Με σημαντικό λειτουργικό ρόλο, η σκάλα «επιφορτίζεται» με τη δύσκολη αποστολή της ασφαλούς επικοινωνίας μεταξύ των ορόφων μιας κατοικίας, αναδεικνύοντας παράλληλα και τις εντυπωσιακές διακοσμητικές δυνατότητές της.
Για πρώτη φορά, την εποχή της Αναγέννησης, κατασκευάζονται στα ιταλικά παλάτια εντυπωσιακά και πολυτελή κλιμακοστάσια, αφού μέχρι τότε ήταν στενά και απότομα, εξυπηρετώντας μόνο πρακτικές ανάγκες. Οι αναγεννησιακοί αρχιτέκτονες θεώρησαν ότι το κλιμακοστάσιο πρέπει να είναι το λαμπρότερο στοιχείο της οικοδομής καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι διατηρούν στην ανάμνησή τους τη σκάλα και όχι τα υπόλοιπα στοιχεία του κτιρίου. Αυτή η αντίληψη οδήγησε στη συνέχεια στα μεγαλειώδη και περίτεχνα διακοσμημένα κλιμακοστάσια των μπαρόκ ανακτόρων.
Και σήμερα οι σκάλες θεωρούνται ένα σημαντικό αρχιτεκτονικό στοιχείο. Στο κέντρο Pompidou, για παράδειγμα, στο Παρίσι το κλιμακοστάσιο είναι ένα φουτουριστικό μορφολογικό στοιχείο της πρόσοψης του hi tech κτιρίου. Αλλά και στον τομέα της σύγχρονης κατοικίας οι σκάλες «καλούνται» να παίξουν τον ιδιαίτερο ρόλο τους. Σχεδιάζονται με κριτήριο την άνεση, τη λειτουργικότητα, την ασφάλεια και φυσικά την αισθητική. Προβλήματα παρουσιάζονται κυρίως στις περιπτώσεις που για λόγους εξοικονόμησης χώρου διατίθεται μικρότερο εμβαδόν στο κλιμακοστάσιο. Πέρα, όμως, από τα καθαρά τεχνικά ζητήματα, οφείλουμε να τονίσουμε και την ευεργετική επίπτωση που έχει στην ανθρώπινη υγεία η συνήθεια του να χρησιμοποιεί κανείς τη σκάλα, είτε στη δουλειά του είτε στην πολυκατοικία όπου διαμένει, αντί για τον ανελκυστήρα. Σύμφωνα με έρευνα που έκανε το 2008 ο Φιλίπ Μέγιερ, γιατρός του πανεπιστημιακού νοσοκομείου της Γενεύης, έβγαλε το συμπέρασμα ότι το να ανεβοκατεβαίνει κανείς σκαλιά επί τρεις μήνες αυξάνει εντυπωσιακά τα επίπεδα της σωματικής του υγείας. Μάλιστα αυτοί που πήραν μέρος στην έρευνα διαπίστωσαν ότι μειώθηκε η περιφέρειά τους, το λίπος στο σώμα τους, η αρτηριακή τους πίεση και η χοληστερίνη.
Μορφή της σκάλας
Η απλούστερη και ταυτόχρονα η πιο άνετη μορφή σκάλας είναι η ευθύγραμμη. Στην περίπτωση που το ύψος των ορόφων είναι μεγάλο, τότε συνήθως κατασκευάζεται ένα ενδιάμεσο πλατύσκαλο για να ξεκουράζεται ο χρήστης. Η σκάλα μπορεί, επίσης, να σχηματίζει Γ (γωνιακή) ή Π (διπλή), με ενδιάμεσα πλατύσκαλα. Οι περισσότερες σκάλες για λόγους εξοικονόμησης χώρου κατασκευάζονται χωρίς πλατύσκαλα, με σφηνοειδή, δηλαδή τριγωνικά, σκαλοπάτια.
Οι σκάλες με σφηνοειδή σκαλοπάτια εφόσον σχεδιαστούν και κατασκευαστούν σωστά είναι λειτουργικές, ασφαλείς και απαιτούν λιγότερο χώρο. Κατά την άνοδο ή την κάθοδο χρησιμοποιούμε την πλευρά όπου τα σκαλοπάτια είναι φαρδύτερα και πρόβλημα δημιουργείται μόνο όταν διασταυρώνονται δύο άτομα. Εκτός από τους βασικούς τύπους Γ και Π υπάρχουν πολλές παραλλαγές στη μορφή του κλιμακοστασίου, κάποιες από τις οποίες προκύπτουν από συνδυασμούς.
Οι κυκλικές σκάλες αποτελούν μια δημοφιλή κατηγορία. Στο κέντρο της κυκλικής σκάλας συνήθως υπάρχει ορθοστάτης, ένας κατακόρυφος σωλήνας διαμέτρου περίπου 12 εκ. πάνω στον οποίο στηρίζονται οι βαθμίδες.
Κυκλικές σκάλες κατασκευάζονται και χωρίς ορθοστάτες, με φανάρι, δηλαδή κενό στο κέντρο τους. Σ’ αυτή την περίπτωση και εφόσον το φανάρι είναι αρκετά μεγάλο η σκάλα τοποθετείται ελεύθερα στο κέντρο του χώρου, αποδίδοντας ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα, καθώς εμφανίζεται σαν γλυπτό που αναπτύσσεται ελικοειδώς στο χώρο και είναι πολύ άνετη.
Πλάτος της σκάλας
Το πλάτος του κλιμακοστασίου καθορίζεται γενικώς από το πλήθος των ατόμων που βρίσκονται σε ένα κτίριο. Στις συνήθεις πολυκατοικίες το πλάτος της σκάλας είναι 1,20 μ., ενώ στις μονοκατοικίες κυμαίνεται από 0,70 μ. έως 1,20 μ. Φυσικά κατασκευάζονται και φαρδύτερες σκάλες για λόγους εντυπωσιασμού. Το προτεινόμενο πλάτος της σκάλας για συνήθεις μονοκατοικίες είναι 0,90-1,00 μ. που εξασφαλίζει άνετη χρήση.
Κλίση της σκάλας
Η άνεση και η ασφάλεια που παρέχει μια σκάλα καθορίζεται από την κλίση της, δηλαδή από την αναλογία του ύψους του σκαλοπατιού προς το πλάτος του. Οι απότομες σκάλες, αυτές δηλαδή που έχουν μεγάλη κλίση, είναι επικίνδυνες, ιδιαίτερα για ηλικιω-μένους ανθρώπους και μάλιστα κατά την κάθοδο. Το ύψος του σκαλοπατιού ονομάζεται ρίχτι και το πλάτος του πάτημα. Ιδανική κλίση θεωρείται ότι έχει μια σκάλα που το ρίχτι της είναι 17 εκ. και το πάτημα 29 εκ.
Ενας κανόνας για το σχεδιασμό μιας άνετης σκάλας δίνεται από τον ακόλουθο μαθηματικό τύπο: Πάτημα + 2 x Ρίχτι= 63 εκ. Σύμφωνα με αυτόν οι σκάλες με μεγάλο ρίχτι πρέπει να έχουν αντίστοιχα μικρότερο πάτημα ώστε να προσφέρουν άνεση. Ανετες είναι οι σκάλες που έχουν ρίχτι ύψους 17-18 εκ., ενώ σε μονοκατοικίες μπορούν να κατασκευαστούν σκάλες και με πιο έντονη κλίση. Σκάλες με ρίχτι μεγαλύτερου ύψους, από 20-22 εκ., χρησιμο-ποιούνται σε δευτερεύουσες χρήσεις ως βοηθητικές. Οι υπαίθριες σκάλες των κήπων κατασκευάζονται με μικρότερη κλίση και ρίχτι 14-16 εκ.
Γίνεται κατανοητό ότι οι σκάλες που έχουν μικρό πλάτος και έντονη κλίση απαιτούν μικρότερο εμβαδόν διαθέσιμου χώρου και φυσικά η άνεση έχει το τίμημά της. Η σκάλα μιας μονοκατοικίας είναι ένα σημαντικό μορφολογικό στοιχείο και απαιτείται χώρος για την ανάδειξη και την προβολή της.
Υλικά κατασκευής
Συχνά οι σκάλες κατασκευάζονται από οπλισμένο σκυρόδεμα και στη συνέχεια επενδύονται με ξύλο, μάρμαρο, γρανίτη, πλακάκι κ.λπ. Σκάλες κατασκευάζονται εξ ολοκλήρου και από ξύλο, όπου σ' αυτή την περίπτωση το αποτέλεσμα δείχνει περισσότερο ανάλαφρο αν και το κόστος είναι μάλλον υψηλότερο, καθώς και με μεταλλικό σκελετό και διάφορα υλικά επενδύσεων όπου μπορεί να υπάρχουν μόνο τα πατήματα χωρίς τα ρίχτια, γεγονός που προσδίδει διαφάνεια στη σκάλα. Σε hi tech κατασκευές μπορείτε να χρησιμοποιήσετε σκελετό από ανοξείδωτο χάλυβα και πατήματα ακόμα και από γυαλί.
Επιλέξτε το υλικό επένδυσης της σκάλας σας υπολογίζοντας ταυτόχρονα θέματα ασφάλειας. Πατήματα από γυαλιστερό μάρμαρο ή γρανίτη αντενδείκνυνται για εξωτερικούς χώρους καθώς γλιστράνε πολύ όταν είναι βρεγμένα. Προτιμήστε χτυπητό αντικέ μάρμαρο, αμμοβολισμένο ή ακόμα με αντιολισθητική προστασία.
Η επεξεργασία του άκρου (σόκορο) του σκαλοπατιού μπορεί, επίσης, να αποδειχτεί παγίδα. Οι στρογγυλεμένες γωνίες («αμύγδαλο») είναι καλαίσθητες, αλλά συνιστούν ένα επικίνδυνο σημείο για να γλιστρήσει το τακούνι. Επικίνδυνες μπορεί να αποδειχτούν και οι σκάλες που κατασκευάζονται από έγχρωμο μάρμαρο ή γρανίτη με έντονα πολύπλοκα σχέδια (νερά), καθώς ο κατερχόμενος ενδέχεται να μην ξεχωρίσει την άκρη του σκαλοπατιού.
Τέτοιο πρόβλημα παρουσιάζεται και σε χώρους όπου παρατηρείται υψομετρική διαφορά λίγων σκαλοπατιών. Η προτεινόμενη λύση σε αυτή την περίπτωση είναι να διαφοροποιήσετε το υλικό των δύο επιπέδων ή των σκαλοπατιών. Σε κάθε περίπτωση αποφύγετε τις υψομετρικές διαφορές σε ένα σκαλοπάτι καθώς είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για ατυχήματα. Προβληματισμός σε θέματα ασφάλειας ισχύει και στην επιλογή των κιγκλιδωμάτων και της κουπαστής.
Ο τρόπος κατασκευής μιας σκάλας μπορεί να αναδειχτεί σε στοιχείο εντυπωσιασμού, όπως για παράδειγμα όταν το κάθε σκαλοπάτι προεξέχει σαν πρόβολος από τον τοίχο. Συνεκτιμήστε, όμως, και το γεγονός ότι αρκετά άτομα πάσχουν από υψοφοβία έτσι ώστε ένα εντυπωσιακό στοιχείο όπως είναι για παράδειγμα τα γυάλινα σκαλοπάτια να τους δημιουργούν αίσθημα ανασφάλειας.
Θέση της σκάλας
Η σκάλα λειτουργεί, επίσης, και ως ένα κομβικό σημείο της κυκλοφορίας μέσα σε ένα σπίτι. Μια καλοσχεδιασμένη, λειτουργική σκάλα ελαχιστοποιεί τους άσκοπους διαδρόμους και οργανώνει ορθολογικά την κίνηση μέσα στην κατοικία.
Η σκάλα, όμως, είναι και ένα μορφολογικό στοιχείο. Από αυτή την άποψη προβάλλεται στο χώρο του καθιστικού ή της εισόδου. Συνεπώς θα ελέγξετε τη χωροθέτησή της με δύο κριτήρια: τη λειτουργικότητα και την αισθητική. Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική υπήρχαν συχνά εξωτερικές σκάλες που οδηγούσαν στον όροφο. Αυτές εμπλουτίζουν την εικόνα του κτιρίου καθώς αποτελούν ένα κεκλιμένο, διαγώνιο στοιχείο κίνησης που δίνει δυναμισμό στην ορθογώνια σύνθεση των όγκων.
Μερικές φορές οι ιδιοκτήτες ενός οικοπέδου προβληματίζονται αν θα πρέπει να κατασκευάσουν μια μεζονέτα ή μια ισόγεια κατοικία ανάλογου εμβαδού. Είναι γεγονός ότι αν συγκρίνουμε τους ωφέλιμους χώρους τους θα διαπιστώσουμε ότι στην ισόγεια κατοικία έχουν μεγαλύτερο εμβαδόν. Αυτό φυσικά οφείλεται στο γεγονός ότι στη μεζονέτα απαιτείται χώρος (τουλάχιστον 5 τ.μ. ανά όροφο) για τη δημιουργία του κλιμακοστασίου. Ετσι από πρακτική άποψη έχουμε καλύτερη εκμετάλλευση του διαθέσιμου χώρου σε μια κατοικία που εκτείνεται σε ένα επίπεδο και επιπλέον γίνεται πιο εύκολη η καθημερινότητα.
Παρόλο που η μεζονέτα φαίνεται ότι είναι λιγότερο πρακτική, εν τούτοις προηγείται στις προτιμήσεις των περισσοτέρων, καθώς η εναλλαγή των επιπέδων προσφέρει μια γοητευτική ποικιλία.
Χρήσιμες συμβουλές
—Αν έχετε επενδύσει μια σκάλα με μοκέτα, πρέπει να την ελέγχετε για πιθανές φθορές.
—Στην περίπτωση που έχετε χαλί, στερεώστε το με ειδικές ράβδους πάνω στα σκαλοπάτια.
—Η τοποθέτηση μικρών φωτιστικών σποτ σε κάθε σκαλοπάτι είναι απαραίτητη για την ασφάλειά σας. Αν κατασκευάζετε τώρα την κατοικία σας, συμβουλευτείτε έναν έμπειρο ηλεκτρολόγο που όχι μόνο θα σας προτείνει πολλές λύσεις για το φωτισμό της σκάλας, αλλά θα κάνει και την απαραίτητη πρόβλεψη στην κατασκευή της.
—Προσοχή χρειάζονται οι μαρμάρινες σκάλες καθώς γλιστράνε πολύ. Γι’ αυτό τοποθετήστε πλαστικές λωρίδες στην άκρη του σκαλοπατιού που βελτιώνουν την πρόσφυση.
—Οι ξύλινες σκάλες φθείρονται εύκολα, γεγονός που κάνει απαραίτητη τη συντήρησή τους ή ακόμα και την επισκευή τους.
—Απομακρύνετε όποια αντικείμενα έχουν μείνει παρατημένα στη σκάλα.
