Ο φωτισμός ενός χώρου είναι άκρως σημαντικός καθώς επηρεάζει άμεσα την ψυχολογική μας διάθεση. Το γεγονός ότι αρκετοί άνθρωποι επανειλημμένα διατυπώνουν τα παράπονά τους για τον αποτυχημένο φωτισμό του σπιτιού τους και ζητούν συμβουλές για να τον βελτιώσουν δεν είναι τυχαίο, καθώς το συγκεκριμένο ζήτημα αποτελεί ίσως το πιο δύσκολο κομμάτι ενός αρχιτεκτονικού συνόλου.

Το φως είναι μέρος της ζωής μας. Πριν ο άνθρωπος ανακαλύψει τον τεχνητό φωτισμό, ο ήλιος και η φωτιά μάς έδιναν «φως» τη μέρα και το βράδυ αντίστοιχα. Η φύση ήταν εκείνη που καθόριζε το σχεδιασμό των σπιτιών, των χώρων, ακόμη και την εσωτερική διαρρύθμιση των κατοικιών, καθώς η θέση του ήλιου και κατ’ επέκταση η καλή ορατότητα προσδιόριζαν τόσο την τοποθεσία των κατασκευών όσο και την ώρα που πραγματοποιούνταν οι διάφορες εργασίες. Καθώς εξελισσόμαστε ως είδος, οι απαιτήσεις μας γίνονται όλο και πιο περίπλοκες, αλλά και οι δυνατότητές μας μεγαλώνουν. Εχουμε ανακαλύψει τι ακριβώς είναι το φως και πώς μπορούμε να το «δαμάσουμε» και να δημιουργήσουμε εντυπώσεις και εικόνες. Αρκεί να φέρει κάποιος στο μυαλό του το θέατρο για να κατανοήσει τον καθοριστικό ρόλο που παίζει ο φωτισμός στη δημιουργία συγκεκριμένης ατμόσφαιρας σε μια παράσταση. Είναι το στοιχείο που προϊδεάζει το θεατή για τη σκηνή που πρόκειται να εξελιχτεί ενώπιόν του και τον κάνει να νιώσει τον ψυχισμό των χαρακτήρων του έργου.

Τι είναι, όμως, το φως και πώς επιδρά πάνω μας;

Μια απλή περιγραφή της επιστημονικής προέλευσής του μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε κάποια βασικά χαρακτηριστικά. Το φως γεννιέται με την κινητοποίηση των ηλεκτρονίων του ατομικού πυρήνα κάποιων αντικειμένων που οφείλεται σε μια πηγή ενέργειας, όπως π.χ. η θερμότητα. Καθώς το ηλεκτρόνιο επιστρέφει στην αρχική του φάση, απελευθερώνει ένα ποσό ενεργειακής ακτινοβολίας, την οποία εμείς αντιλαμβανόμαστε ως χρώμα. Ετσι, οι κύριες πηγές φωτός καθώς και οι δευτερεύουσες (αυτές δηλαδή που αντανακλούν το φως) εκπέμπουν θερμότητα και παράγουν διάφορους χρωματισμούς ανάλογα με την πηγή ενέργειας που τις γεννά. Το φως και το χρώμα που αυτή η πηγή εκπέμπει, επιτρέπουν στον άνθρωπο να δει. Του κινούν το ενδιαφέρον, δημιουργούν το περιβάλλον που αντιλαμβάνεται, επηρεάζουν την αντίδρασή του στις διάφορες καταστάσεις. Συμβάλλουν τέλος στο να τονίζονται κάποια αντικείμενα τη στιγμή που άλλα «εξαφανίζονται».

Στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού, το 1905, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά ο τεχνητός λαμπτήρας μαζικής παραγωγής. Η εφεύρεση αυτή ήταν ίσως η πιο καταλυτική ανακάλυψη στην εξέλιξη του σύγχρονου ανθρώπου. Από τότε έχουν γίνει τεράστια άλματα στην τεχνολογία και την ενέργεια. Μας δόθηκε η δυνατότητα να διαμορφώνουμε το περιβάλλον μας και τη ζωή μας όπως δε θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν οι πρόγονοί μας.

Πλέον στην αρχιτεκτονική υπάρχουν όλα τα διαθέσιμα εργαλεία για να σχεδιάζουμε σωστά και να δημιουργούμε με επιτυχία την ατμόσφαιρα που επιθυμούμε. Για να πετύχει κανείς στο χώρο του σπιτιού του αυτό που πραγματικά αναζητά, είναι απαραίτητο να προηγηθεί κάποια σχετική μελέτη, ενώ αυτός που θα αναλάβει το εγχείρημα πρέπει να έχει βασικές γνώσεις για τις επιρροές και τις χρήσεις του φωτός και των χρωμάτων ως αλληλένδετων στοιχείων του σχεδιασμού.

Ξεκινώντας το σχέδιο του σπιτιού, κοιτάζουμε πάντα τον προσανατολισμό του κτιρίου ο οποίος θα μας καθορίσει την ποσότητα του φυσικού φωτός που θα εισέρχεται σε αυτό και αναπόφευκτα επηρεάζει την εσωτερική του διαρρύθμιση. Το επιθυμητό είναι να αφήνουμε όσο γίνεται περισσότερο ηλιακό φως να μπαίνει στους χώρους που χρησιμοποιούμε κατά τη διάρκεια της μέρας, δίνοντας βέβαια προσοχή στο να μην προκαλείται υπερθέρμανση. Η σωστή αυτή χρήση του φωτός μάς βοηθάει ψυχολογικά, αλλά και οικονομικά καθώς εξοικονομούμε ενέργεια και, κατ’ επέκταση, χρήμα.

Από πού όμως προέρχεται και πώς μας επηρεάζει το φυσικό φως;

Ο φυσικός φωτισμός προέρχεται από τον ήλιο και μας περιβάλλει. Είναι το ορατό και πιο καθαρό φως το οποίο ονομάζουμε «λευκό», ενώ η υπέρυθρη και υπεριώδης ακτινοβολία δεν είναι ορατές με γυμνό μάτι. Σε μια δέσμη φυσικού φωτός περιέχεται όλο το φάσμα των χρωμάτων της ίριδας που εμφανίζονται στον ουρανό ύστερα από βροχή με τη μορφή του ουράνιου τόξου. Αυτό συμβαίνει λόγω της διάθλασης των ακτινών μέσα από τα σταγονίδια του νερού. Το χρώμα του φωτός μεταβάλλεται ανάλογα με το μέσο που χρησιμοποιούμε για την παραγωγή του.

Σε αντιδιαστολή με το φυσικό φως, το τεχνητό προέρχεται από ποικίλες πηγές. Η καλύτερη απόδοση μιας φωτεινής δέσμης είναι αυτή που εκπέμπει ηλεκτρομαγνητικά κύματα απ’ όλο το φάσμα του ορατού φωτός πλησιάζοντας έτσι τη φυσική ακτινοβολία του ήλιου. Οπως αναφέραμε παραπάνω, η πηγή του φωτός από το οποίο προέρχεται μια δέσμη καθορίζει και τη θερμοκρασία του χρώματος που εκπέμπει. Αυτή μετριέται σε βαθμούς Kelvin (K). Οταν η θερμοκρασία κυμαίνεται χαμηλότερα των 3.000 Κ, λέμε πως η πηγή εκπέμπει θερμό φως, ενώ όταν είναι ψηλότερη των 4.000 Κ είναι ψυχρό φως και πλησιάζει το φυσικό.

Στην αγορά μπορεί κανείς να βρει μεγάλη ποικιλία τεχνητών λαμπτήρων. Κάθε λαμπτήρας είναι κατασκευασμένος για να παρέχει συγκεκριμένη θερμοκρασία και χρώμα, στοιχεία που ο αρχιτέκτονας μπορεί να εκμεταλλευτεί, σε συνδυασμό με τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί, για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες ενός χώρου.

Οι φωτεινές δέσμες παράγονται με δύο τρόπους:
—Μέσω θερμικής ακτινοβολίας (λαμπτήρες πυρακτώσεως και αλογόνου)
—Μέσω εκκένωσης αερίων (λαμπτήρες φθορισμού, υδραργύρου, ατμών μετάλλων αλογόνου, νατρίου).