Τι πρέπει να γνωρίζεις για την υγεία των γονιών σου; Σε ποιο βαθμό μπορεί να επιβαρύνεσαι από τα λεγόμενα "κληρονομικά νοσήματα" και τι μπορείς να κάνεις γι' αυτό;

"Έχετε ιστορικό καρδιαγγειακών παθήσεων στην οικογένεια; Μήπως ο πατέρας ή η μητέρα σας έχει διαβήτη ή υψηλή πίεση;". Αυτές και άλλες παρόμοιες ερωτήσεις τις ακούμε σχεδόν όλοι από τους γιατρούς, όταν τους επισκεπτόμαστε για κάποιο πρόβλημα υγείας. Και βέβαια τη χρησιμότητα του οικογενειακού ιστορικού είναι εύκολο να την καταλάβουμε, αν σκεφτούμε ότι η κληρονομικότητα παίζει σημαντικό ρόλο στην πορεία της υγείας μας και κυρίως στα λεγόμενα "κληρονομικά νοσήματα", στα οποία υπάρχει γενετική βάση. Ας δούμε όμως τι πρέπει να γνωρίζουμε για τις ασθένειες των γονιών μας, σε ποιο βαθμό (μικρό ή μεγαλύτερο) ενδέχεται να μας επιβαρύνουν κληρονομικά και τι μπορούμε να κάνουμε για να τις αποτρέψουμε.

Θα έχω κι εγώ πρόβλημα με την καρδιά μου;

Ν' ανησυχήσω γιατρέ; Αν έχεις συγγενείς πρώτου βαθμού με στεφανιαία νόσο που παρουσιάστηκε πριν από την ηλικία των 50 ετών, τότε κινδυνεύεις από τη νόσο περισσότερο απ’ ό,τι ο γενικός πληθυσμός.

Αν η μητέρα ή ο πατέρας σου παρουσίασε κάποιο καρδιαγγειακό πριν από τα 65 του, ή έχεις αδελφό ή αδελφή που παρουσίασαν παρόμοια προβλήματα πριν από τα 55, τότε οι πιθανότητες να εμφανίσεις νωρίς αγγειακά και καρδιολογικά προβλήματα (υπέρταση, καρδιοπάθεια, εγκεφαλικό) είναι τριπλάσιες από των υπόλοιπων συνομηλίκων σου.

Τι να κοιτάξεις: ο πιο ουσιαστικός έλεγχος για να μάθεις την τυχόν κληρονομική επιβάρυνσή σου είναι μια εξέταση αίματος στα 20 ή στα 30 σου (και γενικά ένας περιοδικός έλεγχος ανά 3ετία) που να δείχνει τιμές για όλα τα παρακάτω: χοληστερίνη, σάκχαρο, ομοκυστεΐνη, πρωτεΐνη CRP, λιποπρωτεΐνες.

Πάρε τα μέτρα σου: η σωματική άσκηση και η κίνηση, γενικότερα, αποτελούν το καλύτερο προληπτικό μέτρο για τη διατήρηση της υγείας του καρδιαγγειακού συστήματος. Επίσης, επιβάλλεται να κόψεις το τσιγάρο και να ακολουθήσεις ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο (φτωχό σε ζωικά λίπη και πλούσιο σε φυτικές τροφές). Παράλληλα, μάθε να εκτιμάς τα ψάρια, καθώς πολλές έρευνες αλλά και οι πιο πρόσφατες στο Τμήμα Διαιτολογίας - Διατροφής του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου απακάλυψαν ότι μικρή κατανάλωση ψαριού -έως 150 γραμμάρια εβδομαδιαίως- μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιακού επεισοδίου καθώς και άλλων συμπτωμάτων που συνδέονται με "οξύ στεφανιαίο σύνδρομο", όπως οι έντονοι πόνοι στο στήθος, έως και κατά 38%. H προστατευτική δράση των ψαριών αποδίδεται στα λιπαρά οξέα που περιέχουν και τα οποία έχει επανειλημμένως αποδειχτεί ότι λειτουργούν σαν "ασπίδα" ενάντια σε εμφράγματα και εγκεφαλικά επεισόδια.

Πώς θα αποφύγω τον καρκίνο του μαστού;

Ν' ανησυχήσω γιατρέ; Ο κληρονομικός καρκίνος του μαστού και των ωοθηκών είναι αρκετά σπάνιος και εμφανίζεται κυρίως σε νέες γυναίκες (γύρω στα 35).

Oι γιατροί τον υποψιάζονται όταν υπάρχουν περισσότερες από δύο περιπτώσεις με καρκίνο του μαστού ή των ωοθηκών στην ίδια οικογένεια.

Aν η μητέρα ή η αδελφή σου έχει ιστορικό καρκίνου του μαστού, τότε έχεις αυξημένες πιθανότητες να εκδηλώσεις την ασθένεια. Tο ίδιο ισχύει και για τον καρκίνο των ωοθηκών.

Τι να κοιτάξεις: είναι σημαντικό η γυναίκα με κληρονομικό ιστορικό καρκίνου μαστού ή ωοθηκών να υποβάλλεται από νωρίς σε γονιδιακή εξέταση (γενετικό τεστ για τα γονίδια BRCA1 και BRCA2). Με την εξέταση αυτή θα ενημερωθεί αν έχει αυτή την προδιάθεση, καθώς σε μερικές οικογένειες ο καρκίνος προκαλείται από μια γενετική μετάλλαξη που γίνεται στα συγκεκριμένα γονίδια, η οποία κληροδοτείται από γενιά σε γενιά.

Πάρε τα μέτρα σου: εάν το τεστ βγει θετικό και αποδειχτεί προδιάθεση, τότε θα πρέπει να κάνεις μια αναλυτική συζήτηση με τον γιατρό σου για τη σημασία, τις επιπτώσεις και τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν στην περίπτωση ανίχνευσης τυχόν μετάλλαξης στα συγκεκριμένα γονίδια. Όπως επισημαίνει ο κ. Πάρης Κοσμίδης, ογκολόγος-παθολόγος, η προληπτική αφαίρεση των ωοθηκών ή ακόμα και η προληπτική μαστεκτομή αποφασίζεται μόνο όταν υπάρχει ορατός κίνδυνος ή έχουν ήδη αρχίσει να διακρίνονται τα πρώτα άτυπα κύτταρα.

Το πιο σημαντικό όμως είναι να κάνεις σχολαστική αυτοεξέταση μαστών κάθε μήνα μετά την περίοδο και να κάνεις τακτικό έλεγχο των ωοθηκών σου για ενδεχόμενες αλλοιώσεις με υπερήχους και ψηλάφιση από τον γυναικολόγο σου τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο.

Να φοβάμαι το διαβήτη;
Οι γενετικοί παράγοντες, απ’ ό,τι φαίνεται, είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για εκδήλωση διαβήτη τύπου ΙΙ (το λεγόμενο διαβήτη των ενηλίκων). Ενοχοποιούνται επίσης και για μια άλλη σπάνια μορφή διαβήτη (η οποία μοιάζει με το διαβήτη τύπου ΙΙ), που δυστυχώς αφορά αρκετές ελληνικές οικογένειες. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγούν τα αποτελέσματα μελέτης τα οποία διενήργησαν επιστήμονες του Ενδοκρινολογικού Τμήματος της Α’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου της Αθήνας και παρουσιάστηκε σε πρόσφατο συνέδριο.

Ν' ανησυχήσω γιατρέ; Οι ερευνητές, έπειτα από αξιολόγηση 200 μελών είκοσι ελληνικών οικογενειών, διαπίστωσαν ότι: Η νόσος είναι συχνή σε μέλη της ίδιας οικογένειας.

Εάν ένας μονοωγενής δίδυμος έχει διαβήτη, τότε σε ποσοστό σχεδόν 100% θα νοσήσει και ο άλλος. Αυτό αποδεικνύει το ρόλο που παίζει η κληρονομικότητα στην εμφάνιση του διαβήτη των ενηλίκων σε αντίθεση με το νεανικό διαβήτη (τύπου Ι), ο οποίος είναι αυτοάνοση νόσος και δεν οφείλεται σε κληρονομικούς λόγους.

Τι να κοιτάξεις: Όλοι ανεξαιρέτως μετά τα 40 θα πρέπει να κάνουν προληπτικά έναν έλεγχο και, εάν τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα είναι φυσιολογικά, να επαναλαμβάνουν την εξέταση κάθε τρία χρόνια, τονίζουν οι ειδικοί. Αν έχετε οικογενειακό ιστορικό, που σημαίνει ότι κινδυνεύετε περισσότερο να αναπτύξετε σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, θα πρέπει να εξετάζεσαι συχνότερα, δηλ. μια φορά τον χρόνο και από μικρότερη ηλικία. Επίσης, η Παγκόσμια Ομοσπονδία για το Διαβήτη χτυπά καμπανάκι στις γυναίκες που έχουν περίμετρο μέσης πάνω από 80 εκατοστά και στους άντρες με περίμετρο μέσης πάνω από 94 εκατοστά.

Πάρε τα μέτρα σου: Επειδή ο κίνδυνος αυξάνεται με την παχυσαρκία κεντρικού τύπου ή κοιλιακή παχυσαρκία (όπου το λίπος είναι συσσωρευμένο στην κοιλιά και τη μέση), θα πρέπει να προσέχεις συστηματικά το βάρος σου. O μεσογειακός τρόπος διατροφής (πολλά φρούτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά και περιορισμένα λίπη) συμβάλλει επίσης καθοριστικά όχι μόνο στην αντιμετώπιση, αλλά και στην πρόληψη του διαβήτη, όπως και πολλών ακόμα σύγχρονων ασθενειών (καρδιακών παθήσεων, υπέρτασης, παχυσαρκίας). Η σωματική άσκηση και η κίνηση, γενικότερα, είναι ένα ακόμα προληπτικό και θεραπευτικό μέσο, μετά τη δίαιτα. Όπως, μάλιστα, τονίζει ο dr Viktor Jorgens, γενικός διευθυντής της Ευρωπαϊκής Διαβητολογικής Εταιρείας (EASD): "Μισή ώρα την ημέρα περπάτημα μπορεί να προλάβει αλλά και να βελτιώσει τη ρύθμιση του διαβήτη, ενώ η απώλεια βάρους διορθώνει τις διαταραχές, το αυξημένο σάκχαρο αίματος, την υπέρταση, τις διαταραχές των λιπιδίων και μειώνει τις επιπλοκές'.

Θα κάνω κιρσούς και ευρυαγγείες όπως η μαμά μου;

Ν' ανησυχήσω γιατρέ; Η κληρονομικότητα είναι από τους πιο σημαντικούς παράγοντες στη δημιουργία των φλεβικών παθήσεων και κυρίως στη δημιουργία κιρσών.

Aν η μαμά σου πάσχει από κιρσούς, τότε έχει κι εσύ την προδιάθεση για αντίστοιχα προβλήματα, κυρίως στην εγκυμοσύνη αλλά και αν, λόγω εργασίας, μένεις πολλές ώρες όρθια.

Τι να κοιτάξεις: Αν τα σημάδια είναι εμφανή, η επίσκεψη σε ένα ειδικό κέντρο για να προσδιοριστούν τα αίτια και η σοβαρότητα του προβλήματος από τον αγγειοχειρουργό είναι απαραίτητη. Με μια απλή εξέταση (φλεβογραφία) ο αγγειολόγος μπορεί να διαγνώσει ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα και να συστήσει την κατάλληλη θεραπεία.

Πάρε τα μέτρα σου: Το περπάτημα είναι η καλύτερη άσκηση, καθώς διευκολύνει την κυκλοφορία του αίματος. Το ποδήλατο και το κολύμπι είναι, επίσης, ιδανικές ασκήσεις για πόδια με φλεβικά προβλήματα. Ίσως χρειαστείς και ελαστικές κάλτσες ή καλσόν διαβαθμισμένης συμπίεσης, που ανακουφίζουν, ξεκουράζουν και προστατεύουν τα πόδια. Ακόμα, φρόντισε να κάθεσαι καθημερινά στην άκρη της μπανιέρας και να ρίχνεις κρύο νερό στα πόδια σου για ένα λεπτό. Έπειτα να το γύρισε το στο χλιαρό για ένα λεπτό πάλι. Συνέχισε για πέντε λεπτά συνολικά, τελειώνοντας με κρύο. Η άσκηση αυτή ξεκουράζει τα πόδια και είναι ιδιαίτερα ευεργετική για το φλεβικό σύστημα. Σε κάθε περίπτωση, απόφυγε τη ζέστη που χτυπάει κατευθείαν στα πόδια (αιρκοντίσιον, θερμαινόμενα υποπόδια, ζεστά ποδόλουτρα).

Μήπως είμαι φορέας μεσογειακής αναιμίας;

Η μεσογειακή αναιμία, ως γνωστόν, είναι μια κληρονομική νόσος του αίματος και οφείλεται σε γενετικές βλάβες που προκαλούν αλλοιώσεις στη σύνθεση της αιμοσφαιρίνης. Υπάρχουν δυο μορφές μεσογειακής αναιμίας: η α και η β, η οποία θεωρείται και η σοβαρότερη.

Τι να κοιτάξεις: το πρώτο και σημαντικότερο βήμα για την αντιμετώπιση της μεσογειακής αναιμίας είναι η πρόληψή της. Γι’ αυτό άλλωστε, τονίζουν οι ειδικοί, είναι απαραίτητο να γίνεται το τεστ για την ανίχνευση του στίγματος της μεσογειακή αναιμία στην ενήλικη ζωή και σίγουρα πριν από την απόκτηση παιδιών, αφού η νόσος κληροδοτείτε στο παιδί από γονείς που φέρουν και οι δύο το παθολογικό γονίδιο. Είναι δηλαδή και οι δύο φορείς. Η ανίχνευση των φορέων μεσογειακής αναιμίας (όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό) γίνεται με εξέταση μικρής ποσότητας αίματος από το γονιό που φέρει την κληρονομικότητα.

Πάρε τα μέτρα σου: Στα ζευγάρια που είναι ετερόζυγα, δηλαδή που το παθολογικό γονίδιο υπάρχει μόνο στον έναν από τους δύο, συνιστάται προγεννητικός έλεγχος με αμνιοκέντηση μεταξύ 10ης και 20ής εβδομάδας.

Τι πρέπει να ξέρεις: ο γονιός που είναι φορέας της μεσογειακής αναιμίας έχει ένα φυσιολογικό και ένα παθολογικό γονίδιο σε όλα τα κύτταρά του. Οι φορείς δεν έχουν συμπτώματα της ασθένειας και ούτε πρόκειται να την αναπτύξουν. Όμως ένα ζευγάρι που είναι και οι φορείς, κάνει παιδιά υπάρχοουν οι εξής πιθανότητες σε κάθε εγκυμοσύνη:

25% (1 στα 4), κάθε παιδί να γεννηθεί με τη νόσο.

50% (2 στα 4), κάθε παιδί τους να είναι φορέας, όπως και οι γονείς του.

25% (1 στα 4) το παιδί να μην έχει κανένα παθολογικό γονίδιο, κληρονομώντας μόνο τα φυσιολογικά γονίδια των δυο γονιών του.

Μήπως κάνω υπέρταση και χοληστερίνη;
Είναι γεγονός πως τόσο η υπέρταση όσο και η υψηλή χοληστερίνη μπορεί να περάσουν από γονείς σε παιδιά. Σε περίπτωση που στην οικογένεια υπάρχουν περισσότερα από ένα άτομα με υπέρταση, αυξάνεται ο κίνδυνος, ενώ, ανάλογα με τον τύπο της δυσλιπιδαιμίας των γονιών σου, οι πιθανότητες να έχεις κι εσύ μπορεί να φτάσουν και το 50%. Σ' αυτή την περίπτωση πρέπει να ελέγχεις σε ετήσια βάση την πίεση και τη χοληστερίνη σου, φροντίζοντας να διατηρείς τις τιμές τους σε επίπεδα χαμηλότερα των μετρίων. Επίσης, επιβάλλεται να μην καπνίζεις, να διατηρείς το βάρος σου σταθερό και να περιορίσεις την κατανάλωση κρέατος, λιπαρών τυριών κ.ά.

Η μαμά μου παρουσίασε οστεοπόρωση. Εγώ;
Aν η μητέρα σου έχει οστεοπόρωση, τότε ανήκεις στην ομάδα υψηλού κινδύνου και έχεις πιο πολλές πιθανότητες τα οστά σου να είναι εύθραυστα. Ωστόσο, και η έλλειψη ασβεστίου στη διατροφή, το κάπνισμα και η περιορισμένη φυσική δραστηριότητα είναι παράγοντες που σχετίζονται με την πάθηση. Γι’ αυτό έχεις έναν ακόμα λόγο (αυτόν της κληρονομικότητας) να εμπλουτίσεις τη διατροφή σου με τροφές πλούσιες σε ασβέστιο αλλά και βιταμίνη D, να ασκείσαι σωματικά, να μην καπνίζεις και, βεβαίως, να μην παραλείπεις τη μέτρηση της οστικής πυκνότητας, ιδίως όταν φτάσεις στην εμμηνόπαυση.

Kαι ο αλκοολισμός κληρονομείται;
Mπορεί να φαίνεται περίεργο, αλλά ακόμα και η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να κρύβει γενετική προδιάθεση, σύμφωνα με νέα έρευνα Αυστραλών ερευνητών σε 4.719 γυναίκες. Οι πιθανότητες είναι ιδιαίτερα αυξημένες στην περίπτωση που η μητέρα κατανάλωνε μεγάλες ποσότητες αλκοόλ στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Γι’ αυτό, αν στην οικογένεια σου υπάρχει ιστορικό αλκοολισμού, καλό είναι να μετριάσεις τις ποσότητες που πίνεις.

Να θυμηθώ-να μην ξεχάσω...

O τρόπος ζωής του κάθε ανθρώπου αλληλεπιδρά με τα γονίδια και κατ’ επέκταση μειώνει ή αυξάνει τις πιθανότητες για τη λεγόμενη "κληρονομική προδιάθεση".

Ο μόνος τρόπος για να μάθεις αν έχεις βεβαρημένη κληρονομικότητα, είναι να κάνεις τις σχετικές γενετικές εξετάσεις. Aκόμα κι αν μοιάζεις πολύ στην εμφάνιση με κάποιον από τους γονείς σου, δεν σημαίνει ότι έχεις κληρονομήσει τα "κακά" του γονίδια. Αυτό συμβαίνει γιατί τα γονίδια που καθορίζουν την εξωτερική εμφάνιση, ο φαινότυπος όπως λέγεται στη βιολογία, είναι διαφορετικά από αυτά που καθορίζουν τις άλλες λειτουργίες του οργανισμού (γονότυπος).

Όμως ακόμα κι αν βρεθεί στις ιατρικές εξετάσεις ότι έχεις ένα "κακό" γονίδιο, δεν πρέπει ν' απογοητεύεσαι, αφού σε ελάχιστες περιπτώσεις η ύπαρξή του σημαίνει ότι σίγουρα θα νοσήσεις. Ο τρόπος ζωής σου είναι το κλειδί που θα κρατήσει μακριά σου την ασθένεια, ή τουλάχιστον που θα την κάνει να εκδηλωθεί πολύ αργότερα και να έχει καλύτερη εξέλιξη.

Από τη ΡΙΤΑ ΒΕΛΩΝΗ