Η βιομηχανική επανάσταση έφερε ριζοσπαστικές αλλαγές στα θεμέλια των παραδοσιακών κοινωνιών. Η ύπαιθρος σταδιακά εγκαταλείφτηκε και εργάτες συνέρεαν στα αστικά κέντρα για να εργαστούν στα εργοστάσια, ζώντας σε άθλιες συνθήκες. Η βιομηχανοποίηση αντιμετωπίστηκε από μια μερίδα αρχιτεκτόνων με σκεπτικισμό, οι οποίοι αναζήτησαν τη λύση στη φυγή στο παρελθόν και στην παραδοσιακή χειροτεχνία (arts & crafts).
Η πόλη του μέλλοντος
Η μοντέρνα αρχιτεκτονική αποδέχτηκε τη βιομηχανοποίηση με ρεαλισμό και αισιοδοξία. Οραματίστηκε ένα μελλοντικό τεχνοκρατικό κόσμο όπου τίποτα δε θα θύμιζε το παρελθόν. Οι φουτουριστές στις αρχές του εικοστού αιώνα διατύπωναν με υπερβολή το θαυμασμό τους για τον κόσμο της τεχνολογίας, τα τρένα, τα υπερωκεάνια, τα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα. Ο F. Marinetti διακήρυσσε στο φουτουριστικό μανιφέστο του ότι ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο είναι πολύ πιο όμορφο ακόμα και από τη Νίκη της Σαμοθράκης. Το 1914, ο Ιταλός αρχιτέκτονας Antonio Sant’ Elia παρουσίασε σε μια έκθεση τα σχέδιά του για μια πόλη του μέλλοντος. Ο ίδιος έγραφε: «Η χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος και του σιδήρου αποκλείουν μια αρχιτεκτονική με την κλασική ή παραδοσιακή της έννοια. Πρέπει να χτίσουμε τη σύγχρονη πόλη μας σαν ένα απέραντο και πολύβουο ναυπηγείο, ζωντανό, κινητικό και πάντοτε δυναμικό, και το σύγχρονο κτίριο σαν μια γιγαντιαία μηχανή. Οι ανελκυστήρες δεν πρέπει να κρύβονται πια μέσα σε φρεάτια, αλλά να αναρριχώνται στις προσόψεις. Το σπίτι από τσιμέντο, σίδερο και γυαλί, χωρίς ανάγλυφο ή ζωγραφισμένο διάκοσμο, πλούσιο μόνο από την εσωτερική ομορφιά των γραμμών του και τον εξαιρετικά τραχύ στη μηχανική του απλότητα όγκο του, τόσο μεγάλο όσο απαιτούν οι ανάγκες, πρέπει να σηκωθεί πάνω από το χείλος της πολυτάραχης αβύσσου?»
O Le Corbusier και το σπίτι μηχανή
Οι πρωτοπόροι του μοντερνισμού αναζήτησαν μια νέα αρχιτεκτονική, που να εκφράζει το σύγχρονο πνεύμα της τεχνολογικής εποχής. O Le Corbusier στο βιβλίο του Vers une architecture έγραφε: «Αν διώξουμε από την καρδιά και το νου μας όλες τις νεκρές θεωρίες σε σχέση με τα σπίτια και αν αντιμετωπίσουμε το ζήτημα από κριτική και αντικειμενική σκοπιά, θα καταλήξουμε στο "Σπίτι - Μηχανή", ένα σπίτι που παράγεται μαζικά, είναι υγιεινό και όμορφο όπως άλλωστε όμορφα είναι και τα διάφορα εργαλεία και μηχανήματα που μας περιβάλλουν.» Αυτή η προσέγγιση παρουσιάστηκε σε έναν τύπο εργατικής κατοικίας που ανέπτυξε το 1920 με την ονομασία "Maison Citrohan", παραφορά του ονόματος της γνωστής αυτοκινητοβιομηχανίας, θέλοντας έτσι να τονίσει την αναλογία της αρχιτεκτονικής και του βιομηχανικού σχεδιασμού. Ηταν ένα ορθογώνιο λειτουργικό «κουτί», τυποποιημένο ώστε να είναι κατάλληλο για μαζική παραγωγή όπως συνέβαινε και με τα αυτοκίνητα. Δεν υπήρχε τίποτα περιττό, τίποτα καθαρά διακοσμητικό.
Η ποιητική της μηχανής
Οι μηχανές έχουν έναν έντονο συμβολικό χαρακτήρα που έχει στοιχειώσει τη σύγχρονη εποχή. Προκαλούν ανάμεικτα συναισθήματα θαυμασμού και φόβου. Τη δεκαετία του ’60, η αγγλική ομάδα Archigram παρουσίαζε φουτουριστικές εικόνες πόλεων χρησιμοποιώντας την τεχνική του κολάζ. Γιγαντιαία κτίρια που μοιάζουν με ρομπότ, φαίνονται να περπατούν πάνω σε μεταλλικά πόδια με φόντο έναν ερειπωμένο κόσμο μετά από τον πυρηνικό όλεθρο. Αυτή είναι μια εφιαλτική εικόνα του μέλλοντος με τίτλο «Πόλεις που περπατούν», σχεδιασμένη από τον Ron Herron (1964). Τη δεκαετία του ’70 χτίστηκε στο Παρίσι το κέντρο Pompidou, ένα κτίριο που ανέτρεψε παγιωμένες αντιλήψεις για την αρχιτεκτονική. Σχεδιασμένο από τους Richard Rogers και Renzo Piano, μοιάζει περισσότερο με ένα διυλιστήριο πετρελαίου παρά με ένα μουσείο τέχνης. Ο μεταλλικός σκελετός του είναι εμφανής στην πρόσοψη όπως και οι γιγαντιαίοι σωλήνες των μηχανολογικών εγκαταστάσεων. Κυλιόμενες σκάλες μέσα σε γυάλινους σωλήνες κρέμονται εξωτερικά στην πρόσοψη του κτιρίου δημιουργώντας ένα φουτουριστικό στοιχείο.
Η αισθητική της μηχανής πέρασε από το στάδιο του θεωρητικού οραματισμού στην ψυχρή πραγματικότητα. Το ρεύμα της hi tech αρχιτεκτονικής αξιοποίησε τις εξελίξεις στην τεχνολογία δημιουργώντας κτίρια γιγαντιαίων διαστάσεων με σίδερο και γυαλί, τα οποία δε μιμούνται απλώς σε συμβολικό επίπεδο την αισθητική της μηχανής, αλλά αποτελούν στην ουσία γιγαντιαίες μηχανές. Είναι στην κυριολεξία «κτίρια - μηχανές», των οποίων η στατική δομή και ο μηχανολογικός εξοπλισμός είναι οι κεντρικοί πρωταγωνιστές στην αρχιτεκτονική τους.
