Μιλάμε και «επικοινωνούμε» μεταξύ μας όλο και περισσότερο, όλο και πιο συχνά: παραδοσιακά, μέσω της τεχνολογίας, της εικονικής πραγματικότητας, των γραπτών μηνυμάτων… Έχει αυτή η άνεση διευκολύνει ή αναβαθμίσει την ποιότητα των σχέσεών μας; Νιώθουμε τι μας λένε, ανταποκρινόμαστε, ή επικοινωνούμε απλώς και μόνο για είμαστε «συνδεδεμένοι»; Είναι ιδιαίτερη τεχνική να μπορεί κανείς να καταλάβει τη θέση του άλλου; Και πως κατακτιέται;
Ενσυναίσθηση: μια… παράξενη λέξη!
Μέρος του οικοδομήματος που αποτελεί την συναισθηματική μας νοημοσύνη, η ενσυναίσθηση (empathy) αποτελεί σημαντική παράμετρο ώστε να μπορούμε να αναπτύξουμε ουσιαστική επικοινωνία με τους ανθρώπους που θα συναντήσουμε αλλά και θα αποχαιρετήσουμε στην ζωή μας. Τα «υλικά» της ξεκινούν από τον εαυτό μας για να καταλήξουν να λειτουργούν θετικά και δημιουργικά στις σχέσεις μας με τους άλλους. Με δυο λόγια, ενσυναίσθηση σημαίνει να μπορώ να κατανοήσω τα συναισθήματα και τις απόψεις των άλλων, να δείξω ενεργό ενδιαφέρον για τις ανησυχίες τους, να καταλάβω τις ανάγκες τους και να προσπαθώ, όσο γίνεται, να τις ικανοποιήσω και να ενισχύσω τις δυνατότητες τους, π.χ. στα παιδιά μου ή στους συνεργάτες μου. Κι ακόμη, να χειρίζομαι σωστά την διαφορετικότητα, να μπορώ να καλλιεργήσω ευκαιρίες σε διαφορετικά είδη ανθρώπων, να μπορώ να εξελίσσω και να ενδυναμώνω τις σχέσεις μου με τους σημαντικούς ανθρώπους που με περιβάλλουν.
Κι αν την έχεις, τι κερδίζεις;
Ίσως σου φαίνεται βουνό, σε παρουσίαση θεωρητικού επιπέδου, η ερμηνεία της ενσυναίσθησης, στην πραγματική ζωή όμως μπορεί να βγαίνει αυθόρμητα, να γίνει μέρος της προσωπικότητάς μας και να δώσει ποιότητα στις σχέσεις μας. Ή μπορεί να να πιστεύεις ότι σε κάποιες σχέσεις είναι πολύ δύσκολο να μπούμε στη θέση του άλλου και να επιλύσουμε «ειρηνικά» κάποιο ζήτημα, όπως για παράδειγμα σε εργασιακές σχέσεις ανώτερου-υφιστάμενου. Η αλήθεια είναι ότι δυσκολευόμαστε να μπούμε στη θέση του άλλου γιατί μας φαίνεται πολύ μακριά από τη δική μας, γιατί δεν μας «αφορά» ή γιατί νοιώθουμε κατά κάποιο τρόπο μειονεξία απέναντί της. Κι όμως μπορεί να είναι δύσκολο να αναπτύξουμε την ενσυναίσθηση, ακατόρθωτο όμως όχι!
Μια ικανότητα που... κατακτιέται
Κάποιοι άνθρωποι, εξαιτίας της ανατροφής τους και του οικογενειακού τους περιβάλλοντος έχουν από τη φύση τους αρκετά ανεπτυγμένη αυτή την ικανότητα. Κατά κανόνα πάντως, χρειάζεται και προσωπική δουλειά στην ενήλικη ζωή για να την κατακτήσουμε. Κι αυτή η δουλειά, που καθένας βρίσκει τον δικό του τρόπο να την κάνει, είναι η προσωπική ανάπτυξη και η γνωριμία με τον εαυτό του: η γνώση του τι και ποιοι είμαστε, η συνειδητοποίηση των δυνατών σημείων μας κι εκείνων προς βελτίωση, η καλή και γόνιμη επαφή με τα συναισθήματά μας, ο αυτοέλεγχος, η παροχή κινήτρων στον ίδιο μας τον εαυτό, η περίφημη αυτογνωσία.
Ο καλύτερος σύμμαχος είμαι εγώ...
Αν δεν ξέρω ποιες είναι οι δυνατότητές μου, πώς και γιατί μπορώ ή όχι να τις αναπτύξω, θα δυσκολευτώ να διεκδικήσω και να επιτύχω, άρα θα είμαι μονίμως «υποψιασμένος/η» και κακόπιστος/η απέναντι σε άλλους που το έκαναν. Σε πρακτικό, καθημερινό επίπεδο αυτό σημαίνει ότι δεν θα μπορώ, π.χ. στη δουλειά μου, να εμπιστευτώ εύκολα συνεργάτες, να ακούω πραγματικά τι μου λένε, να μην παίρνω προσωπικά το καθετί, όταν δεν είναι. Αν δεν αναγνωρίζω, ως ένα βαθμό τουλάχιστον, την πηγή του θυμού μου, πιθανόν να ξεσπάω υπερβολικά στους οικείους μου, να δημιουργώ νεύρα και εντάσεις στο παιδί μου, κόβοντας τους δρόμους μιας επικοινωνίας που λύνει προβλήματα και δεν δημιουργεί συνεχώς καινούρια.
Κάνω χώρο μέσα μου
Η βάση λοιπόν για να αποκτήσουμε αυτή την πολύτιμη για την κοινωνική μας ζωή δεξιότητα είναι η επαφή με τον δικό μας εσωτερικό κόσμο. Πρέπει να έχουμε ενσυναίσθηση με εμάς τους ίδιους, να ακούμε πραγματικά αυτά που πρέπει, να μην αγνοούμε ή/και να μην αντιλαμβανόμαστε λάθος αυτά που νοιώθουμε. Κάνοντας χώρο για όσα μας συμβαίνουν μέσα μας, δεν θα δυσκολευτούμε, σε μια δεύτερη φάση, να κάνουμε χώρο και για τους ανθρώπους που για οποιοδήποτε λόγο θα είναι εκεί κοντά και θα πρέπει να συνδιαλλαγούμε μαζί τους.
Είσαι έτοιμη;
Περνάμε στην πράξη…
Στην καθημερινή ζωή όλα αυτά εκδηλώνονται με μια κουβέντα, με μια κίνηση την κατάλληλη στιγμή, που θα κάνει τον άλλο να νοιώσει καλύτερα, θα δώσει αφορμή για σκέψη, θα δείξει το δρόμο για αυτοβελτίωση και θα ανεβάσει το επίπεδο της σχέσης. Για παράδειγμα:
- Στο οικογενειακό περιβάλλον, δεν θα ωφελήσει σε τίποτα να ανοίξουμε βαθυστόχαστη συζήτηση με τον σύντροφό μας για κάτι που μας θύμωσε το πρωί ή την προηγούμενη μέρα την ώρα που βλέπει την αγαπημένη του ομάδα στο ντέρμπι! Το μόνο που θα πετύχουμε έτσι είναι να στήσουμε ένα γερό καβγά, να κάνουμε αρνητικό το όποιο κλίμα για μια ουσιαστική συζήτηση, να τον κάνουμε ακόμα πιο αμυντικό. Ασυνείδητα, ας το παραδεχτούμε, επιλέγουμε να κουβεντιάσουμε την συγκεκριμένη ώρα μάλλον για να «πάρουμε το αίμα μας πίσω»!
- Στη σχέση με τα παιδιά, δεν θα φορτώσουμε ενοχές και δισταγμούς το παιδί μας όταν θελήσει να αυτονομηθεί, να ζήσει μόνο ή να αρπάξει μια σπουδαία επαγγελματική ευκαιρία μακριά από την οικογενειακή εστία, λέγοντας π.χ.: «γιατί πρέπει να πας να ζήσεις εκεί; Εμείς εδώ δεν στα προσφέρουμε όλα…;»!
- Στην δουλειά μας η ενσυναίσθηση μας βοηθά να αποστασιοποιηθούμε από τα θέματα που δεν μας αφορούν, να μην νιώθουμε ότι μας επιτίθενται με το παραμικρό, να προσφέρουμε περισσότερη στήριξη στους συνεργάτες μας. Μια απλή διαπίστωση σε έναν συνάδελφο, π.χ. : «θα πρέπει να έχεις κουραστεί πολύ με αυτή την ανάθεση. Μπορούμε να το οργανώσουμε διαφορετικά για να σε βοηθήσει και κάποιος άλλος;», κάνει τον συνεργάτη μας να νιώσει ότι εκτιμούν τις προσπάθειές του και είναι εκεί για να τον συνδράμουν. Η αίσθηση αντίθετα «εγώ τη γλίτωσα», έχει μεν πρόσκαιρα ανακουφιστικό και θριαμβολογικό αποτέλεσμα, όταν όμως έρθει η σειρά μας θα αναζητήσουμε τέτοιου είδους βοήθεια από τους άλλους. Και τότε καλό είναι να την δικαιούμαστε πραγματικά.
Είμαι εσύ ή σε καταλαβαίνω;
Προσοχή: ενσυναίσθηση δεν σημαίνει προβολή δικών μας χαρακτηριστικών και αντιδράσεων στον άλλον. Ιδιαίτερα όταν ζητά την βοήθειά μας. Πολύ συχνά, -όλοι μας!-, έχουμε ρωτήσει κάποιον δικό μας, «τι θα έκανες εσύ στη θέση μου;». Είναι μια πηγαία και απόλυτα κατανοητή ανάγκη να βρούμε πλάι μας ένα σύμμαχο σε κάτι που μας δυσκόλεψε, μας έκανε να νιώσουμε άσχημα… Σε παρόμοιες περιπτώσεις ο κίνδυνος είναι κάποιο ή κάποια ψυχικά μας κομμάτια να ταυτιστούν με την δυσάρεστη κατάσταση που βιώνει ο άλλος και να τον συμβουλεύσουμε λάθος. Αν εγώ προσβάλλομαι εύκολα, το ίδιο εύκολα θα θυμώσω με την προσβολή που έγινε στον φίλο μου και θα τον συμβουλεύσω να αντιδράσει επιθετικά και όχι διεκδικητικά. Έτσι δεν θα δώσει χώρο στην εξέταση του συμβάντος, πόσο δίκιο ή άδικο είχε η κάθε πλευρά κλπ. Καλό λοιπόν είναι να διαχωρίζουμε το «εγώ» από το «εσύ» προτρέποντας τον συνομιλητή μας να σκεφτεί περισσότερο πάνω στο ζήτημα που τον απασχολεί, π.χ. : «καταλαβαίνω ότι νιώθεις θυμωμένος ή άσχημα, αλλά εγώ μπορεί να μην αντιδρούσα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Εσύ έχεις σκεφτεί γιατί ενήργησες έτσι και δεν νοιώθεις και τόσο καλά τώρα;».
«Στάσου πλάι μου»
Αυτό θα μπορούσε να είναι το σύνθημα της αλληλοκατανόησης και του αμοιβαίου σεβασμού του άλλου που εκφράζεται με την ανάπτυξη αυτής της δεξιότητας. Κι αυτό γιατί ποτέ ο άλλος, όσο κοντά, κολλητά πάνω μας, να είναι δεν είναι ένα με εμάς. Τα διαφορετικά στοιχεία, πάντοτε υπαρκτά, σημασιοδοτούν τις ξεχωριστές, μοναδικές προσωπικότητες που είμαστε όλοι. Το να «μπούμε στα παπούτσια του άλλου» είναι πάντα μια κίνηση καλής θέλησης, αλλά τι γίνεται αν αυτός ο άλλος φοράει νούμερο 43 κι εμείς είμαστε 37 ½ ; Μάλλον θα πελαγώσουμε εκεί μέσα και δεν θα μπορούμε να κάνουμε ένα κανονικό βήμα.
Μια βαθιά επικοινωνία
Η αίσθηση όμως, ότι μπορούμε να ακούσουμε αυτά που μας λέει επί της ουσίας, ίσως και να δούμε και κάτω από τις γραμμές, ότι μπορούμε να καταλάβουμε και να επεξεργαστούμε μαζί λύσεις και διεξόδους εφικτές και ικανοποιητικές και για τους δυο, η αίσθηση της συνεργασίας και της υποστήριξης είναι ανεκτίμητα δώρα. Τόσο για τον άλλον, όσο και για τον εαυτό μας. Γιατί έτσι υφαίνουμε γύρω μας έναν ιστό βαθιάς και ουσιαστικής επικοινωνίας και δεν μας αρκεί κάτι λιγότερο. Και μοιραζόμαστε πραγματικά την ζωή μας με ανθρώπους που αγαπάμε ειλικρινά κάνοντάς την πλουσιότερη και πιο φωτεινή.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΓΓΑΝΑ, ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 112
Update: Μάρτιος 2016.
