Δυστυχώς πολλοί από εμάς δε γνωρίζουν ή παραβλέπουν ότι πολλές ουσίες με τις οποίες καθημερινά ερχόμαστε σε επαφή, αναπνέουμε, έχουμε στο σπίτι μας ή σε προϊόντα επαγγελματικής χρήσης είναι τοξικές και συσσωρεύονται με διάφορους τρόπους στον οργανισμό μας. Στο κείμενο που ακολουθεί, θα έχετε την ευκαιρία να ενημερωθείτε για τα βασικά βαρέα μέταλλα, τους κινδύνους που εγκυμονούν για την υγεία σας, όπως και για τα μέτρα προστασίας σας από αυτά.
ΜΟΛΥΒΔΟΣ
Ο μόλυβδος είναι ένα γνωστό βιομηχανικό μέταλλο που συναντάται στον αέρα, στο νερό, στο χώμα, στα τρόφιμα, αλλά και σε πολλά υλικά που χρησιμοποιούνται στη δόμηση κατοικιών. Εξάγεται από το γαληνίτη, χρησιμοποιείται σε μονώσεις, στις μπαταρίες των αυτοκινήτων, στον ηλεκτρικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό και υπολογίζεται ότι το 90% του μολύβδου που βρίσκεται στην ατμόσφαιρα, προέρχεται κυρίως από την καύση της βενζίνης και σε μικρότερο ποσοστό από τις βιομηχανικές δραστηριότητες. Η προσθήκη του, επίσης, στα χρώματα χρωστικών ουσιών με βάση το μόλυβδο έχει προκαλέσει πολλές δηλητηριάσεις παιδιών της προσχολικής ηλικίας που έχουν άθελά τους καταπιεί κομμάτια ή έχουν εισπνεύσει σκόνη από διαβρωμένα χρώματα παλιών κτιρίων. Κύρια πηγή έκθεσης των ενηλίκων στο μόλυβδο είναι τα τρόφιμα. Στο βιβλίο ΤΟΞΙΚΑ από το Α έως το Ω των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων του Ε.Μ.Π., αναφέρεται ότι τα κονσερβοποιημένα προϊόντα συμβάλλουν κατά το 1/5 περίπου και τα μη επεξεργασμένα τρόφιμα κατά τα 4/5 στη λήψη μολύβδου μέσω της διατροφής.
Ο μόλυβδος έχει επιπτώσεις στο νευρικό σύστημα των ανθρώπων, στην παραγωγή των κυττάρων του αίματος, στα νεφρά, στο σύστημα αναπαραγωγής και στη συμπεριφορά. Στα τυπικά επίπεδα στα οποία εκτίθενται συνήθως οι άνθρωποι, επηρεάζονται πρωτίστως τα συστήματα του αίματος και των νεύρων. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ωχρότητα, εμετό, πόνους στην κοιλιά, δυσκοιλιότητα, νωθρότητα, ζάλη, απώλεια όρεξης, ευερεθιστότητα και έλλειψη μυϊκού συντονισμού. Οι κίνδυνοι δηλητηρίασης λόγω μολύβδου είναι μεγαλύτεροι στα παιδιά και στις εγκύους, στις οποίες μπορεί να προκαλέσει ακόμη και αποβολή.
ΑΡΣΕΝΙΚΟ
Το αρσενικό χρησιμοποιείται κυρίως στα παρασιτοκτόνα και τα συντηρητικά ξύλου και αυξάνεται στο περιβάλλον κυρίως από την ατμοσφαιρική ρύπανση και τις διαρροές από χωματερές επικίνδυνων αποβλήτων. Η τοξικότητά του εξαρτάται από τη μορφή του, με το ανόργανο αρσενικό να είναι τοξικότερο από το οργανικό. Η έκθεση των περισσότερων ανθρώπων γίνεται μέσω των τροφίμων και του πόσιμου νερού και είναι κατά κανόνα στη λιγότερο επικίνδυνη, οργανική μορφή. Το αρσενικό υπάρχει μέσα στο φλοιό της γης και εισέρχεται στα στρώματα του νερού λόγω της διάβρωσης. Ολοι εκτιθέμεθα σε πολύ μικρές ποσότητες αρσενικού, αλλά τα παιδιά διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο, επειδή πίνουν περισσότερο νερό από ό,τι οι ενήλικες. Επίσης, οι εργαζόμενοι σε χυτήρια, σε εκκοκκιστήρια βάμβακος (λόγω των υπολειμμάτων παρασιτοκτόνων), όσοι εργάζονται με συντηρημένα ξύλα και οι καπνιστές (το αρσενικό υπάρχει στα φύλλα του καπνού και απελευθερώνεται στον καπνό όταν αυτός καίγεται) παρουσιάζουν σημαντική έκθεση στο αρσενικό. Ευθύνεται για την εμφάνιση καρκίνου στους πνεύμονες και το δέρμα. Η παρατεταμένη έκθεση στο αρσενικό μπορεί να προκαλέσει διαβήτη, ασθένειες του ήπατος, πεπτικά και νευρολογικά προβλήματα. Η επιτρεπόμενη ποσότητα αρσενικού στο πόσιμο νερό πρέπει να είναι μικρότερη από 10 μικρογραμμάρια ανά λίτρο (mcg/L).
ΥΔΡΑΡΓΥΡΟΣ
Δικαιολογημένα θα αναρωτηθείτε για το κατά πόσο είναι δυνατόν αυτό το δηλητηριώδες, υγρό μέταλλο να έχει οποιαδήποτε σχέση με αυτά που πίνουμε και τρώμε. Κι όμως, αυτή η ισχυρή νευροτοξίνη υπάρχει σε πάρα πολλά θαλασσινά τρόφιμα, τα οποία αποτελούν και τη μεγαλύτερη πηγή έκθεσης στον υδράργυρο.
Εκτός από τον καθαρό υδράργυρο, μπορούν να είναι επιβλαβείς και οι ενώσεις του, ειδικά οι ανόργανες που χρησιμοποιούνται στα χρώματα ως αντιμηκυτιακά, καθώς και στις μπαταρίες. Η Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας (Environmental Protection Agency, EPA) των ΗΠΑ δηλώνει ότι όσοι καταναλώνουν περισσότερα από 14 κιλά ψάρια το χρόνο συγκαταλέγονται στην ομάδα υψηλού κινδύνου. Τα ψάρια του γλυκού νερού τείνουν να έχουν ελαφρώς υψηλότερα επίπεδα από τα θαλάσσια είδη. Συγκεκριμένα, οι λούτσοι, οι πέστροφες και οι πέρκες από τα γλυκά νερά, οι γαρίδες ή τα όστρακα από τα θαλάσσια είδη, αν έχουν αναπτυχθεί σε περιβάλλον όπου εκχέονται ή συγκεντρώνονται εργοστασιακά λύματα ή απόβλητα, που έχουν σχέση με βιομηχανίες παραγωγής ενέργειας από πετρέλαιο ή κάρβουνο, αποτεφρωτήρες αστικών αποβλήτων και ορυχεία ή χυτήρια, παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά επικινδυνότητας.
Νοητικές και κινητικές διαταραχές, απώλεια μνήμης, ανησυχία και ευερεθιστότητα, βλάβη των νεφρών είναι τα κυριότερα συμπτώματα των υψηλών συγκεντρώσεων υδραργύρου.
ΚΑΔΜΙΟ
Το κάδμιο είναι ένα σπάνιο στοιχείο που εξορύσσεται μαζί με τον ψευδάργυρο και χρησιμοποιείται ευρύτατα σε χιλιάδες προϊόντα και βιομηχανικές διαδικασίες.
Μικρές συγκεντρώσεις καδμίου βρίσκονται στους βράχους και το έδαφος σε ολόκληρο τον κόσμο, και ως εκ τούτου σχεδόν ο καθένας από εμάς εκτίθεται σε χαμηλά επίπεδα καδμίου που βρίσκονται στον αέρα, στο νερό και στα τρόφιμα. Οι άνθρωποι που ζουν σε αστικά ή βιομηχανικά περιβάλλοντα εκτίθενται συνήθως σε επίπεδα καδμίου κατά χίλιες φορές υψηλότερα σε σχέση με τους κατοίκους των αγροτικών περιοχών.
Οι σημαντικότερες πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης από κάδμιο είναι η καύση φυσικών καυσίμων, τα δημοτικά και νοσοκομειακά απόβλητα και η λάσπη των υγρών αποβλήτων. Η εξόρυξη και η επεξεργασία μετάλλων, η παραγωγή πλαστικών και χρωστικών ουσιών, η επεξεργασία αστικών υγρών αποβλήτων και η χρήση φωσφορικών λιπασμάτων είναι πηγές καδμίου στο χώμα, το νερό και τα ιζήματα.
Μέσω όλων αυτών των διαδικασιών το μέταλλο μεταφέρεται αμετάβλητο στο περιβάλλον, προσκολλημένο στα σωματίδια σκόνης, ή διά της έκπλυσης μεταφέρεται στους ποταμούς, τις λίμνες και τις εκβολές ποταμών και εισάγεται στην υδρόβια τροφική αλυσίδα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 αποδείχτηκε ότι στους περισσότερους ανθρώπους το 80 με 90% της δόσης καδμίου λαμβάνεται μέσω των τροφίμων.
Η γλώσσα, τα μύδια, τα χτένια, τα στρείδια και τα καβούρια περιέχουν συνήθως (πάντα παίζει ρόλο αν στους θαλάσσιους βιότοπους εκχέονται λύματα ή βιομηχανικά απόβλητα) τις υψηλότερες συγκεντρώσεις καδμίου μεταξύ των θαλασσίων ειδών, όπως επίσης τα φρούτα, τα λαχανικά, τα σιτηρά και ο καπνός που αναπτύσσονται σε έδαφος πλούσιο σε κάδμιο.
Η τοξικολογία του καδμίου είναι πολύπλοκη επειδή προσβάλλει πολλά συστήματα. Η χρόνια έκθεση σε αυτό συνδέεται με τον καρκίνο των πνευμόνων (μέσω της εισπνοής) και με μια σειρά άλλων ασθενειών (καρδιακά νοσήματα, αναιμία, σκελετική αδυναμία, ευθραυστότητα των οστών και ασθένειες των νεφρών και του ήπατος).
Μέτρα προστασίας
—Οι εργαζόμενοι που χρησιμοποιούν υδράργυρο στην εργασία τους, πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στην τήρηση των κανόνων ασφαλείας.
—Οι έγκυες εργαζόμενες θα πρέπει να αποφεύγουν τις περιοχές όπου χρησιμοποιείται υδράργυρος.
—Οσοι τρώνε συχνά ψάρια και άλλα θαλασσινά πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στις περιοχές αλίευσής τους και ειδικότερα στο αν έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη υψηλών επιπέδων υδραργύρου σε αυτές.
—Το τελευταίο θέμα που αφορά την περιβαλλοντική συνείδηση όλων μας και την ανησυχία που πρέπει να δείχνουμε, είναι της όξινης βροχής. Οι πιο όξινες συνθήκες βοηθούν στη μετατροπή του οργανικού υδραργύρου σε ενώσεις που απορροφώνται ευκολότερα από τα ψάρια.
—Ο περιορισμός της κατανάλωσης τροφών που περιέχουν αυτή την τοξική ουσία είναι απαραίτητος.
—Δεν πρέπει να μαγειρεύουμε ή να διατηρούμε τα τρόφιμα σε παλιά μαγειρικά σκεύη, εκτός και αν γνωρίζουμε ότι είναι ασφαλή.
—Τα παιδιά πρέπει να αποφεύγουν είδη χειροτεχνίας και χρωστικές που περιέχουν κάδμιο.
—Ας αποφεύγουμε τη χρήση περιττών πλαστικών, καθώς και τις σακούλες μιας χρήσης από πλαστικό, διότι καταλήγουν για αποτέφρωση ή σε χωματερές.
—Να μην πετάμε τις μπαταρίες νικελίου-καδμίου στα απορρίμματα, αλλά μόνο στα ειδικά σημεία ανακύκλωσης τοξικών υλικών.
—Να υποστηρίζουμε τις προσπάθειες για τον περιορισμό της χρήσης αποτεφρωτήρων δημοτικών και νοσοκομειακών αποβλήτων.
