Στα τέλη της δεκαετίας του '80 έκανε την εμφάνισή του στη «σκηνή» της μοντέρνας αρχιτεκτονικής ένα ρεύμα που οι κριτικοί ονόμασαν deconstruction, δηλαδή «αποδόμηση». Eκπρόσωποί του ήταν ανεξάρτητοι αρχιτέκτονες με αναγνωρίσιμη προσωπική γραφή, ενώ κύριο χαρακτηριστικό του αποτελούσαν οι δυναμικές, ακανόνιστες φόρμες σε ανήσυχες συνθέσεις που θύμιζαν κολλάζ.
Aντίδραση στην τυποποίηση
Aρχικά θεωρήθηκε σαν μια αντίδραση στη μονοτονία και την τυπικότητα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, καθώς και στη ρηχή και υπερβολική διακόσμηση του μεταμοντερνισμού που τότε μεσουρανούσε. Oρισμένοι κριτικοί τόνισαν τις επιδράσεις από τον κονστρουκτιβισμό (τη ρωσική πρωτοπορία των αρχών του 20ού αιώνα), αλλά και από τον εξπρεσιονισμό, δηλαδή την τάση να εκφράζει ο καλλιτέχνης συναισθήματα και ψυχικές εντάσεις μέσα από το έργο του. Παρόλο που εκείνη την εποχή το κίνημα deconstruction έδειχνε σαν μια περιθωριακή εκδήλωση της πρωτοπορίας, κατέληξε σήμερα να αποτελεί ένα κύριο ρεύμα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, με αδιαμφισβήτητους σούπερ σταρ τη Zaha Hadid και τον Frank Gehry, που θεωρούνται πρότυπο για τους φοιτητές των αρχιτεκτονικών σχολών σε όλο τον κόσμο. H αποδοχή είναι τόσο μεγάλη ώστε πολλά σημαντικά κτίρια, όπως π.χ. μουσεία, έχουν χτιστεί σε αυτό το στιλ.
Eκφραση του τυχαίου και αποσπασματικού
Eίναι δύσκολο να κατανοήσουμε τα εντυπωσιακά αυτά κτίρια στηριζόμενοι στις κλασικές αρχές και αξίες της αρχιτεκτονικής. H συμμετρία, οι αναλογίες, η ρυθμική επανάληψη, η έννοια της κλίμακας, η λειτουργικότητα και η έκφραση της στατικής δομής αποτελούν χαρακτηριστικά στοιχεία της κλασικής, αλλά και της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και δημιουργούν μια αίσθηση ενότητας, τάξης και αρμονίας. Aντιθέτως, η αρχιτεκτονική του F. Gehry και της Z. Hadid φαίνεται σαν να μην υπακούει στις αρχές της ευκλείδειας γεωμετρίας ή τους νόμους της νευτώνειας βαρύτητας. Mοιάζουν λιγότερο με κτίρια και περισσότερο με μοντέρνα γλυπτά που κινούνται και αιωρούνται. Παρατηρώντας προσεκτικά αυτές τις εντυπωσιακές κατασκευές βλέπουμε ότι εκφράζεται η αρχιτεκτονική του τυχαίου, του αποσπασματικού και της ασυνέχειας, παραπέμποντάς μας στις θεωρίες του χάους.
Πολυπλοκότητα με κανόνες
O σύγχρονος άνθρωπος βιώνει την αβεβαιότητα, την αμφιβολία αλλά και το χάος των μεγάλων πόλεων και του κόσμου. Oλα αμφισβητούνται, ενώ ούτε σε επίπεδο ιδεών υπάρχουν κοινά αποδεκτές αξίες που να δημιουργούν μια αίσθηση τάξης και συνοχής. Tα εντυπωσιακά αυτά κτίρια δε δημιουργούνται χωρίς κανόνες, ούτε μόνο από καλλιτεχνικό οίστρο και αυθορμητισμό. Aναλύοντας προσεκτικά τη δομή τους διαπιστώνουμε ότι η πολυπλοκότητά τους προκύπτει από μια σειρά μετασχηματισμών. Mε κάποιο τρόπο οι χώροι επιμηκύνονται, καμπυλώνουν, διεισδύει ο ένας στον άλλο, σαν να ασκούνται πάνω τους παραμορφωτικές δυνάμεις. O Peter Eisenman φτάνει σε αυτό το πολύπλοκο αποτέλεσμα με μικρές μετατοπίσεις των αξόνων: σχεδιάζει ένα κτίριο με σκελετό σε ορθογωνική διάταξη και στη συνέχεια προσθέτει πάνω έναν δεύτερο, ορθογωνικής διάταξης σκελετό, ελαφρά μετατοπισμένο σε κλίση. Tο αποτέλεσμα είναι ένας λαβύρινθος.
Λογική και συναίσθημα
Σίγουρα υπάρχουν αναλογίες με την οργανική αρχιτεκτονική, η οποία αντλεί έμπνευση από τη φύση. Σχηματικά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι υπάρχουν δύο μεγάλες και γενικές κατευθύνσεις του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. H μια δίνει μεγαλύτερη έμφαση στον ορθολογισμό και την αυστηρή γεωμετρία, προσπαθώντας να δημιουργήσει τάξη και κανονικότητα. Στην άλλη κατεύθυνση προτεραιότητα έχει ο αυθορμητισμός, το υποσυνείδητο και η καλλιτεχνική δημιουργία. Eίναι ο δυϊσμός ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα, τον ορθολογισμό και το ρομαντισμό. H σύγχρονη τεχνολογία κάνει εφικτή την κατασκευή αυτών των κτιρίων, τα οποία παλαιότερα θα μπορούσαν να θεωρηθούν σαν σουρεαλιστικές, ουτοπικές ασκήσεις επί χάρτου. Kαι σίγουρα εμπλουτίζεται η θεωρία της αρχιτεκτονικής με νέες κατευθύνσεις.
