Εργα ενός από τους σημαντικότερους γλύπτες και σχεδιαστές του 20ού αιώνα, αλλά και σκηνογράφου επί μακρόν της Μάρθα Γκράχαμ, του Αμερικανοϊάπωνα Ισάμου Νογκούτσι, θα δούμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στην έκθεση που διοργανώνει το Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Ανδρο, από 26 Ιουνίου έως 26 Σεπτεμβρίου.
Δεν είναι τυχαίο πως η έκθεση, με 42 γλυπτά και 34 σχέδια και προσχέδια, φέρει τον τίτλο «Ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση», καθώς η διπλή καταγωγή του Νογκούτσι (από Ιαπωνία ο πατέρας του, από Αμερική η μητέρα του) καθόρισε την καλλιτεχνική πορεία του γλύπτη, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί ως ο «Αμερικανός Χένρι Μουρ».
Ο Νογκούτσι, γεννημένος το 1904 στο Λος Αντζελες, αγαπούσε τα ταξίδια, από τα οποία αντλούσε εμπειρίες. Τη γνωριμία του με την Ελλάδα, σε πολύ μικρή ηλικία, οφείλει στη συγγραφέα μητέρα του, η οποία του διάβαζε αρχαία ελληνική μυθολογία. Επισκέφθηκε επανειλημμένα την Ελλάδα και θαύμαζε τα αριστουργήματα της κλασικής γλυπτικής.
«Είμαι ένας περιπλανώμενος», «ανήκω παντού και πουθενά», έχει πει. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, επισκέφθηκε και πολλούς άλλους τόπους. Στο Μεξικό τον γοήτευσαν τα έργα μεγάλης κλίμακας, στην Ιαπωνία, όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια, τα γήινα κεραμικά και η αρμονία των κήπων, στην Κίνα η σινική μελάνη και στην Ιταλία η καθαρότητα του μαρμάρου, το οποίο χρησιμοποίησε κατά κόρον. Πειραματίστηκε και με άλλα πολλά υλικά (ατσάλι, ξύλο, σίδερο, χαλκό, αλουμίνιο, κ.ά.) και με στοιχεία της φύσης (νερό, αέρα, γη, φωτιά).
Ο Νογκούτσι ήταν ένας εξερευνητής της αφηρημένης φόρμας, επηρεασμένος σημαντικά από τον Κονσταντίν Μπρανκούζι. Εργα του πρωτοείδε το 1926 σε έκθεση στη Νέα Υόρκη.
Εναν χρόνο μετά και μέχρι το 1929 εργάστηκε για ένα εξάμηνο ως βοηθός στο εργαστήριο του Μπρανκούζι στο Παρίσι. Δίπλα στον Ρουμάνο μετρ εκτίμησε τη δημιουργία γλυπτών μνημειακών διαστάσεων σε υπαίθριους χώρους. Στην έκθεση της Ανδρου θα δούμε σειρά φωτογραφιών από δημόσια έργα, πάνω σε σχέδια του Νογκούτσι, για διάφορες χώρες της Ευρώπης, της Ασίας και πολιτείες των ΗΠΑ.
Η διπλή καταγωγή του είχε ως αποτέλεσμα τον συνδυασμό, σε ένα δημιουργικό διάλογο, ετερόκλητων στοιχείων (αφαίρεση του Μπρανκούζι, αρχαία ελληνική γλυπτική, βιομορφισμός των σουρεαλιστών, καλλιγραφία). Ποτέ δεν ταυτίστηκε με κάποιο συγκεκριμένο καλλιτεχνικό κίνημα, παρά μόνο με την «περιβαλλοντική τέχνη» και την «τέχνη της γης», πολύ πριν οι όροι αυτοί ενταχθούν στο λεξιλόγιο της τέχνης, στη δεκαετία του 1960. Ο Νογκούτσι υπέγραψε σχέδια για κήπους και παιδότοπους, τα οποία προτείνουν μια νέα οπτική στη σύγχρονη ευαισθητοποιημένη αρχιτεκτονική προσέγγιση του τοπίου. Μεταξύ άλλων, σχεδίασε ειδικούς κήπους για υποδοχή γλυπτών στο Εθνικό Μουσείο της Ιερουσαλήμ.
Δεν συνεισέφερε μόνο στη μοντέρνα γλυπτική, αλλά και στον χώρο του ντιζάιν. Φόρμες όπως οι Akari που σχεδίασε στις δεκαετίες του ‘40 και ‘50 παράγονται ακόμη και σήμερα, όπως το τραπέζι με τη γυάλινη επιφάνεια, παραγωγής της εταιρείας Herman Miller. Σημαντική ήταν η προσφορά του και ως σκηνογράφου, από το 1935 ακόμη, οπότε ξεκίνησε η μακρόχρονη συνεργασία του με τη μεγάλη χορογράφο Μάρθα Γκράχαμ.
Δύο χρόνια πριν από το θάνατό του, το 1988, κλήθηκε καθυστερημένα να αντιπροσωπεύσει τις ΗΠΑ στην 42η Μπιενάλε της Βενετίας, όπου παρουσίασε το κύκνειο άσμα του, ένα γλυπτό από μάρμαρο Καράρας, με τίτλο «Κυλιόμενο Μάντρα».
Λίγα χρόνια πριν είχε ιδρύσει το δικό του μουσείο, το The Noguchi Museum, στο Λονγκ Αϊλαντ της Νέας Υόρκης, σε συνεργασία με το οποίο γίνεται η έκθεση της Ανδρου.
Η διπλή καταγωγή του Νογκούτσι κάποιες φορές λειτούργησε διχαστικά για τον πολιτικά ευαισθητοποιημένο καλλιτέχνη ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή. Από την επίθεση της Ιαπωνίας στο Περλ Χάρμπορ τον Δεκέμβριο του 1941 και την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα τον Αύγουστο του ‘45 εμπνεύστηκε δύο έργα: «Ηρώον» και «Μνημείο στους νεκρούς της Χιροσίμα», τα οποία όμως δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ. Το 1951 σχεδίασε όμως τα κιγκλιδώματα της γέφυρας του Πάρκου Ειρήνης της Χιροσίμα.
Αλλο απραγματοποίητο γλυπτό του ήταν ένα «Γλυπτό που θα ήταν ορατό από τον Αρη» (1947), με ένα πρόσωπο τεραστίων διαστάσεων φτιαγμένο από αμμόλοφους.
------------------------------------------------------------------
Βιογραφία
1904: Ο Isamu Noguchi γεννιέται στις 17 Νοεμβρίου στο Λος Άντζελες από τη Leonie Gilmour. Ο πατέρας του, Yonejirō Noguchi, ζει στην Ιαπωνία.
1907: Ο Isamu και η μητέρα του φτάνουν στην Ιαπωνία.
1918: Εγγράφεται στο Interlaken School στις ΗΠΑ, αλλά το σχολείο κλείνει εξαιτίας του πολέμου. Τελικά φοιτά στο τοπικό γυμνάσιο της πόλης Λα Πόρτε.
1923: Εγγράφεται στην Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου Κολούμπια.
1924: Εγκαταλείπει την ιατρική για να αφιερωθεί στη γλυπτική.
1926: Επισκέπτεται έκθεση του Constantin Brancusi και επηρεάζεται από το έργο του.
1927: Με την υποτροφία Guggenheim ταξιδεύει στο Παρίσι και την Άπω Ανατολή. Στο Παρίσι δουλεύει ως βοηθός του Brancusi.
1929: Στις ΗΠΑ γνωρίζει τον R. Buckminster Fuller και τη Martha Graham.
1930: Ταξιδεύει στην Ευρώπη και την Ασία. Στο Πεκίνο διδάσκεται την τέχνη της ζωγραφικής με μελάνη.
1931: Φτάνει στο Τόκιο. Στο Κιότο επισκέπτεται κήπους και ναούς.
1933: Σχεδιάζει τα πρώτα του περιβαλλοντικά έργα.
1935: Σχεδιάζει τα σκηνικά για την παράσταση της Graham, Frontier [Μεθόριος]?το πρώτο από τα 19 σκηνικά που θα δημιουργήσει για τη χορογράφο.
1936: Στην Πόλη του Μεξικού ο Noguchi δημιουργεί το Μεξικό της Ιστορίας.
1938: Πραγματοποιεί ανάγλυφο έργο για το κτίριο του πρακτορείου Associated Press στο κέντρο Ροκφέλλερ.
1941: 7 Δεκεμβρίου: Η Ιαπωνία επιτίθεται στο Περλ Χάρμπορ.
1942: Μπαίνει εθελοντικά σε κέντρο μετεγκατάστασης στην Αριζόνα.
1944: Ξεκινά σειρά βιομορφικών αφηρημένων γλυπτών.
1948: Σχεδιάζει έπιπλα και αντικείμενα για μαζική παραγωγή.
1949: Με υποτροφία από το Ίδρυμα Bollingen ταξιδεύει σε Ευρώπη, Αφρική και Ασία. Επισκέπτεται την Ελλάδα.
1951: Τον Ιανουάριο συμμετέχει στην έκθεση Αφηρημένη ζωγραφική και γλυπτική στην Αμερική στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Τον Ιούλιο σχεδιάζει το πρώτο του φανάρι Akari.
1952: Παντρεύεται την Yoshiko Yamaguchi.
1956: Ο Noguchi και η Yamaguchi χωρίζουν. Πηγαίνει στο Παρίσι για την κατασκευή του κήπου της UNESCO.
1960: Εκθέτει στην διεθνή έκθεση Documenta II. Ξεκινά τον Βυθισμένο Κήπο για τη Βιβλιοθήκη Beinecke και τον Κήπο των Γλυπτών του Billy Rose για το Μουσείο του Ισραήλ στην Ιερουσαλήμ.
1965: Σχεδιάζει τον παιδότοπο στο πάρκο Kodomo No Kuni.
1966: Το Μουσείο Τέχνης του Σιάτλ αναθέτει στον Noguchi τη δημιουργία του γλυπτού Μαύρος Ήλιος.
1968: Κατασκευάζει τον Κόκκινο Κύβο. Από τις 17 Απριλίου ως τις 16 Ιουνίου το Μουσείο Γουίτνεϋ της Νέας Υόρκης φιλοξενεί την πρώτη αναδρομική του έκθεση. Εκδίδει την αυτοβιογραφία του, Ο κόσμος ενός γλύπτη.
1969: Οργανώνει εργαστήριο στο χωριό Μούρε στην Ιαπωνία.
1970: Σχεδιάζει για την έκθεση Expo ’70 της Οσάκα εννέα σιντριβάνια.
1977: Σχεδιάζει τον εσωτερικό πέτρινο κήπο Παράδεισος για την ανθοδετική σχολή Sogetsu στο Τόκιο. Στις 11 Νοεμβρίου εγκαινιάζεται η έκθεση Noguchi: Ο γλύπτης ως σχεδιαστής στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης.
1980: Σε συνεργασία με τον Shoji Sadao σχεδιάζει το Καλιφορνέζικο Σενάριο.
1985: Το Μουσείο Noguchi ανοίγει τις πόρτες του για το κοινό.
1986: Εκπροσωπεί τις ΗΠΑ στην 42η Μπιενάλε της Βενετίας. Στις 11 Νοεμβρίου απονέμεται στον Noguchi το Βραβείο Kyoto από το Ίδρυμα Inamori.
1987: Τον Ιούνιο τιμάται με το Εθνικό Παράσημο των Τεχνών στην Ουάσινγκτον.
1988: Τον Ιούλιο του απονέμεται το 3ο Παράσημο του Ιερού Θησαυρού από την ιαπωνική κυβέρνηση. Στις 10 Δεκεμβρίου ο Isamu Noguchi πεθαίνει από πνευμονία.
