρει από σχολική φοβία ώστε να του μιλήσουν, να το ενθαρρύνουν ή να ζητήσουν βοήθεια από ειδικό, σε πολλές περιπτώσεις τα συμπτώματα της παιδικής φάσης της φοβίας μπορεί να υποχωρήσουν σε πρώτη φάση, αλλά όχι να εξαφανιστεί η ίδια η φοβία. Επανέρχεται κατά κανόνα σε δύο φάσεις: στις αρχές γυμνασίου και λυκείου, με πιο έντονες συμπεριφορές, κρίσεις πανικού, συγκρουσιακές καταστάσεις (έντονοι τσακωμοί με καθηγητές ή συμμαθητές που οδηγούν στην αποβολή ή στην απόφαση του εφήβου «να μην πάει σχολείο ξανά»). Έχουν καταγραφεί ακόμα και λιποθυμίες στη θέα του σχολικού κτιρίου.
Ο ρόλος των γονιών
Οι πρώτοι και κύριοι συμπαραστάτες του παιδιού είναι οι γονείς του. Όμως συχνά και οι ίδιοι οι γονείς έρχονται αντιμέτωποι με προβλήματα που ανακύπτουν από την εκδήλωση της σχολικής φοβίας. Προβλήματα που πρέπει να εντοπίσουν και να τα αποδεχθούν στο μέτρο του δυνατού, ώστε να βοηθήσουν το παιδί τους.
Εκτός όμως από το ρόλο των γονέων, πολύ σημαντικός είναι και ο ρόλος των εκπαιδευτικών, οι οποίοι οφείλουν να επισημαίνουν και να προειδοποιούν τους γονείς για την κατάσταση του παιδιού και την πιθανή κλιμάκωσή της. Όσο κακότροπα ή περίεργα κι αν φαίνονται μερικά παιδιά στο σχολείο ή/και στο οικογενειακό περιβάλλον, με τη συμπεριφορά τους κάτι θέλουν να μας πουν και πρέπει εμείς οι ενήλικες να προσπαθούμε να το ακούσουμε όσο καλύτερα μπορούμε. Για να βοηθήσουμε, να στηρίξουμε, να κάνουμε τα παιδιά μας να χαρούν το σχολείο και τη ζωή τους.
Πολλοί γονείς μάλιστα αναρωτιούνται γιατί το παιδί πηγαίνει τόσο ευχάριστα και εύκολα στα αγγλικά, στο καράτε, στο μπαλέτο, στο κολυμβητήριο… Μα εκεί η ευχαρίστηση του παιδιού είναι δεδομένη αν η δραστηριότητα του αρέσει. Πρόκειται για δραστηριότητες περιορισμένης διάρκειας, που η μητέρα συχνά περιμένει κάπου κοντά, δεν βιώνεται τόσο οδυνηρά ο αποχωρισμός και το αίσθημα απειλής που αισθάνεται το παιδί. Η σχολική φοβία εκδηλώνεται μόνο στο σχολείο.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΓΓΑΝΑ, ψυχολόγο - ψυχοθεραπεύτρια
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 176
Update: Σεπτέμβριος 2016.
