Πλένεις τα χέρια σου μετά από κάθε χειραψία, γυρνάς την ένταση του ήχου πάντα σε ζυγό αριθμό, σκουπίζεις τα πόδια σου στο χαλάκι της εξώπορτας πάντα τέσσερις φορές πριν περάσεις μέσα και φροντίζεις να βάζεις πάντα το κινητό σου ακριβώς παράλληλα με το πληκτρολόγιο του κομπιούτερ σου. Αν κάποιος το κουνήσει από εκεί, εκνευρίζεσαι και το διορθώνεις αμέσως με μια σχεδόν αντανακλαστική κίνηση. Αν για κάποιο λόγο δεν μπορείς να το κάνεις, νιώθεις να σε πλησιάζει μια αόρατη απειλή που σε οδηγεί να χάσεις τη συγκέντρωσή σου σε ότι συμβαίνει γύρω σου εκείνη τη στιγμή, μέχρι να αποκαταστήσεις την τάξη. Είναι σοβαρό γιατρέ μου;
Αν βασανίζεσαι από φοβίες, εμμονές και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που δεν σε αφήνουν να λειτουργήσεις, ίσως είναι καιρός να πάψεις να υποφέρεις σιωπηλά γιατί η κατάσταση σου θεραπεύεται με τη σωστή διάγνωση και θεραπεία.
Φοβόμουν μήπως μολυνθώ
«Με λένε Ελίζαμπεθ και πάσχω από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ)», αποκαλύπτει η 20χρονη φοιτήτρια ψυχολογίας από το Τέξας στο πλαίσιο της ενημερωτικής εκστρατείας για την ΙΨΔ, γνωστή στο εξωτερικό ως OCD (Obsessive Compulsive Disorder). Η διάγνωση της ασθένειας που την βασάνιζε έγινε όταν η ίδια βρισκόταν στην εφηβεία: «Έπλενα συνέχεια τα χέρια μου, ρωτούσα τη μητέρα μου τα ίδια πράγματα και φοβόμουν να πιάσω το χερούλι της πόρτας μήπως μολυνθώ. Ένα καλοκαίρι καθηλώθηκα στο κρεβάτι από το άγχος μου και έχασα 14 κιλά».
Όμως η όμορφη Αμερικανίδα, δεν το έβαλε κάτω. Σήμερα ακολουθεί γνωσιακή ψυχοθεραπεία και προσφέρει ψυχολογική υποστήριξη σε πάσχοντες και στις οικογένειές τους μέσα από την οργάνωσή της Peace Of Mind (Ηρεμία του Νου), που φέρνει σε επαφή τα μέλη της κοινότητας των ιδεοψυχαναγκαστικών. Επιπλέον, δίνει δημόσιες ομιλίες για το πρόβλημα, ως εκπρόσωπος του Ιδρύματος Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής (OCF).
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ασθένειας
Σύμφωνα με τις έρευνες, η ασθένεια πλήττει το 2%-2,5% του πληθυσμού. Μάλιστα, στις ΗΠΑ καθιστά έναν από τους δέκα λόγους για τους οποίους οι πολίτες έχουν δικαίωμα να υποβάλλουν αίτηση για αναπηρία. Η ΙΨΔ, εντάσσεται στις αγχώδεις διαταραχές και τα κύρια συμπτώματά της είναι οι έμμονες ιδέες, απειλητικές σκέψεις, παρορμήσεις και εικόνες που εισβάλλουν στο μυαλό του πάσχοντος και του δημιουργούν τέτοιο άγχος, ώστε να μην μπορεί να λειτουργήσει στην καθημερινότητά του.
Οι πιο συχνές εμμονές είναι ο φόβος ότι θα μολυνθεί, θα αρρωστήσει ή θα του συμβεί κάτι κακό αν δεν ελέγξει τα φώτα ή την πόρτα του σπιτιού ή δεν τακτοποιήσει τα πράγματα με έναν συγκεκριμένο τρόπο.
Στην προσπάθειά του να διώξει τις ιδέες, τις σκέψεις ή τις εικόνες και να μειώσει το άγχος του, το άτομο προβαίνει σε μια σειρά από επαναλαμβανόμενες πράξεις: επίμονο πλύσιμο χεριών και απολύμανση του χώρου, επίμονος έλεγχος στους διακόπτες ή την πόρτα, επανάληψη φράσεων ή λέξεων, συλλογή άχρηστων αντικειμένων (παλιά έντυπα, λογαριασμούς) με το φόβο μήπως κάποτε τα χρειαστεί κ.ά.
Πώς ξεχωρίζουν οι πάσχοντες
Ωστόσο, η εκδήλωση κάποιων ιδεοψυχαναγκαστικών συμπεριφορών δεν σημαίνει απαραίτητα ότι κάποιος πάσχει από πραγματικά από την ασθένεια: «Η ΙΨΔ είναι μια αρρώστια που χαρακτηρίζεται από επίμονη και έντονη αμφιβολία, δυσφορία και άγχος. Διαφέρει από τις απλές τελετουργίες που ακολουθούμε όλοι ως παιδιά, όπως το να μετράμε τα κάγκελα ή να μην πατάμε τις γραμμές στο πεζοδρόμιο, τις οποίες ξεχνάμε να επαναλάβουμε αν κάτι άλλο μας τραβήξει την προσοχή.
Αντίθετα, στην ΙΨΔ, η παράλειψη της τελετουργίας προκαλεί έντονη δυσφορία, παρεμποδίζει τον πάσχοντα να λειτουργήσει στην καθημερινότητά του και συνήθως επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου», εξηγεί η ψυχολόγος Πασχαλιά Μυτσκίδου, ειδικευμένη σε περιστατικά ΙΨΔ.
«Κάποιος που ακολουθεί τελετουργίες καθαριότητας μπορεί αρχικά απλώς να πλένει συχνά τα χέρια του, αλλά μετά να προχωρήσει στο να απολυμαίνει τον χώρο του και τους άλλους και τελικά να φτάσει να κλείνεται στο δωμάτιό του, να μη δέχεται κόσμο στο σπίτι, να μη βγαίνει έξω και να φοράει συνεχώς γάντια από το φόβο μήπως μολυνθεί. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άτομα που φτάνουν στο άλλο άκρο και δεν πλένονται καθόλου, γιατί φοβούνται μήπως δεν μπορέσουν να ολοκληρώσουν σωστά τη διαδικασία της καθαριότητας», παρατηρεί η ειδικός.
Με προτίμηση στους νέους
Συνήθως, η ασθένεια πρωτοεμφανίζεται στην εφηβεία ή κάποια στιγμή μέχρι την ηλικία των τριάντα, αρχίζοντας σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις από τα παιδικά χρόνια. Αρχικώς, για κάποιο διάστημα ο πάσχων βιώνει το πρόβλημα μόνος του, πιθανότατα λόγω άγνοιας. Γι' αυτό η οικογένεια δεν πρέπει να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά του ως ιδιορρυθμία ή κομμάτι του χαρακτήρα του, ούτε να τον αποπαίρνει, αλλά να δείξει κατανόηση και να συμβουλευτεί κάποιον ειδικό. Ο πάσχων υποφέρει που «εξαναγκάζεται» να ελέγχει αμέτρητες φορές ένα έγγραφο πριν το παραδώσει, να βάζει και να βγάζει τα ρούχα του επί τόσες φορές, ή να μετράει τα γράμματα στις πινακίδες στους δρόμους.
Κάποιες έρευνες έχουν δείξει ότι το 50% των ιδεοψυχαναγκαστικών είναι ανύπαντροι, γιατί το πρόβλημα τους απορροφά τόσο, ώστε τους είναι αδύνατον να εμπλακούν σε σχέση.
Ο αντίκτυπος μπορεί να είναι μεγάλος και στο περιβάλλον του ασθενούς. Η ψυχίατρος Σοφία Αριτζή θυμάται χαρακτηριστικά: «Μια ιδεοψυχαναγκαστική μητέρα ζητούσε από το τετράχρονο παιδάκι της να κάνει στροφές επί τόσες φορές και αν εκείνο δεν συνεργαζόταν, το μάλωνε. Ήταν η έμμονη ιδέα που την ανάγκαζε να το κάνει».
Σε αναζήτηση της αιτίας
Από τα μέχρι στιγμής δεδομένα, η αιτιολογία της εμφάνισης της ΙΨΔ φαίνεται να οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων που έχουν και νευροχημική και νευροανατομική βάση: «Το 1/3 των ασθενών έχουν ψυχαναγκαστική προσωπικότητα. Ακόμη, η διαταραχή μπορεί να οφείλεται στην έλλειψη σεροτονίνης. Ωστόσο, σημαντικά ρόλο παίζει και ο τρόπος με τον οποίο έχουμε μάθει να αντιδρούμε στον φόβο και την αμφιβολία.
Το πρώτο μου περιστατικό ήταν ένα κορίτσι 13 ετών που ακολουθούσε τελετουργίες καθαριότητας και τακτοποίησης. Όταν πήγα σπίτι της, στην πόρτα της εισόδου υπήρχε ένα πατάκι, από πάνω μια πετσέτα και πάνω σε αυτήν ένα πλαστικό κάλυμμα, για να μη μεταφέρονται τα μικρόβια στο σπίτι», θυμάται η ψυχολόγος κ. Μυτσκίδου.
Η θεραπεία
Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι το 75-85% των ανθρώπων ξεπερνούν τελείως το πρόβλημα με την κατάλληλη αντιμετώπιση. Επειδή πολλές φορές η ΙΨΔ συνυπάρχει με άλλες διαταραχές - όπως κατάθλιψη, διαταραχές του ύπνου, άγχος και πανικό- είναι σημαντικό ο ασθενής να απευθυνθεί εγκαίρως στον ειδικό και να ακολουθήσει την κατάλληλη θεραπευτική αγωγή, που μπορεί να περιλαμβάνει φαρμακοθεραπεία, ψυχοθεραπεία ή συνδυασμό και των δύο.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία και ιδιαίτερα οι τεχνικές της «Έκθεσης και του Εμποδισμού Απάντησης» αποτελεί την συνηθέστερη μέθοδο θεραπείας της ΙΨΔ, οποία ο ασθενής μπορεί να ακολουθεί μόνος του, έπειτα από καθοδήγηση του ειδικού.
Πώς λειτουργεί;
Ο ασθενής εκτίθεται σε αυτό που φοβάται, χωρίς να αντιδράσει στο ερέθισμα και να πραγματοποιήσει στη συνέχεια την «τελετουργία» με την οποία προσπαθούσε να αντιμετωπίσει το άγχος του ως τότε.
«Κάποιος φοιτητής που παρακολουθούσα βίωνε έντονο άγχος επειδή δεν μπορούσε να διαβάσει, καθώς διέκοπτε τη μελέτη του για να ελέγξει αν τα πράγματα γύρω του είναι καθαρά και τακτοποιημένα. Κάναμε συγκεκριμένες ασκήσεις, όπως να βγάζει τα αγαπημένα του CD από κούτες, όπου τα φύλαγε για να μη χαλάσουν, και να τα αγγίζει χωρίς να πλύνει τα χέρια του προηγουμένως. Στη συνέχεια τα άφηνε εκτεθειμένα σε κάποιο σημείο, χωρίς να τα καθαρίζει ή να τα τακτοποιεί, παρά μόνο αν περνούσε αρκετή ώρα χωρίς να έχει καθόλου άγχος. Η συγκεκριμένη μέθοδος εκπαιδεύει τους ανθρώπους να διαχειρίζονται το άγχος τους και να υιοθετούν μια νέα στάση ζωής με πολύ καλά αποτελέσματα», καταλήγει η κ. Μυτσκίδου.
Από τη ΧΑΡΑ ΜΠΟΥΡΓΑΝΗ
