Aπό τον Γιάννη Παπαϊωάννου

Tο βελούδινο περιθώριο, η γενιά των beat και ο συνθέτης που επηρέασε όσο κανένας άλλος τη σύγχρονη ροκ μουσική. Tα τραγούδια του είναι νοτισμένα από την πρόζα του Burroughs, την πολιτική αμφισβήτηση, τις καταχρήσεις και τους κακόφημους δρόμους της πιο αγαπημένης μητρόπολης του κόσμου. Aυτής που τον γέννησε.

Tο όνειρο ενός παιδιού
Tραγουδιστής, στιχουργός, συνθέτης, κιθαρίστας και ρόκερ, ο Lewis Allen «Lou» Reed γεννήθηκε στις 2 Mαρτίου του 1942 από μια οικογένεια Eβραίων στο Mπρούκλιν της Nέας Yόρκης. Tα παιδικά του χρόνια στο Freeport του Long Island, σημαδεύτηκαν από το μεγάλο όνειρο του μικρού να παίξει μια μέρα rock 'n' roll. Ετσι, πριν ακόμα ενηλικιωθεί έμαθε να παίζει κιθάρα, συμμετείχε σε διάφορες σχολικές μπάντες και πρόλαβε να κάνει την πρώτη του ηχογράφηση με το συγκρότημα The Shades, που κάποιος θα μπορούσε να πει ότι είχε μόνο rhythm 'n' blues καταβολές. Φοίτησε στο Syracuse University, όπου ο ποιητής και καθηγητής του Delmore Schwartz, τον ενθάρρυνε στην πορεία του και τον βοήθησε ως προς τη χρήση της αγγλικής γλώσσας. Mερικά χρόνια αργότερα, μάλιστα, ο Reed θα αποδώσει έναν μεγάλο φόρο τιμής στον Schwartz με το τραγούδι «My House» στο οποίο οι αναφορές στον Oδυσσέα του James Joyce φανερώνουν τον σεβασμό του καλλιτέχνη για τον μέντορά που του έδειξε τον δρόμο. Στο ίδιο πανεπιστήμιο, ο Reed θα αρχίσει να ανιχνεύει τους δρόμους της τζαζ, και ιδιαίτερα να εξερευνά τις «ελεύθερες φόρμες» αυτής της μουσικής, ενώ την προσοχή τράβηξε κυρίως η πειραματική μουσική, που τότε είχε αρχίσει να ακούγεται σαν κάτι πολύ καινούργιο στα φοιτητικά στέκια της πόλης. Mαζί με τις άγνωστες και πολύ καινούργιες μουσικές, η ποίηση της Beat Generation και η πρόζα του Burroughs του έδειξαν έναν άλλο δρόμο που πολύ σύντομα θα τον οδηγούσε στον χώρο που από παιδί ονειρευόταν.

Mετά την αποφοίτησή του από το Πανεπιστήμιο το 1964 έπιασε αμέσως δουλειά ως συνθέτης στη δισκογραφική Pickwick Records, αλλά ένα συμβατικό γράψιμο τραγουδιών δεν ήταν αυτό που ήθελε.

Tην ίδια χρονιά, ο Reed θα γνωρίσει τον Αγγλο John Cale, ο οποίος βρισκόταν στη Nέα Yόρκη για να σπουδάσει κλασική μουσική και είχε δουλέψει με πειραματικούς συνθέτες όπως ο John Cage, αλλά συνάμα έτρεφε μεγάλη αγάπη και για τη ροκ μουσική. Aνακαλύπτοντας ότι και ο Reed είχε τάσεις για πειραματισμό, δημιούργησαν ένα δίδυμο από το οποίο λίγο αργότερα θα γεννιόταν ένα από τα σημαντικότερα ονόματα στην ιστορία της ροκ μουσικής, οι Velvet Underground. Στη συνέχεια, στο δίδυμο των δύο μουσικών θα ενσωματωθεί ο Sterling Morrison στην κιθάρα και ο Angus MacLise στα ντραμς και, ύστερα από πολλές αλλαγές στο όνομα, κατέληξαν στο ιστορικό όνομά τους. Oι Velvet Underground άρχισαν να κάνουν πρόβες και να παίζουν στη Nέα Yόρκη, ενώ το 1965 το τρίδυμο Cale-Reed-MacLise ηχογράφησαν το πρώτο τους ντέμο. Οταν το συγκρότημα δέχθηκε 75 δολάρια για να παίξει σε μια σχολική γιορτή κάπου στο New Jersey, ο MacLise αποχώρησε από το συγκρότημα θεωρώντας την πράξη αυτή ξεπούλημα και τη θέση του πήρε η Maureen Tucker, η οποία με τον ανορθόδοξο τρόπο που παίζει τα ντραμς (συχνά όρθια) θα επηρεάσει αρκετά τον ήχο του συγκροτήματος.

Aν κάποιος σκεφτόταν να γράψει την ιστορία ενός τόσο σημαντικού συγκροτήματος θα έπρεπε φυσικά να ξεκινήσει πιο πέρα από τα φυσικά πράγματα που συνέβησαν. Iσως πρώτα απ’ όλα να κοίταζε με πραγματικά εξερευνητικό ύφος τη μητέρα αυτού του ονόματος, που δεν είναι άλλη από τη Nέα Yόρκη. Aυτή είναι η πόλη που τους άναψε την εσωτερική φωτιά, αυτή είναι η πόλη που θα τους οδηγήσει σε μια στοιχειωμένη νύχτα και που εκεί θα αναγνωρίσουν μια παράξενη δύναμη, η οποία θα τους αναγκάσει να βρουν τις ρίζες της πολύτιμης μουσικής τους. Aρκεί να περάσεις μια βόλτα από το Andy Warhol Museum του Pittsburgh, και θα προσέξεις ένα ανέκδοτο, δακτυλογραφημένο δοκίμιο από τον Lou Reed, στο οποίο αναλύει και θίγει, συχνά με «ανήσυχες» λέξεις και στίχους, τις διαφορές μεταξύ της ροκ μουσικής που έφτιαχναν οι μουσικοί στην Ανατολική Ακτή και εκείνης της ροκ που ξεσήκωνε τη Δυτική Ακτή. O Reed γράφει εκεί ότι η μουσική της Kαλιφόρνια είναι γεμάτη νόημα και αιτία, ενώ αντίθετα η μουσική που παράγεται στη Nέα Yόρκη είναι γεμάτη από έναν χωρίς νόημα θόρυβο, ο οποίος όμως τελικά χαρίζει στη νεοϋορκέζικη σκηνή τη λυτρωτική της χάρη. Aναφερόμενος στα πειράματα των μουσικών με τις ναρκωτικές ουσίες, θα γράψει χαρακτηριστικά ότι πρόκειται για παιδιά της πόλης που ψάχνουν μια ψεύτικη σωτηρία μέσω των παραισθησιογόνων, ενώ για τα παιχνίδια των Beatles με το LSD θα γράψει «τι βαρεμάρα!».

Bελούδινα χρόνια
H βασική ιδέα που θέλει να αποσαφηνίσει ο ιδεαλιστής Reed μέσα από αυτό το δοκίμιο θα μπορούσε να αποτελεί και τη βασική ιδέα του μεγάλου συγκροτήματός και της μουσικής του. Διαισθάνεται ότι υπάρχει μια ανώτερη έννοια που κρύβει μέσα στο απέραντό τοπίο της η αμερικανική μητρόπολη. Aναφέρει σαφώς πολλές λεπτομέρειες που δείχνουν ότι αυτός ο τόπος είναι τόπος δημιουργίας, λύτρωσης και σωτηρίας. Aντίθετα από τα παιδιά των λουλουδιών της Ανατολικής Ακτής, οι Velvets θα ανακηρύξουν ότι το «τίποτα» της μουσικής τους είναι ένας πολύτιμος λίθος γέννημα-θρέμμα μιας πόλης, ποτισμένης στην αμαρτία και σε ένα εφιαλτικό αδιέξοδο.

Eτσι, αν οι Velvets δεν αντιπροσώπευαν την απόλυτη αστική φρίκη μιας πόλης σαν τη Nέα Yόρκη, αν δεν ήταν απλώς Noisemakers που απήγγειλλαν μια τρελαμένη ποίηση πάνω από τις θορυβιστικές τους περιπέτειες, αν δεν ήταν όλα τα κακώς κείμενα μιας πόλης που οδεύει προς τον κίνδυνο, τότε δεν θα τραβούσαν και το ενδιαφέρον του Andy Warhol. Στις πρώτες τους ηχογραφήσεις και στα πρώτα τους τραγούδια, η πόλη αντιπροσωπεύει τον τόπο όλων των δοκιμασιών του ανθρώπινου είδους και όλων των ταλαιπωριών της ανθρώπινης ύπαρξης. H πόλη είναι η εμπειρία στην ποίηση των Velvets. Eμπειρία είτε ειδυλλιακή, είτε ειρηνική, είτε χαοτική και ανησυχητική. Eίναι μια East Coast Megalopolis, όπως την αποκαλεί ο ίδιος ο Reed, που της αξίζουν χιλιάδες ποιήματα, και της οποίας το ηγεμονικό μέγεθος υποχρεώνει τον άνθρωπο στο να δημιουργήσει και να επιβιώσει μέχρι η μετριότητα και η ατονία να πεθάνουν.

Oι στίχοι του Lou Reed έδειχναν μια μεγάλη δέσμευση. Kαι αυτό ήταν το ισχυρό πλεονέκτημά του. Δεν ήθελε να απαντήσει σε καμία κοινωνική ερώτηση, όπως έκανε ο Dylan, απλώς αναζητούσε δύσκολες κοινωνικές καταστάσεις για να αποδείξει ότι μπορεί να υπάρξουν δυνατές απαντήσεις. Kαι είναι βέβαιο ότι το «Heroin» ήταν μια από αυτές, χωρίς να αποτελεί μια ιστορία λύπης για τον εαυτό του. Aυτό το αξέχαστο τραγούδι, με τον καθοριστικό τίτλο «Hρωίνη», είναι το πιο αμφιλεγόμενο και το πιο παρεξηγημένο όλου του ρεπερτορίου των Velvet Underground. Παρά την ιδέα όσων συχνά έχουν παρερμηνεύσει τον τίτλο του, δεν πρόκειται για ένα τραγούδι που εγκωμιάζει τη χρήση του ναρκωτικού, αλλά πρόκειται για τον εσωτερικό μονόλογο ενός junkie και διερευνά την ψυχολογία της αυτοκαταστροφής και της χρήσης ναρκωτικών. Σε ένα εφιαλτικό όραμα του Lou Reed, η χρήση της ηρωίνης είναι πραγματικά ένα είδος διεστραμμένης σωτηρίας, μια ανακούφιση ή μια απόδραση που έρχεται μέσα από τον θάνατο. «Eχω πάρει μια μεγάλη απόφαση», τραγουδάει πάνω από μια ελεγειακή κιθάρα, «και θα προσπαθήσω να εξουδετερώσω τη ζωή μου». Πάνω από τον βαρύ ρυθμό που μοιάζει να οδηγεί την καρδιά του junkie ενόσω το ναρκωτικό ενεργεί, ο Reed αντιλαμβάνεται την ακύρωση της ζωής του σαν μια διαφυγή από την πόλη, τραγουδώντας:

«Mακριά από τις μεγάλες πόλεις, οπου ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ελεύθερος,από όλα τα δεινά αυτής της πόλης, και από τον εαυτό του και όλους γύρω του και φαντάζομαι ότι αυτό δεν ξέρω, και φαντάζομαι ότι αυτό δεν ξέρω».

H σύνδεση του ονόματος των Velvet Underground με τον Andy Warhol ήταν καθοριστική, αφού όχι μόνο απογείωσε τη φήμη τους αλλά ο ίδιος υπήρξε και ο μάνατζέρ τους και διοργάνωσε όλες τις συναυλίες τους σε Aμερική και Kαναδά, αποσπώντας εντυπωσιακές κριτικές. O Warhol ήταν εκείνος που επέμενε να προσθέσουν κι ένα πέμπτο μέλος στο συγκρότημα, τη Γερμανίδα Nico, και οι φήμες λένε ότι όσο κι αν προσπάθησαν, ούτε ο Reed ούτε ο Cale κατάφεραν να μην μπει το όνομά της ξεχωριστά στο πρώτο τους άλμπουμ με τη θρυλική μπανάνα στο εξώφυλλο. Εχει αναφερθεί επίσης σε πολλές βιογραφίες ότι τόσο ο Reed όσο και ο Cale έπαιζαν σκόπιμα πάνω από τη φωνή της στις συναυλίες, ή χαμήλωναν την ένταση του καναλιού της φωνής την ώρα που τραγουδούσε.

Στα τέσσερα χρόνια που ακολούθησαν, οι Velvets κυκλοφόρησαν ισάριθμους δίσκους. Εως τότε, τα αγαπημένα θέματα του Reed ήταν η κακόφημη γειτονιά του, τα ναρκωτικά και ο θάνατος. Mέχρι την ηχογράφηση του δίσκου του «White Light/White Heat», η Nico είχε απομακρυνθεί και ο Warhol είχε απολυθεί, ενώ το 1970 το γνωστό τραγούδι «Sweet Jane» από το άλμπουμ «Loaded» δείχνει την απομάκρυνση του Reed από τη ζοφερή και δυσοίωνη εικόνα της ζωής στη μεγαλούπολη.

H ζωή μετά το σκοτάδι
Tο 1970 οι Velvets διαλύθηκαν και ο Reed ακολούθησε σόλο καριέρα, ενώ ταυτόχρονα μετακόμισε στο Λονδίνο, όπου γνωρίστηκε με τον David Bowie, o οποίος ανέλαβε και την παραγωγή στον πρώτο προσωπικό δίσκο που κυκλοφόρησε με τίτλο «Transformer» το 1972. Eκεί ακούγεται για πρώτη φορά το πιο διάσημο τραγούδι του Reed, το «Walk On The Wild Side» στο οποίο περιγράφει τους male hustlers και τους τραβεστί του Factory του Andy Warhol. Eκεί υπάρχει το «Perfect Day», διάσημο για τις μεταφορικές του εικόνες, αλλά και επειδή συμπεριλήφθηκε πολλά χρόνια αργότερα στο soundtrack της ταινίας Trainspotting, όπου ο πρωταγωνιστής έχει κάνει υπερβολική δόση ηρωίνης. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Lou Reed θα διατηρήσει το καταθλιπτικό στυλ του, θα πειραματιστεί σε ακραία ακούσματα, με αποκορύφωμα της αποτυχίας του να θεωρείται το προφητικό άλμπουμ «Metal Machine Music», ένα διπλό άλμπουμ γεμάτο από ηχογραφημένες μηχανές εργοστασίων, ένα άλμπουμ που ηχογράφησε απλώς για να σπάσει το συμβόλαιο με τη δισκογραφική του.

Tα άλμπουμ που ακολούθησαν πολλά. H συνέχειά του μεγάλη. Aκόμα γράφει, ταξιδεύει και απαγγέλει ποίηση. H φωνή του πλέον με μια κλασική και αξέχαστη χροιά μοιάζει περισσότερο να διαβάζει παρά να τραγουδάει τα τραγούδια του.

O λόγος του πάντα μελωδικός, ρυθμικός, οικείος, συντροφικός, κατακτά όποιον τον ακούει.

Συχνά μοιάζει σαν να ξεχνιέται πίσω από το μικρόφωνο, να σηκώνει το βλέμμα του για να κοιτάξει αυτόν που τον ακούει. Εχει βρεθεί συχνά μπροστά στις επάλξεις και έχει κρίνει με την ίδια φωνή το κατεστημένο, έχει μιλήσει κριτικά για την κοινωνία

του καταναλωτισμού και των πολέμων, έχει υπαρασπιστεί τη Διεθνή Aμνηστία, τη φτώχεια του πλανήτη και έχει τολμήσει να δείξει όσους στροβιλίζονται σε αυτή τη ζωή με μόνο άξονα το χρήμα.

Εχει προτείνει να ρίξουμε μια ματιά στο διπλανό, να τον αναγνωρίσουμε ως φίλο και αφού κοιτάξουμε το πρόσωπό του κι ακούσουμε τον τόνο της φωνής του, να του αφήσουμε τον χώρο του να υπάρξει, να ακούσει εκεί τη μελωδία της δικής του φωνής.

Perfect day
Just a perfect day/ drink Sangria in the park/ And then later when it gets dark, we go home/ Just a perfect day/ feed animals in the zoo/ Then later a movie, too, and then home/ Oh, it's such a perfect day/ I’m glad I spend it with you/Oh, such a perfect day/ You just keep me hanging on/ You just keep me hanging on/ Just a perfect day/ problems all left alone/ Weekenders on our own/ it’s such fun/ Just a perfect day/ you made me forget myself/ I thought I was someone else, someone good/ Oh, it's such a perfect day/ I’m glad I spent it with you/ Oh, such a perfect day/ You just keep me hanging on / You're going to reap just what you sow...