Πρόκειται για μία παράσταση- πραγματική θεατρική εμπειρία- στην οποία γίνονται συνεχείς αναφορές στην σαιξπηρική δραματουργία, σε έργα της ευρωπαϊκής γραμματείας, αλλά και στην Ευρωπαική Ιστορία. Τραγικά επίκαιρη, η Μηχανή Αμλετ βυθίζεται στις προσδοκίες και τις απογοητεύσεις της Ιστορίας και μας φέρνει αντιμέτωπους με το σήμερα και μας ξεβολεύει λίγο από τις θέσεις μας.
Για την παράσταση αυτή – αποκάλυψη μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη της Γιώργο Ζαμπουλάκη και την Μαριάνα Δημητρίου που, έχοντας επωμιστεί όλους τους ρόλους του κειμένου, δίνει μία συγκλονιστική ερμηνεία.
Τι είναι το Hamletmachine;
Γιώργος Ζαμπουλάκης : O Heiner Muller αναφέρει ως αιτία συγγραφής του Hamletmachine την εμμονή του με την καταστροφή του σαιξπηρικού Άμλετ όσο και την καταστροφή της εμμονής του, με την γερμανική Ιστορία... Ο Heiner Muller χωροθέτησε την δραματική του παραγωγή ως μια εργασία μνήμης, μια συνδιαλλαγή με τους νεκρούς, μια επίκληση σε αυτούς, μια καταγραφή ενάντια στην λήθη.
Για μένα το Hamletmachine είναι μια κιβωτός που σε κωδικοποιημένη μορφή εμπεριέχει τη σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία, όσον αφορά την πολιτική, την τέχνη, αλλά και τις αιτίες που συντελούν στην αποδόμηση του σύγχρονου ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ.
Γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο έργο να σκηνοθετήσετε;
Γιώργος Ζαμπουλάκης :Στην σημερινή συγκυρία θεωρώ ότι η εμπλοκή με την μανιώδη και βίαια γραφή του Heiner Muller είναι μια πράξη αναγκαία, σχεδόν παρηγορητική. Η Μηχανή Άμλετ είναι ένα έργο που βυθίζεται στις προσδοκίες και τις απογοητεύσεις της Ιστορίας. Πέρα λοιπόν από την πολιτική διάσταση του κειμένου, η ίδια η παράσταση είναι ένας διαλογισμός πάνω στη διάλυση της Ευρώπης…. Είναι ένα έργο που ξεκινά ….-πάνω στα ερείπια της Ευρώπης-και από την αρχή μας προειδοποιεί ότι –ΚΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΑΠΙΟ Σ’ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ- SOMETHING IS ROTTEN IN THIS AGE OF HOPE.
Το συγκεκριμένο έργο έχει ανέβει με ποικίλους τρόπους στα θέατρα της Ευρώπης. Εσείς ποια σκηνοθετική οδό ακολουθήσατε;
Γιώργος Ζαμπουλάκης : Η παράσταση έχει τη μορφή human installation –ένα χορογραφημένο ζωντανό γλυπτό σε διαρκή μεταμόρφωση– που βασίζεται στα πρωτογενή υλικά του θεάτρου -σώμα, ενέργεια, φωνή, μεταμόρφωση- χωρίς καμιά χρήση επιπρόσθετων στοιχείων που συνήθως αποπροσανατολίζουν το θεατή.
Η σκηνοθεσία βασίστηκε πάνω στην γλυπτική αντιμετώπιση του σκηνικού σώματος με βάση τη γεωμετρία, στην δημιουργία μιας παρτιτούρας για το κείμενο που εκτελείται με ακρίβεια από την ηθοποιό.
Η Παράσταση αποτελείται από τρία μέρη, τρεις διαφορετικές εκδοχές Η πρώτη είναι ένα αρχείο μνήμης, μια μηχανή.
Η δεύτερη βασίζεται πάνω στη διαδικασία απομνημόνευσης, την εγγενή της συνάφεια με την δόμηση και την αποδόμηση του νοήματος καθώς και στα όρια της μνήμης.
Η τρίτη εκδοχή βασίζεται στην θεατρική μεταμόρφωση του σκηνικού υποκειμένου ως βασική λειτουργία της θεατρικής πράξης.
Η κάθε εκδοχή αναπτύσσει σκηνικά το δικό της χρόνο.
Γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο έργο να πρωταγωνιστήσετε;
Μαριάννα Δημητρίου: Η πρόταση ήρθε από το σκηνοθέτη. Αρχικά αρνήθηκα. Τρόμαξα μπροστά στην ευθύνη της κατανόησης και της μετάδοσης στο κοινό ενός κειμένου τόσο ισχυρού, πυκνού, κωδικοποιημένου, του οποίου το περιεχόμενο-πέρα από ρόλους και σύμβολα-το ίδιο το περιεχόμενο μεταμορφώνεται κάθε λίγες γραμμές, γραμμένο για περισσότερους από έναν ηθοποιούς. Έφυγα σε ένα νησί της άγονης γραμμής και μελετώντας το, είδα καθαρά πως μιλάει με τρόπο πολύ σκληρό για τις βασικές, τις πρώτες αλήθειες. Για οικογένεια, γιούς και κόρες, κοινωνία, διαφορετικότητα, πολιτική και ιστορία, τέχνη, ιδεολογία, ύπαρξη. Για την όψη των πραγμάτων που είναι πάντα διπλή και συνεχώς μεταβάλλεται, για τις επιλογές. Και σκέφτηκα πως αυτά θέλω να τα πω. Τώρα, ειδικά σήμερα (τελικά τα έργα μας διαλέγουν, όχι εμείς αυτά!). Και πως ίσως κι άλλοι να θέλουν να τα δουν και να τα φωνάξουν μαζί με το Muller. Γύρισα Αθήνα και αρχίσαμε πρόβες.
Ποιο κομμάτι του έργου σας αγγίζει περισσότερο ως άνθρωπο και ποιο δυσκόλεψε περισσότερο;
Μαριάννα Δημητρίου: Όλα με δυσκόλεψαν. Έσκαβα κυριολεκτικά κι επώδυνα, όλοι σκάβαμε. Δεν είναι καθημερινός ο λόγος του Muller. Οι πρόβες ήταν εξαντλητικές σωματικά, ψυχικά, πνευματικά. Το κομμάτι της «Οφηλίας» ήταν αυτό που ένιωσα να πλησιάζω πρώτο, αφού μέσα σ’αυτό ξεδιπλώνεται ως το κέντρο όλο το φάσμα της γυναικείας φύσης και ψυχής. Αυτό όμως που με συγκλονίζει σαν άνθρωπο στη ζωή και την τέχνη, είναι το κομμάτι της «Εξέγερσης».
Ποιες είναι οι αντιδράσεις του κοινού την ώρα της παράστασης;
Μαριάννα Δημητρίου: Σιωπή, ένταση, Ίσως και μια αίσθηση ανάφλεξης. Ο Muller δε χαϊδεύει αυτιά.
Το περιεχόμενο ενός κειμένου, μιας παράστασης ανήκει στον θεατή. Το δίνεις είναι δικό του. Έχει δικαίωμα να είναι μάρτυρας και συμμέτοχος στην εμπειρία και τελικός κριτής.
Μετά από αυτόν τον υποκριτικό άθλο, πως αισθάνεστε μετά το τέλος της παράστασης;
Μαριάννα Δημητρίου: Αυτή η παράσταση μου προκαλεί καρδιακές αρρυθμίες. Τελειώνοντας, αισθάνομαι πως όλοι έχουμε μετατοπιστεί σε άλλο σημείο. Είμαι εξαντλημένη, αλλά νιώθω να ζυγίζω μόλις κάτι γραμμάρια.
Που στοχεύετε μ’ αυτό το ανέβασμα;
Γιώργος Ζαμπουλάκης : Το θέατρο για μένα είναι κατεξοχήν πολιτική τέχνη από τη στιγμή που δημόσια απευθύνεται στην κοινωνία. Ζούμε σε καιρούς δύσκολους όπου κοινωνία και ο καθένας μας ξεχωριστά δοκιμάζεται. Το θέατρο οφείλει να παρουσιάζει από σκηνής πάντα μέσω της διασκέδασης και της αισθητικής, λύσεις, εναλλακτικές συμπεριφορές, διαφορετικά μοντέλα του τρόπου με τον οποίο υπάρχουμε, διανοούμαστε και πολιτευόμαστε, όχι απαραίτητα για να γίνουν αποδεχτά αλλά περισσότερο για να αποτελέσουν αφετηρία συζήτησης, αφορμή διαλόγου και προβληματισμού καθώς και να συμβάλλουν στην εξέλιξη της σκέψης.
Πιστεύετε πως το ελληνικό κοινό είναι ώριμο για ένα τέτοιο θέαμα;
Γιώργος Ζαμπουλάκης :Το κοινό παντού και πάντα πολύ γρήγορα αντιλαμβάνεται την πρόθεση, την ειλικρίνεια και την τεχνική του θεάματος. Η συγκεκριμένη παράσταση λειτουργεί πέρα από τα όρια της κατανόησης, μετατρέπει το κοινό σ’ αυτόπτες μάρτυρες μιας πολύ δυνατής συγκινησιακής εμπειρίας, μέσω της οποίας κατανοούν το κείμενο, ένα κείμενο που σαν καθρέφτης αντανακλά την βιαιότητα με την οποία ο καθένας έρχεται αντιμέτωπος στην καθημερινή του ζωή. Επίσης θεωρώ ότι είναι χρέος της Τέχνης να συμβάλλει στην συναισθητική ωρίμαση του κοινού.
Πώς η ακραία αυτή πολιτική παράσταση συνδέεται με το σήμερα;
Γιώργος Ζαμπουλάκης : Η παράσταση φτιάχτηκε για να συμμετέχει στο δημόσιο διάλογο όσον αφορά την ιστορική στιγμή που διανύουμε. Τώρα που όλα είναι υπό διαπραγμάτευση και ρευστά έρχεται με τις ιδέες της να διευρύνει με το σοκ την συναισθησία και συνείδηση του θεατή. Ένα σοκ προβληματισμού, αφύπνισης, έγερσης, επανεκκίνησης στον κόσμο των δρώντων πολιτών. Ορίζοντας ως σημείο εκκίνησης την δυναμική που εμπεριέχεται στην ήττα.
Μαριάννα Δημητρίου: Για μένα, ο Muller είναι η βιαιότητα της σκέψης, η φωνή της εξέγερσης. Προστάζει κοίτα μέσα σου βαθιά, στην ύπαρξή σου, στη μνήμη σου, στο υλικό σου, στο άτομο. Ύστερα κοίτα γύρω σου στην κοινωνία, στο σύνολο. Κάτω στα ερείπια και μετά πάνω, ψηλά, στις ιδέες. Βρες ποιος είσαι και σε τι κόσμο θέλεις να ζεις. Μετά ξεκίνα να τον χτίζεις από τα ερείπια μέχρι να ξαναγκρεμιστεί και πάλι από την αρχή. Είσαι «…το σάλιο και το πτυελοδοχείο, το μαχαίρι και η πληγή…»
Πώς βλέπετε τη σύγχρονη Ευρώπη; Η Ελλάδα μπορεί να στηριχτεί στις πλάτες της;
Γιώργος Ζαμπουλάκης : Η Ευρώπη ξαναζεί ένα σύγχρονο μεσαίωνα, έχει απομακρυνθεί από τις βασικές της αξίες που είναι η δημοκρατία και ο ανθρωπισμός. Το κέντρο βάρους της έχει μετατοπιστεί στα οικονομικά συμφέροντα, στη διαπλοκή και την αδιαφάνεια του χρήματος,- παρά τα επίσημα λεγόμενα της- γι’ αυτό αργά η γρήγορα θα καταρρεύσει ή θα αναγκαστεί ν’ αλλάξει πολιτική τοποθετώντας στο κέντρο ξανά τον άνθρωπο. Ευελπιστώ σ’ αυτήν την νέα Αναγέννηση και όπως ξέρετε, πάντα αρχίζει από την Τέχνη. Για να μπορέσει η Ελλάδα να στηριχτεί στις πλάτες της χρειάζεται οι Έλληνες να αναγνωρίσουν την συλλογική τους ευθύνη, να επαναπροσδιορίσει ο καθένας ξεχωριστά τον τρόπο με τον οποίο συμμετέχει στο δημόσιο βίο. Ριζοσπαστικά ν’ απαλλαγούμε από το παλιό, από τις αυθεντίες σ’ όλους τους τομείς, και την γεροντολαγνεία. Χρειάζεται άμεση επιστροφή στις βασικές αξίες του ελληνικού πνεύματος που είναι η Δημοκρατία, η Διαλεκτική και το Θέατρο.
Μαριάννα Δημητρίου: Σαν πολεμικό χάρτη με αποχρώσεις χαρτονομισμάτων και δήθεν ιδεολογιών. Όσο για την Ελλάδα, αφού αντέχει όλα αυτά, γιατί να μη μπορεί να στηριχτεί και στις πλάτες της; Εδώ σηκώνουμε τα προβλήματά μας και μαζί τόσους και τόσους δήθεν σωτήρες, Έλληνες και ξένους. Η Ελλάδα είναι απίστευτος τόπος και οι Έλληνες πολύ άξιοι. Αποπροσανατολιστήκαμε. Πρέπει να βρούμε πάλι τον εαυτό μας, την ταυτότητά μας, τον αυτοσεβασμό και την αυτοεκτίμηση ατομικά και συλλογικά. «…Κάτω η ευτυχία της υποταγής…» Δεν πιστεύω στις μεγάλες αλλαγές ούτε στους σωτήρες. Απαιτείται αλήθεια και σκληρή δουλειά πρώτα με τους εαυτούς μας. Και ΠΑΙΔΕΙΑ.
Γεωργία Οικονόμου
