ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΔΟΥΚΟ

Εκτός από τη συμβατική και τη βιολογική παραγωγή, τα τελευταία χρόνια ένας άλλος τρόπος παραγωγής προϊόντων διατροφής αναπτύσσεται ραγδαία. Πρόκειται για την ολοκληρωμένη διαχείριση. Τι ακριβώς είναι; Η ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, η χρησιμοποίηση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών καθώς και ο αφύσικος τρόπος διαβίωσης και διατροφής ζώων και ιχθύων που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση υποβαθμίζουν την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων και επιτείνουν τις ανησυχίες για την ασφάλεια των τροφίμων που καταλήγουν στο πιάτο μας. Παράλληλα, οι υπερεντατικές γεωργικές καλλιέργειες και οι μη ελεγχόμενες κτηνοτροφικές και ιχθυοκαλλιεργητικές πρακτικές επιδεινώνουν την ήδη επιβαρημένη κατάσταση του περιβάλλοντος, προκαλώντας ρύπανση του εδάφους και των υδάτων, εξάντληση των φυσικών πόρων και καταστροφή ευαίσθητων οικοσυστημάτων. Με αυτά ως αναμφισβήτητα δεδομένα, και σε μια εποχή που η οικολογική ευαισθησία, ο σεβασμός στο περιβάλλον και η εξασφάλιση ποιοτικών τροφίμων είναι ζητούμενα στην καθημερινή πράξη, τα συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης, όπως αυτό της ολοκληρωμένης γεωργίας, αποτελούν ένα σημαντικό βήμα προόδου προς την πιστοποιημένη παραγωγή φυτικών και ζωικών τροφίμων, βάσει προδιαγραφών και κανόνων που αποδεδειγμένα προστατεύουν το περιβάλλον και την υγεία μας.

Τι είναι η ολοκληρωμένη γεωργία
Η ολοκληρωμένη γεωργία αποτελεί μια πιο ολιστική προσέγγιση της συμβατικής γεωργίας, που ενσωματώνει ηπιότερες καλλιεργητικές πρακτικές, λαμβάνοντας υπόψη τα περιβαλλοντικά δεδομένα κάθε περιοχής. Ουσιαστικά πρόκειται για το πλέον σύγχρονο σύστημα παραγωγής και διοίκησης μιας γεωργικής εκμετάλλευσης, το οποίο με ταυτόχρονη δράση σε όλα τα βασικά στοιχεία της καλλιέργειας επιδιώκει την ολική ποιότητα, δηλαδή τη μεγιστοποίηση τόσο της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων όσο και του περιβάλλοντος. Η ολοκληρωμένη γεωργία συνιστά ιδιαίτερη και απόλυτα ελεγχόμενη μέθοδο παραγωγής με βάση συγκεκριμένους κανόνες, πρωτόκολλα, μεθόδους και τεχνικές, που πιστοποιούνται από τις αρμόδιες αρχές.

Τα βασικά χαρακτηριστικά
Οι παραγωγοί γεωργικών προϊόντων ολοκληρωμένης διαχείρισης διαθέτουν υποχρεωτικά σύμβουλο γεωπόνο («επιβλέποντα»), μαζί με τον οποίο φτιάχνουν εξατομικευμένο πρόγραμμα καλλιεργητικών επεμβάσεων και φροντίδων. Όλος ο τρόπος καλλιέργειας είναι συγκεκριμένος, ενώ στη μονάδα παραγωγής τηρείται ημερολόγιο εργασιών, έτσι ώστε αν προκύψει κάποιο πρόβλημα, να γίνεται αμέσως γνωστό πότε και για ποιο λόγο προέκυψε. Επίσης, καταγράφονται διαχρονικά τα γεωργικά και περιβαλλοντολογικά στοιχεία κάθε περιοχής («ιστορικό»), που αποκαλύπτουν τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν, όπως π.χ. υγρασία, κλιματολογικές συνθήκες, ποιότητα εδάφους, προηγούμενες καλλιέργειες και αποδοτικότητα, τα οποία χρησιμεύουν για την επιλογή της ορθότερης καλλιεργητικής πρακτικής.

Χρήση φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων
Όπως και στο συμβατικό τρόπο παραγωγής, έτσι και στις γεωργικές καλλιέργειες ολοκληρωμένης διαχείρισης χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα για την προστασία των φυτών και λιπάσματα για την καλύτερη θρέψη τους. Ωστόσο, η χρήση τους είναι σημαντικά περιορισμένη και περιορίζεται στην απολύτως αναγκαία. Πιο συγκεκριμένα, όταν έπειτα από εργαστηριακές αναλύσεις κριθεί απαραίτητη η φυτοπροστασία, η πρώτη κατεύθυνση είναι να εξαντληθούν όλα τα φυσικά μέσα και οι παραδοσιακές μέθοδοι για την αντιμετώπιση του «εχθρού» ή της ασθένειας. Αν αυτά δεν επαρκούν από μόνα τους, ο επιβλέπων γεωπόνος θα καταφύγει στη χρήση κάποιου εγκεκριμένου σκευάσματος, αφού πρώτα τεκμηριώσει ότι είναι απαραίτητο και δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση. Το σκεύασμα επιλέγεται με κριτήριο τη μικρότερη δυνατή επιβάρυνση της καλλιέργειας και του περιβάλλοντος, συνυπολογίζοντας τις εδαφικές, κλιματολογικές και περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητες της περιοχής, χρησιμοποιείται δε στις ελάχιστες δυνατές ποσότητες. Επιπλέον, λαμβάνονται ειδικά μέτρα για την περαιτέρω προστασία του περιβάλλοντος, όπως η σωστή διαχείριση και η ασφαλής αποκομιδή της ποσότητας του φυτοφαρμάκου που περίσσεψε.

Τα προϊόντα που παράγονται είναι βιολογικά;
Παρότι η ολοκληρωμένη γεωργία έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με το βιολογικό τρόπο παραγωγής, είναι παντελώς λανθασμένο να ταυτίζουμε ή να συγχέουμε τη μια μέθοδο παραγωγής με την άλλη, όπως γίνεται κάποιες φορές σκόπιμα από διακινητές προϊόντων. Κι αυτό γιατί στις καλλιέργειες ολοκληρωμένης διαχείρισης επιτρέπεται η λελογισμένη χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, ενώ στη βιολογική γεωργία απαγορεύεται εντελώς.

Τα συν της ολοκληρωμένης γεωργίας
Με το σύστημα ολοκληρωμένης διαχείρισης για τις γεωργικές καλλιέργειες:

• Παράγονται προϊόντα με πιστοποιημένη και πλήρως καταγεγραμμένη τη διαδικασία παραγωγής τους.
• Τα παραγόμενα προϊόντα είναι λιγότερο επιβαρημένα με χημικά σε σχέση με τα αντίστοιχα συμβατικά και κατά κανόνα περισσότερο υγιεινά και ασφαλή για τον καταναλωτή.
• Προστατεύεται σε μεγαλύτερο βαθμό η υγεία του ίδιου του αγρότη και των εργαζομένων στις καλλιέργειες.
• Χρησιμοποιείται συνδυασμός παραδοσιακών και σύγχρονων μεθόδων, που περιορίζουν τη χρήση περιβαλλοντολογικών ρυπαντών, την ενεργειακή κατανάλωση και την υπεράντληση νερού.
• Ελαττώνεται σημαντικά η ρύπανση του περιβάλλοντος, ειδικά του υδροφόρου ορίζοντα. Παρελκόμενα, ευνοείται η αποκατάσταση του οικοσυστήματος και υποβοηθείται η φυσιολογική ανάπτυξη χλωρίδας και πανίδας της περιοχής.
• Διατηρείται και, μακροπρόθεσμα, αυξάνεται η γονιμότητα των καλλιεργούμενων εδαφών.
• Δεν χρησιμοποιούνται γενετικά τροποποιημένοι σπόροι («μεταλλαγμένα»).

Ελληνικά πρότυπα παραγωγής και πιστοποιήσεις
Τα ελληνικά προϊόντα που παράγονται σύμφωνα με το εθνικό σύστημα πιστοποίησης της ολοκληρωμένης διαχείρισης φέρουν το σήμα του κρατικού οργανισμού AGROCERT, που επιβεβαιώνει ότι έχουν παραχθεί σύμφωνα με τα ανάλογα πρότυπα AGRO. Τα πρότυπα AGRO εστιάζονται στην εφαρμογή γεωργικών μεθόδων συμβατών με την προστασία του περιβάλλοντος, των φυσικών πόρων και την παραγωγή ποιοτικών και ασφαλών αγροτικών προϊόντων. Επομένως, αποτελούν μια πρόσθετη εγγύηση, που υποδηλώνει σαφώς ότι έχει ληφθεί η αναγκαία μέριμνα για το περιβάλλον, τους καταναλωτές και τους παραγωγούς. Παράλληλα, η πιστοποίηση του τρόπου παραγωγής και η απόδοση «ταυτότητας» στα προϊόντα αυξάνουν την ανταγωνιστικότητά τους, διευρύνουν τις ευκαιρίες για την εξεύρεση διεθνών αγορών και διασφαλίζουν σε μεγαλύτερο βαθμό το εισόδημα των παραγωγών. Τα πρότυπα AGRO δεν πιστοποιούν αυτό καθαυτό το προϊόν, όπως συμβαίνει στην πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων, αλλά το ιδιαίτερο σύστημα παραγωγής επιβεβαιώνουν δηλαδή ότι τα συγκεκριμένα προϊόντα έχουν παραχθεί με τους κανόνες και τις προδιαγραφές του εκάστοτε προτύπου.

Πιστοποιημένα προϊόντα
Στην Ελλάδα, τα συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης εφαρμόζονται:

• κυρίως σε προϊόντα φυτικής παραγωγής, όπως ροδάκινα, νεκταρίνια, μήλα, κεράσια, ακτινίδια, δαμάσκηνα, σταφύλια, κηπευτικά, σπαράγγια, σιτηρά, όσπρια, ελιές, κ.ά.
• δευτερευόντως, εφαρμόζονται στην εκτροφή χοιρινών και στα προϊόντα ιχθυοκαλλιέργειας, ενώ υπάρχει η δυνατότητα κάποιων προαιρετικών πιστοποιήσεων στα βοοειδή και τα συσκευασμένα παράγωγά τους.

Τα ελληνικά προϊόντα φυτικής παραγωγής φέρουν πιστοποίηση με το σήμα AGRO, πρότυπα 2-1 και 2-2, τα χοιρινά με το σήμα AGRO πρότυπα 3-1, 3-2, 3-3, 3-4 και 3-5 και τα προϊόντα ιχθυοκαλλιέργειας το σήμα AGRO με το πρότυπο 4.

Πιστοποιήσεις σε κοτόπουλα και αβγά
Για τα πουλερικά και τα αβγά ισχύει ένα σύνολο προαιρετικών προδιαγραφών («ειδικές πτηνοτροφικές εκτροφές»), που αφορούν την επιβεβαίωση του τρόπου εκτροφής (π.χ. κοτόπουλο ελευθέρας βοσκής) ή διατροφής (π.χ. κοτόπουλο με 100% φυτική διατροφή) και όχι άλλα στοιχεία στον τρόπο παραγωγής. Κάθε προδιαγραφή αντιστοιχεί σε μία ένδειξη («σήμα»), η οποία τοποθετείται στο προϊόν έπειτα από ελέγχους των αρμόδιων φορέων πιστοποίησης. Η ένδειξη παρέχει τη δυνατότητα στους μεν παραγωγούς να αποδείξουν ότι ο ειδικός τρόπος εκτροφής που ακολουθούν είναι πραγματική διαδικασία, στους δε καταναλωτές να αναγνωρίσουν ευκολότερα τα συγκεκριμένα προϊόντα.

Ιδιωτικά πρωτόκολλα πιστοποίησης
Πολλά προϊόντα διατροφής, ανάμεσά τους και αρκετά ελληνικά, παράγονται σύμφωνα με παγκοσμίως αναγνωρισμένα ιδιωτικά πρωτόκολλα παραγωγής, όπως π.χ. του Διεθνούς Οργανισμού Πιστοποίησης Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (EUREPGAP - GLOBALGAP), τα οποία δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στους κανόνες που υποχρεούται να ακολουθήσει ο παραγωγός, ώστε να αποκτήσει τη δυνατότητα διάθεσης των προϊόντων του σε συγκεκριμένα σούπερ μάρκετ. Τα συγκεκριμένα πρωτόκολλα δημιουργήθηκαν από τη συνεργασία ευρωπαϊκών αλυσίδων λιανεμπορίου και αγροτικών φορέων. Τα παραγόμενα προϊόντα είναι υψηλότατης ποιότητας και προδιαγραφών, διότι παράγονται σύμφωνα με τις αρχές της ολοκληρωμένης διαχείρισης, που εξασφαλίζουν «ορθή γεωργική πρακτική», φιλική προς το περιβάλλον, και πλήρως καταγεγραμμένη διαδικασία παραγωγής. Επιπλέον, διαθέτουν άριστη σήμανση και κωδικοποίηση (στοιχεία ιχνηλασιμότητας), για να αναγνωρίζεται η ακριβής προέλευσή τους.

Τα προτιμάμε ή όχι;
Το βασικό πλεονέκτημα των προϊόντων ολοκληρωμένης διαχείρισης είναι ότι υπάγονται σε υποχρεωτικούς κανόνες παραγωγής, σαφώς φιλικότερους προς το περιβάλλον, πιο ελεγχόμενους και πιο σίγουρους. Ως αποτέλεσμα, αφενός της εφαρμογής ορθολογικών κανόνων, αφετέρου της πλήρους καταγραφής όλης της παραγωγικής διαδικασίας, και ανεξάρτητα από τις όποιες αδυναμίες παρουσιάζονται στα συστήματα ελέγχου και πιστοποίησης, παράγονται τελικά ασφαλέστερα, ποιοτικότερα και επομένως καλύτερα και πιο υγιεινά προϊόντα, για τα οποία γνωρίζουμε επακριβώς το πώς, από ποιον και με ποιες προδιαγραφές παρήχθησαν. Επομένως, μπορούμε να τα εμπιστευόμαστε περισσότερο και πρέπει να τα προτιμάμε από τα αντίστοιχα συμβατικά, ιδίως δε από τα άγνωστης «ταυτότητας» και απροσδιόριστης προέλευσης.