Οι Nirvana δεν υπήρξαν ένα σπουδαίο συγκρότημα. Δεν υπήρξαν καν ένα άρτιο συγκρότημα. Δεν άλλαξαν τη μουσική. Ούτε το ροκ. Οι Nirvana υπήρξαν απλά το αποτέλεσμα μιας συγκυρίας, από εκείνες που συμβαίνουν λίγες φορές στην Ιστορία (της μουσικής, του θεάματος, της ανθρωπότητας, κ.λπ.) και η ένταση της επίδρασής τους είναι πολλαπλάσια από αυτήν του περιεχομένου τους. Η άνοδος και η (μοιραία, ακαριαία) πτώση των Nirvana συνδύασε μοτίβα εξαιρετικά προσφιλή σε αυτό το μείγμα από σκανδαλοθηρία και τέχνη που ονομάζουμε ποπ κουλτούρα: αυτοχειρία, υπερβολική φήμη σε λίγο χρόνο, ένας εξαιρετικός δίσκος, δύο μέτριοι, ένα σέξι κορίτσι που κατέληξε ασύδοτη χήρα, ναρκωτικά και αρκετή συνωμοτική παραφιλολογία ώστε να γεμίσει η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Και καθώς συνέβαιναν όλα τα παραπάνω, δημιουργήθηκε ο μύθος. Ενας μύθος ο οποίος κάποια στιγμή έπρεπε να γίνει εμπορεύσιμος, όσο εμπορεύσιμες ήταν και οι πρώτες ύλες του - χωρίς κάτι τέτοιο να προαναγγέλλει απαραίτητα ξεπούλημα. Κάπως έτσι φτάνουμε στο «ξεπρίζωτο» αυτό live της Νέας Υόρκης.
Ωστόσο, ακόμα και τώρα που καλούμαι να γράψω ένα κομμάτι γι αυτή τη ζωντανή εμφάνιση των Nirvana που ηχογράφησε και βιντεοσκόπησε το εμπορικό, σαχλό MTV, ξεχνώ πως το συγκρότημα είχε τρία μέλη και απλά αναφέρομαι στον Κερτ Κομπέιν σε τρίτο πληθυντικό. Ας είναι. Αν υποθέσουμε λοιπόν πως ο Κερτ Κομπέιν, αυτός ο ξανθός, μανιοκαταθλιπτικός αντιήρωας από το Αμπερντιν της Ουάσιγκτον, ο οποίος από τα 14 γρατσούνιζε την κιθάρα του, υπήρξε ο Τζέιμς Ντιν της γενιάς του (έχουμε αρκετούς λόγους να το πιστεύουμε αυτό - οι οποίοι όμως δεν είναι της παρούσης), τότε το «ΜΤV Unplugged in New Υork» μάλλον είναι ο αντίστοιχος «Επαναστάτης Χωρίς Αιτία». Σύμφωνοι, υπάρχει το «Νevermind» ως το αριστούργημα της πορείας του μυθικού γκρουπ, όμως οι περισσότεροι εξακολουθούν να θυμούνται τους Nirvana για ετούτη εδώ τη live εμφάνιση. Και όχι άδικα.
Σίγουρα, το «Νevermind» είναι ένας εκπληκτικός, ηλεκτρισμένος δίσκος, όμως ετούτο το θρυλικό επεισόδιο της σειράς «Unplugged» του MTV, το οποίο παραδόξως μέχρι σήμερα δεν είχε κυκλοφορήσει σε DVD, ήταν η στιγμή κατά την οποία οι Nirvana επέλεξαν (;) να δείξουν πραγματικά τα δόντια τους. Επαιξαν ήρεμοι, για πολλή ώρα καθιστοί, άνυδροι. Επαιξαν δικά τους κομμάτια αλλά και διασκευές, όλα ακουστικά, χωρίς να μπει κανείς ενισχυτής στην πρίζα, χωρίς να κουνηθεί ή να ανοίξει κανένα κεφάλι. Ο Κομπέιν ήταν ήρεμος (είναι, ωστόσο, αμφίβολο το αν ήταν και νηφάλιος), ντυμένος σαν έκπτωτος grunge άγγελος με λαδί ανοιχτό πουκάμισο, μπλου τζιν και παπούτσια All-Star, ολιγόλογος, λιτός και καθόλου οργισμένος. Αν θα έπρεπε να αναζητήσουμε μια κορύφωση στη διάρκεια του live, αυτή θα ήταν σίγουρα η διασκευή του «Τhe Man who sold the World» του Ντέιβιντ Μπόουι.
Η εμφάνιση μεταδόθηκε περίπου έξι μήνες προτού ο καταραμένος frontman του συγκροτήματος αυτοπυροβοληθεί. Και κυκλοφόρησε στα δισκοπωλεία λίγο πριν το μοιραίο γεγονός. Οι παραπάνω συμπτώσεις σε συνδυασμό με τον μειλίχιο, ελεγειακό, σχεδόν θρησκευτικό χαρακτήρα της έχουν προσδώσει στο live αυτό μεταφυσικές ιδιότητες. Και είναι θαυμάσιο που πλέον, 14 χρόνια μετά, ο καθένας μπορεί να την κρατήσει στη βιντεοθήκη του.
Ας είμαστε ειλικρινείς: αν δεν είστε μουσικόφιλος ή κανένα σχολιαρόπαιδο που σημειώνει τους στίχους του «Something in the way» πάνω στη σάκα του με μπλάνκο και είστε απλά σινεφίλ αναγνώστης του περιοδικού, αυτό το DVD δεν έχει να σας πει και πολλά. Η σκηνοθεσία είναι ουδέτερη και αν προσπεράσουμε την ενέργεια που αναβλύζει από το ίδιο το γκρουπ, η εικόνα είναι επίπεδη και βιομηχανική. Ωστόσο, επειδή κανείς δεν είναι μονοδιάστατος ούτε γράφει στο μπιλιέτο του ως ιδιότητα «σινεφίλ μη μουσικόφιλος» και επειδή η ποπ κουλτούρα αποτελείται από συγκοινωνούντα δοχεία, το αριστούργημα του ενός είναι πολύτιμο και για τον άλλο. Οι Nirvana δεν επηρέασαν μόνο τη μουσική, αλλά και τη μαζική αισθητική της εποχής τους που αποτυπώθηκε στη μόδα και παντού. Και γι αυτό αξίζουν την προσοχή όλων σε ετούτη την κορωνίδα της πολύπαθης πορείας τους.
Ο Κομπέιν τα λέει με δικά του λόγια...
Για την ηρωίνη: «Στο τέλος των τελευταίων δύο μηνών, όταν έκανα ηρωίνη αξίας 400 δολαρίων την ημέρα, αντιλαμβανόμουν διαταραχές στη μνήμη μου και ήξερα πως σίγουρα η υγεία μου θα χειροτέρευε. Ακούγεται σαν να μη μετανιώνω και όντως δεν μετανιώνω κι αυτό επειδή τη χρησιμοποίησα ως εργαλείο. Σαν φάρμακο για να ξεφορτωθώ τον πόνο. Κι αυτός είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο το έκανα. Με αυτή την έννοια, δεν το μετανιώνω, όμως όποιος άλλος μπλέξει με τα ναρκωτικά πιθανότατα θα καταστρέψει τη ζωή του στο τέλος. Αν αυτό δεν γίνει σε έναν χρόνο, θα γίνει τον επόμενο».
Για τους στίχους του: «Υπάρχουν σίγουρα κάποια κομμάτια τα οποία αντανακλούν την προσωπική μου ζωή, όμως, αλήθεια, δεν είναι τόσο προσωπικά όσο θα ήθελε να πιστεύει ο καθένας. Τα συναισθήματα, τα ίδια τα τραγούδια είναι προσωπικά. Εγώ όμως δεν μπορώ. Εχω προσπαθήσει να γράψω προσωπικά και δεν έχει λειτουργήσει. Θα ήταν πολύ προφανές. Κάποια πράγματα για τα οποία μιλάω θα μπορούσαν να ταιριάζουν στη ζωή οποιουδήποτε νιώθει πόνο. Είναι εντελώς κλισέ».
Για τη ζωή του: «Δεν είχα δα και τόσο συναρπαστική ζωή. Υπάρχουν πολλά πράγματα τα οποία εύχομαι να είχα κάνει, αντί να κάθομαι εδώ πέρα και να παραπονιέμαι ότι κάνω βαρετή ζωή. Ετσι μου αρέσει να τα επινοώ. Προτιμώ να διηγούμαι μια ιστορία για κάποιον άλλο».
Για το όνομα Nirvana: «Το πανκ είναι μουσική ελευθερία. Είναι το να λες, να κάνεις, να παίζεις ό,τι θέλεις. Στο λεξικό του Γουέμπστερ, στο λήμμα «nirvana» γράφει απελευθέρωση από τον πόνο, τα βάσανα και τον εξωτερικό κόσμο, και αυτό είναι πολύ κοντά στον ορισμό μου για το πανκ ροκ».
dvd extras
Τέσσερα έξτρα κομμάτια από το soundcheck του γκρουπ, συνεντεύξεις, σκηνές από τις πρόβες, τα «Οh Μe» και «Something In The Way» τα οποία δεν είχαν προβληθεί στο MTV, καθώς και behind-the-scenes στιγμιότυπα.
Ηλίας Νικολαίδης
