Αναμφίβολα οι αλλαγές και τα απροσδόκητα γεγονότα μάς προξενούν αρνητικά συναισθήματα, από μια απλή δυσαρέσκεια έως οξύ άγχος και διαταραχές πανικού. Κι αυτό γιατί κλονίζουν το αίσθημα ελέγχου και παντοδυναμίας που προσπαθούμε να επιβάλουμε στη ζωή μας μέσω της σταθερότητας.
Άγχος, μια υπόθεση ψυχοσωματική
Το άγχος είναι μια σύμφυτη αντίδραση του ανθρώπου, η οποία μπορεί να είναι εξαιρετικά χρήσιμη για την επιβίωση ή τη βελτίωση της ζωής του. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν ξεπερνιούνται τα όρια, με ζημιογόνα αποτελέσματα για την ψυχική αλλά και τη σωματική μας υγεία. Ένας άνθρωπος σε κατάσταση άγχους είναι μονίμως σε μια δυσάρεστη αίσθηση εσωτερικής έντασης που δεν μπορεί να ελέγξει. Καθημερινά προβλήματα παίρνουν μεγάλες διαστάσεις, αγωνιά για τα πάντα και βιώνει πολύ οδυνηρά τους αποχωρισμούς. Η αγχώδης συμπτωματολογία συνοδεύεται πάντα από σωματοποιήσεις, οι οποίες ποικίλλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Οι πιο συχνές σωματικές εκδηλώσεις αφορούν το καρδιοαναπνευστικό και το πεπτικό σύστημα, το νευρομυϊκό, το ουρογεννητικό, καθώς και το νευροφυτικό. Η μυϊκή ένταση δεν επιτρέπει τη χαλάρωση, με συνέπεια να αισθάνεται κανείς συχνή ή διαρκή κόπωση χωρίς να μπορεί να βρει κάτι που θα τον ξεκουράσει.
Διαταραχή γενικευμένου άγχους, σώμα και ψυχή ασθενούν
Η διαταραχή αυτή ορίζεται ως μια κατάσταση όπου το άτομο παρουσιάζει έντονο και μη ελεγχόμενο άγχος, ανησυχίες για διάφορα θέματα που συνοδεύονται από σωματικά συμπτώματα. Για να θεωρηθεί παθολογική κατάσταση πρέπει να διαρκεί πάνω από έξι μήνες. Σε αυτή την περίπτωση το άγχος δεν λειτουργεί ως σήμα προετοιμασίας για μια επιδείνωση, ούτε υπάρχει επένδυση και ικανότητα στην αναμονή, στον πόνο.
Κρίσεις πανικού, η κατάσταση γίνεται ανεξέλεγκτη
Οι κρίσεις πανικού συχνά συνυπάρχουν με την αγοραφοβία, η οποία (όχι πάντα) αναγνωρίζεται ως συνέπεια μιας διαταραχής πανικού. Συνοδεύονται από σωματικές εκδηλώσεις (εφίδρωση, ταχυκαρδία, μούδιασμα, αίσθημα κατάρρευσης κ.λπ.) και με γνωσιακές διαταραχές: συναίσθημα επικείμενου θανάτου, αλλοιωμένη επαφή με την πραγματικότητα, αίσθημα ότι χάνει κανείς το μυαλό του… Και καθώς οι κρίσεις πανικού είναι περιοδικές και απρόβλεπτες, ο άνθρωπος βιώνει άγχος και έντονη ανησυχία για το ενδεχόμενο επανεμφάνισής τους. Κατά κανόνα στη ζωή των ατόμων που εκδηλώνουν διαταραχή πανικού υπάρχουν τραυματικά γεγονότα που διαρκούν. Έτσι, εφόσον αδυνατούν να κινητοποιηθούν ψυχικοί αμυντικοί μηχανισμοί, τα άγχη τούς κατακλύζουν, το «Εγώ» αισθάνεται απόγνωση. Συχνά συνδέονται και με τη θεμελιώδη κατάθλιψη, καθώς και με αίσθημα κόπωσης, το οποίο αν δεν γίνει αντιληπτό μπορεί να πάρει τη μορφή χρόνιας κόπωσης.
Θεραπευτικές διαδρομές
Δυστυχώς συχνά οι αντιδράσεις αποβολής του στρες είναι αναποτελεσματικές: αποφυγή του προβλήματος, κατάχρηση φαγητού και αλκοόλ, ουσίες, χρήση ηρεμιστικών. Οι ενδεδειγμένες λύσεις είναι άλλες, όπως η φυσική δραστηριότητα και η σωστή διαχείριση των θεμάτων που μας απασχολούν. Για την άσκηση οι έρευνες έχουν δείξει ότι βοηθά να μειωθούν οι ορμόνες του στρες και η κατάσταση αυτή μάλιστα διατηρείται για 2 έως 4 ώρες μετά την άσκηση! Πολύ αποτελεσματικές επίσης είναι οι τεχνικές διαλογισμού και χαλάρωσης, οι ασκήσεις τύπου γιόγκα. Το είδος της άσκησης είναι ιδιαίτερα σημαντικό, άτομα π.χ. που πάσχουν από άγχος συμμετέχοντας σε αθλήματα που εμπεριέχουν συναγωνισμό μπορεί να επιδεινώσουν την κατάστασή τους. Συνήθως το είδος της άσκησης που συνίσταται είναι το περπάτημα, το κολύμπι, η ποδηλασία, το ποδήλατο, η άσκηση με βάρη. Άλλες πρακτικές κατευνασμού του άγχους, σύμφωνα με τη γνωσιακή ψυχολογία, είναι τεχνικές απόσπασης της προσοχής (π.χ. να κάνουμε δουλειές στο σπίτι), διαχείριση του θυμού, διαχείριση του χρόνου (π.χ. θέτουμε στόχους, μοιραζόμαστε τις αρμοδιότητες), μαθαίνουμε να διεκδικούμε, επιλύουμε και δεν αποφεύγουμε τα προβλήματα. Στις περιπτώσεις όμως παρατεταμένων κρίσεων πανικού ή διαταραχής γενικευμένου άγχους, η πιο αποτελεσματική θεραπεία είναι η ψυχοθεραπεία, ιδιαίτερα αν συνδυάζεται με φυσική άσκηση. Η ψυχοθεραπευτική δουλειά μπορεί να αναστηλώσει τα χαμένα όρια, τις τραυματισμένες ικανότητες, τη σκέψη που ταλανίζεται χωρίς στόχους. Γιατί δεν «είναι απλώς άγχος». Πρόκειται για την ποιότητα της ψυχοσωματικής μας ζωής και ευεξίας!
Γιατρεύονται τα ψυχοσωματικά;
Αν και οι ασθενείς έρχονται στον ψυχοθεραπευτή για τη θεραπεία μιας συγκεκριμένης σωματικής ασθένειας –συνήθως μάλιστα ύστερα από παραπομπή του γιατρού τους– εντούτοις στην ψυχαναλυτική ψυχοσωματική η προσέγγιση και η εργασία με τον ασθενή αφορά τον ψυχισμό μιας ενιαίας σωματοψυχικής οντότητας. Έχει παρατηρηθεί ότι η ψυχική θεραπεία δεν συμβαδίζει πάντοτε με τη σωματική θεραπεία, μπορεί δηλαδή ένας ασθενής με άσθμα να παρουσιάζει βελτίωση οργανικά χωρίς θετικό ψυχικό αντίκτυπο αλλά και αντίθετα, να αισθάνεται εξαιρετικά βοηθημένος και ξαλαφρωμένος ψυχοσωματικά από την ψυχοθεραπεία του, αλλά αυτό να μην αποτυπώνεται στις εξετάσεις του. Κάτι που εκφράζει την πολυπλοκότητα και τη δυναμική της ψυχοσωματικής κατάστασης, καθώς και τη διαφορετική χρονική διαδρομή που μπορεί να χρειάζεται κάθε στοιχείο για να ψυχικοποιηθεί. Η όποια θεραπεία για να λειτουργήσει αποτελεσματικά χρειάζεται να δημιουργήσει το πλαίσιο μιας σχέσης, η οποία θα επεξεργαστεί το ατομικό βίωμα και τις ψυχικές ανακατασκευές και αναδομήσεις του ασθενούς. Μέσα από αυτήν τη νέα θεραπευτική σχέση θα μπορέσει το άτομο να επεξεργαστεί τα βιώματα και τις εμπειρίες του.
Σώμα και ψυχή είναι ένα
Διασχίζοντας τη διαδρομή της ψυχοσωματικής ίασης μπορεί κανείς να έχει πρόσβαση σε ιάματα που δίνουν βραχύβια βελτίωση στη σωματική και ψυχική υγεία. Για παράδειγμα, σε ένα πλαίσιο θεραπευτικής παρέμβασης η έρευνα (Klimata 2006) έδειξε σημαντική μείωση αλλεργικών αντιδράσεων σε ασθενείς που βίωσαν «συναισθηματική αντίδραση με δάκρυα» κατά τη θέαση μιας έντονα συναισθηματικής ταινίας. Το ίδιο και σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα. Ανάλογα αποτελέσματα καταγράφηκαν και από το βίωμα γέλιου στην ατοπική δερματίτιδα. Φυσικά το ζητούμενο αυτών των μεταβολών είναι το εάν και πώς εγγράφονται στην ψυχοσωματική οργάνωση του ασθενούς, έτσι ώστε να μην είναι αποσπασματικές, αλλά να αποκτήσουν θεραπευτική λειτουργία. Εν κατακλείδι το ρητό «νους υγιής εν σώματι υγιεί» αποκτά νόημα και στη θεραπεία της ψυχοσωματικής.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΓΓΑΝΑ, ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 169
Update: Σεπτέμβριος 2016.
