Υπάρχουν κάποιες στιγμές στη ζωή μας που όλοι μας θα νοιώσουμε το αίσθημα του πανικού: από ένα σημαντικό διαγώνισμα, για τους πιο αγχώδεις από εμάς, μέχρι πιο τρομακτικά γεγονότα όπως ένα ατύχημα ή ένας σεισμός…! Όμως υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις, που το αίσθημα του πανικού επαναλαμβάνεται χωρίς προφανή αιτία, εισβάλλει στην καθημερινότητά μας πληγώνοντας την βαθιά. Εμείς συζητήσαμε με δύο επιστήμονες την κ. Τζίνα Χονδρού, συμβουλευτική ψυχολόγο –σύμβουλο οικογένειας και την κ. Ιωάννα Αποστολοπούλου, κλινική ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια.
Τι ακριβώς μου συμβαίνει;
Συνήθως οι εκδηλώσεις της διαταραχής που ονομάζουμε «κρίσεις πανικού» δεν σχετίζονται άμεσα με ένα συμβάν. Τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν σε ανύποπτο χρόνο, κάποιες φορές μάλιστα και σε στιγμές που νοιώθουμε ότι περνάμε καλά. Η ψυχική διεργασία γίνεται χωρίς να την αντιληφθούμε: εκείνη τη χρονική στιγμή επικαιροποιείται ένα απωθημένο πραγματικό γεγονός που προκαλεί μεγάλη ποσότητα άγχους. Κι επειδή ακριβώς δεν είναι προφανές το γεγονός αυτό σε συνειδητό επίπεδο, η αφορμή μοιάζει δυσανάλογα μικρή σε σχέση με την κρίση, ή και ανύπαρκτη. Για να αποφευχθεί η κατά μέτωπο αντιμετώπισή του ζητήματος, η οποία προφανώς μας δυσκολεύει, μπαίνει σε εφαρμογή ασυνείδητα μια μετάθεση της κατάστασης. Έτσι εκδηλώνονται τα συμπτώματα της κρίσης πανικού. Αποτέλεσμα: το κέντρο βάρους του ενδιαφέροντός μας πέφτει στην ίαση της σωματικής μας υπόστασης, ματαιώνοντας, για την ώρα τουλάχιστον, το τραυματικό ζήτημα που στέλνει το σήμα, είτε γιατί δεν θεωρούμε δυνατή την επίλυσή του ή γιατί η επίλυσή του θα έχει, ή νομίζουμε ότι θα έχει, τρομακτικό κόστος.
Κάποιος να με βοηθήσει
«Είναι πολλά τα συμπτώματα που μπορεί να αναπτύξει κανείς σε μια κρίση πανικού. Το πιο τρομακτικό είναι το αίσθημα επικείμενου θανάτου, τονίζει η κ. Αποστολοπούλου. Σε πιο βαριές περιπτώσεις έχουμε δυο από τα πιο εντυπωσιακά συμπτώματα: της αποπροσωποποίησης, που μπορεί να μην καταλαβαίνει ποιος είναι και της αποπραγματοποίησης, δηλαδή να μην αντιλαμβάνεται-αναγνωρίζει το περιβάλλον μέσα στο οποίο βρίσκεται. Είναι λοιπόν κυρίως φόβος θανάτου και φόβος απώλειας ελέγχου αυτά που μας καθηλώνουν σε μια κρίση πανικού».
Άγχος, ναι αλλά στον υπερθετικό βαθμό
«Στην ουσία πρόκειται για συμπτώματα άγχους, τα οποία είναι πολύ πιο έντονα από τις κλασσικές περιπτώσεις άγχους που βιώνουμε καθημερινά», παρατηρεί η κ. Χονδρού. Αρχικά το συσχετίζουμε με οργανικό πρόβλημα και συνήθως τρέχουμε στο γιατρό για να βεβαιωθούμε ότι όλα πάνε καλά. Και αν επαναλαμβάνονται οι κρίσεις χωρίς να υπάρχει άλλου είδους στήριξη, είναι πιθανόν να τρέχουμε κάθε τρεις και λίγο στον γιατρό, απλώς για να ακούσουμε ότι είμαστε καλά. Από την άλλη, όταν οι παθολόγοι δεν ανακαλύπτουν κάτι σωματικό και λένε το συνηθισμένο «δεν έχεις τίποτα, είναι νεύρα/ έχεις άγχος», μπορεί να σου δημιουργήσουν περισσότερο άγχος γιατί αμέσως σκέφτεσαι ότι αυτό είναι κάτι που θα επαναληφθεί, κάτι που δεν ελέγχεται μέσω των κλασσικών ιατρικών παρεμβάσεων».
Τα αγχολυτικά, μια ψευδαίσθηση
Η συνταγογράφηση αγχολυτικών «παγώνει» προσωρινά το πρόβλημα. Ο «ασθενής» θεωρεί ότι είναι μια συμπεριφορά ασφαλείας, ενώ στην πραγματικότητα χρειάζεται να βρει κανείς την αιτία και πώς μπορεί να το διαχειριστεί καλύτερα. Για τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων η ψυχολογική σύνδεση είναι δύσκολη, ακριβώς γιατί λείπει μια διαρθρωμένη ψυχολογική σκέψη. Δεν μπορούν να συνδέσουν , π.χ. το γεγονός ότι σήμερα πονά το στομάχι, γιατί χθες είχα μια πολύ δύσκολη μέρα στη δουλειά και έχω κάνει σωματοποίηση. Ως επί το πλείστον στη σωματοποίηση δεν υπάρχει ψυχολογική σκέψη, ακριβώς γιατί το σύμπτωμα συμβολίζεται αυτόματα στο σώμα.
Φοβάμαι ότι θα γίνω ρεζίλι
Οι συνέπειες επαναλαμβανόμενων κρίσεων πανικού είναι κατά κανόνα οδυνηρές για την κοινωνική υπόσταση αλλά και για την αυτοεκτίμηση του ατόμου. Η αίσθηση αδυναμίας και απώλειας του ελέγχου, η αίσθηση ότι θα ρεζιλευτεί αν εκτεθεί στα μάτια των άλλων, αλλά και οι άλλοι ως απειλή οδηγούν στην αγοραφοβία και στην απομόνωση.
Μήπως αναγνωρίζετε τον... εαυτό σας;
Δυο είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά προσωπικότητας των ανθρώπων που υποφέρουν από κρίσεις πανικού: * Ο αρνητικός τρόπος σκέψης και αντίδρασης απέναντι στα γεγονότα και * Η έλλειψη ικανότητας διεκδικητικότητας, τουλάχιστον σε ένα κρίσιμο τομέα της ζωής τους. Είναι το παιδικό κομμάτι του εαυτού που παθαίνει τις κρίσεις, αυτό που δεν έχει αυτονομηθεί ακόμα, δεν έχει μάθει να στέκεται μόνο του. Οι κρίσεις όμως είναι συχνές και σε προσωπικότητες που έχουν αγχώδεις διαταραχές, που λειτουργούν στην πίεση με ένα τελειοθηρικό τρόπο, που έχουν αίσθηση ευπάθειας, νοιώθουν ευάλωτα, ότι θα πάθουν κάτι κακό και το κακό αυτό θα κλιμακωθεί.
Άραγε έχω τη διαταραχή; Κάντε το ΤΕΣΤ
Σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό (DSM-IV) η προσβολή πανικού ορίζεται ως:
Μια διακριτή περίοδος έντονου φόβου ή δυσφορίας, κατά τη διάρκεια της οποίας τέσσερα (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα συμπτώματα εμφανίστηκαν αιφνίδια και έφτασαν σε κορύφωση σε διάστημα δέκα λεπτών της ώρας:
- Αίσθημα παλμών, δυνατοί χτύποι της καρδιάς ή επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού
- Εφίδρωση
- Τρέμουλο ή έντονος τρόμος
- Αίσθημα λαχανιάσματος ή ασφυξίας
- Αίσθημα πνιγμού
- Πόνος ή δυσφορία στο στήθος
- Ναυτία ή κοιλιακή ενόχληση
- Αίσθημα ζάλης, αστάθειας, κενού στο κεφάλι ή τάση λιποθυμίας
- Αποπραγματοποίηση ή αποπροσωποίηση
- Φόβος απώλειας του ελέγχου ή απώλειας του λογικού
- Φόβος επικείμενου θανάτου
- Παραισθήσεις (μουδιάσματα ή μυρμηγκιάσματα)
- Ρίγη ή εξάψεις ζέστης.
Αν όλα, ή κάποια, από αυτά μας συμβαίνουν επαναλαμβανόμενα και απρόσμενα σε διάστημα που υπερβαίνει χρονικά τον ένα μήνα, τότε έχουμε διαταραχή πανικού.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση
«Συνήθως οι άνθρωποι που φτάνουν στο γραφείο του ψυχολόγου έχουν ως κύριο αίτημα να εξαφανιστούν τα συμπτώματα», υπογραμμίζει η κ. Χονδρού. «Σε αυτό μπορεί να βοηθήσει το συμπεριφοριστικό-γνωσιακό μοντέλο θεραπείας με τις τεχνικές του: * εντοπισμός των σκέψεων μέσω ημερολογίου * αναζήτηση αποδείξεων για την ορθότητα των αυτόματων αρνητικών σκέψεων, αναζήτηση αποδείξεων για το αντίθετο * αναγνώριση γνωσιακών λαθών * χρήση εναλλακτικών σκέψεων/αντιδράσεων * εκπαίδευση στη σωστή αναπνοή, ασκήσεις χαλάρωσης, και * σταδιακή έκθεση (όταν συνοδεύεται και από αγοραφοβία) κλπ.
Ας υπενθυμίσουμε ότι η φαρμακοθεραπεία δεν αρκεί από μόνη της για να δοθεί μια ικανοποιητική λύση στο πρόβλημα. Οι “πρώτες βοήθειες” που δίνονται αρχικά είναι πολύ σημαντικές. Βοηθούν πολύ στην περίπτωση που νιώθεις να έρχεται μια κρίση πανικού. Αυτό όμως που δεν φεύγει, ακόμα κι αν αποφύγεις την επερχόμενη κρίση, είναι ο φόβος ότι θα ξανασυμβεί. Το σημαντικό για την πλήρη εξαφάνιση των συμπτωμάτων δεν είναι να ασχοληθείς μόνο με το σύμπτωμα, αλλά να ψάξεις να βρεις τι είναι αυτό που θέλει να του πει το σύμπτωμα, να βρεις την αιτία, να αλλάξεις στάση απέναντι στα στρεσογόνα γεγονότα, να τα επεξεργαστείς».
Εκπαιδεύοντας την... ψυχή
«Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβει κανείς πώς ακριβώς λειτουργεί το σώμα στην κρίση πανικού: “μουδιάζουν τα χέρια μου όταν έχω ένταση”, “με πιάνει δύσπνοια επειδή ο οργανισμός μου έχει ανάγκη οξυγόνου”, κλπ.», συμπληρώνει η κ. Αποστολοπούλου. «Αυτό μπορεί να κατευνάσει το φόβο του “κακού” συμπτώματος, και είναι ένα πρώτο επίπεδο πληροφόρησης για το πώς λειτουργούμε σε καταστάσεις στρες. Στη γνωσιακή θεραπεία αυτό ονομάζεται ψυχοεκπαίδευση για το άγχος».
Συμπέρασμα;
Ρόλο κλειδί στην αντιμετώπιση των κρίσεων πανικού παίζουν η έγκαιρη διάγνωση, η σωστή πληροφόρηση και κατεύθυνση για θεραπεία, η οποία καλό είναι να είναι η ενδεδειγμένη για τη συγκεκριμένη διαταραχή. Σε διάφορες μελέτες έχει διαπιστωθεί ότι η πιο αποτελεσματική θεραπεία στις κρίσεις πανικού είναι η γνωσιακή, κυρίως ως προς τη λύση των συμπτωμάτων. Για να μπορέσει και πάλι ο άνθρωπος να νιώσει καλά και να ζήσει ισορροπημένα την καθημερινότητά του. Κι αν το επιθυμεί, σε ένα δεύτερο χρόνο, να κάνει βαθύτερη θεραπεία για να βρει την ρίζα του ζητήματος και να καταλάβει καλύτερα τι συμβαίνει.
ΑΠΟ THΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΓΓΑΝΑ, Ψυχολόγο-Ψυχοθεραπεύτρια
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 105
Update: Οκτώβριος 2016
