Από τoν Γιάννη Παπαδάτο
Παρηγοριά στον άνεργο... Τον κακοπληρωμένο... Τον εργαζόμενο που άλλο ονειρευόταν να γίνει μικρός κι αλλού τον έριξε η μοίρα... Σε εκείνον που μισεί το αφεντικό του, αλλά προτιμά να ρισκάρει ένα εγκεφαλικό παρά τα ζωτικά 600-700 τον μήνα. (Το pay-roll του παρόντος και του μέλλοντος, λένε οι απαισιόδοξοι...) Στις παραπάνω κατηγορίες συνανθρώπων μας απευθύνεται ο Νταν Κίραν με το βιβλίο Crap jobs - 100 tales of workplace hell (Δουλειές για τα σκουπίδια - 100 ιστορίες εργασιακής κόλασης). Προς Θεού, μην πάει ο νους σας στους οδοκαθαριστές. Αυτοί, χωρίς να το ξέρουν, είναι οι ευνοημένοι της ζωής. Το να αδειάζεις υπερχειλισμένους κάδους το κατακαλόκαιρο δεν είναι τίποτα μπροστά στο να περνάς τη μέρα σου βουτηγμένος σε σκουλήκια, δηλώνοντας «εκτροφέας προνυμφών» στη φορολογική δήλωση... Ή να συλλέγεις σπέρμα χοίρων... Ή να αποκεφαλίζεις σολομούς... Ή να προβαίνεις σε μαζικές γενοκτονίες τρωκτικών, χωρίς να κινδυνεύεις να παραπεμφθείς σε Διεθνές Δικαστήριο Φιλόζωων. Ο συγγραφέας του βιβλίου -αρχισυντάκτης του ανατρεπτικού βρετανικού περιοδικού Idler (Αργόσχολος)- δεν κόπιασε πολύ για να συλλέξει τις 100 «αηδιαστικές ιστορίες εργασιακής τρέλας». Το μόνο που χρειάστηκε ήταν να σταχυολογήσει τη στήλη των μικρών αγγελιών. Ολες τους αυθεντικές. Τίποτα χαλκευμένο ή προϊόν της φαντασίας του. Τα πάντα βγαλμένα μέσα από τη ζωή.
Στην εργασιομανή Ιαπωνία -εκεί που θεωρείται φυσιολογικό να πεθάνεις από υπερκόπωση περασμένα μεσάνυχτα στο γραφείο, ηρωικώς πεσών υπέρ εταιρικών βωμών και άψυχων δεικτών παραγωγής- κάποιοι εφηύραν τον όρο «Κaroshi Ζone». Στη ζώνη του εργασιακού λυκόφωτος ανήκουν όσοι δουλεύουν πάνω από 60 ώρες την εβδομάδα. Και θα γίνονται όλο και περισσότεροι στον πλανήτη της ελαστικής εργασίας. Των συμβάσεων ορισμένου χρόνου. Των 700 τον μήνα. Της συνταξιοδότησης στα πρόθυρα του τάφου. Η γερμανική Μπούντεσταγκ μόλις αύξησε το όριο από τα 65 στα 67, κι έχει ο Θεός της «σωτηρίας των Ταμείων».
Μια και πιάσαμε τις μακάβριες συζητήσεις, πώς σας φαίνεται το επάγγελμα του εκσκαφέα τάφων (grave-digger, αν σας ακούγεται καλύτερα). Απασχόληση εγγυημένη. Παρά τις προόδους της βιοτεχνολογίας, το ελιξίριο της αθανασίας δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Τελευταία ούτε και ο Βησσαρίων αισθάνεται καλά. Πρόσφατη δημοσκόπηση στη Βρετανία έδειξε ότι στον αιώνα της εντατικοποιημένης εργασίας ο ελεύθερος χρόνος είναι κάτι παραπάνω από περιουσιακό στοιχείο. Είναι όρος αξιοπρεπούς διαβίωσης: δύο στους τρεις εργαζόμενους δήλωσαν ότι θα προτιμούσαν να μειωθεί το ωράριό τους παρά να κερδίσουν στο Λόττο (για το Super Deal δεν παίρνουμε όρκο - τουλάχιστον στην ελληνική του εκδοχή).
«Με κάποιες εξαιρέσεις, ο κόσμος της εργασίας», λέει ο διευθυντής του Idler, Τομ Χόντκινσον, «είναι ένας ανθόκηπος του κακού: Πλήξη μέχρι θανάτου. Γελοίες αντιζηλίες και ανταγωνισμοί. Σεξουαλικές παρενοχλήσεις, Μοναξιά. Αλαζονεία. Στρες». «Οι ιστορίες που συλλέξαμε,» συνεχίζει, «είναι μια διάλεξη ιλαρότητας. Αλλους τους κάνουν να γελάνε. Αλλους να κλαίνε. Τους περισσότερους, πάντως, θα τους παρηγορήσουν για τη δική τους κατάσταση».
Στο Crap jobs μιλάνε οι ίδιοι οι άνθρωποι, που για έναν μήνα, έναν χρόνο ή και παραπάνω δούλεψαν σαν «διακορευτές τουρτών» (σ.σ.: ναι, άνοιγαν τρύπες στα κέικ), «τηλεφωνητές/τηλεφωνήτριες σε ροζ γραμμή», «υπεύθυνοι σε εργοστάσιο κηροποιίας», «εξολοθρευτές τρωκτικών», «ελεγκτές πιστωτικών καρτών» ή «συγγραφείς και αποστολείς spam στο Ιντερνετ». Ιδού τι λέει ένας εκτροφέας προνυμφών (κοινώς κάμπιες): «Την πρώτη μέρα στη δουλειά την πέρασα χωμένος σε έναν λάκκο με σκουλήκια. Κάτι σαν πισίνα ολυμπιακών διαστάσεων, γεμάτη κουφάρια ζώων και ψαριών σε αποσύνθεση, επάνω στα οποία αναπτύσσονταν οι προνύμφες. Φορούσα φόρμα και γαλό-> >τσες, και η δουλειά μου ήταν να κάθομαι μέσα στη δεξαμενή, ανακατεύοντας κάθε τόσο τα σκουλήκια με το φτυάρι». Μη φανταστείτε ότι είναι λιγότερο αηδιαστικές και κάποιες δουλειές που απαιτούν πτυχίο. Μια «εξετάστρια σπέρματος» (προφανώς σε ιατρικό εργαστήριο) διηγείται το δράμα της: «Καθημερινά εξετάζω περί τα τετρακόσια δείγματα σπέρματος, κυρίως για διαγνωστικούς σκοπούς. Πέρα από την καλλιέργεια, που είναι από μόνη της αηδιαστική, αυτό που απεχθάνομαι περισσότερο είναι η σπερματική ανάλυση. Απορροφώ όλη την ποσότητα με μια σύριγγα και την ξαναρίχνω στο δοχείο. Η μυρωδιά σού φέρνει λιποθυμία».
Πολύ πριν ο Νίκος Ευαγγελάτος μας «αποδείξει» τις συνθήκες εργασίας των ροζ τηλεφωνητριών, μία εξ αυτών τα είπε στο Idler «χαρτί και καλαμάρι». Σημειωτέον, ότι είχε ωράριο από τα μεσάνυχτα έως τις 6:00 το πρωί, και αμειβόταν με 14 την ώρα: «Το μέρος ήταν άθλιο και σκοτεινό. Μου έδωσαν ένα εγχειρίδιο και μια τηλεφωνική σύνδεση. Στις οδηγίες περιλαμβάνονταν μαργαριτάρια του τύπου, όλα όσα θέλει να ακούσει ένας άντρας από σένα. Εκεί μέσα έγραφαν εξυπνάδες όπως τώρα ανοίγω τα μπούτια μου για πάρτη σου. Δεν άντεξα παραπάνω από λίγες εβδομάδες, αλλά ξέρω κοπέλες που δουλεύουν εκεί πάνω από έξι μήνες». Αν η αξιοπρέπεια της ηρωίδας μας εξεγέρθηκε, τότε τι να πει ο... συλλέκτης σπέρματος χοίρων («Προτιμούνται φιλόζωοι - άνθρωποι που να πιάνουν τα χέρια τους / Επαγγελματική ικανοποίηση (;;!!) εγγυημένη» γράφει η αγγελία). Οπως υπάρχει δοκιμαστής κρασιών ή τυριών, έτσι στη Βρετανία υπάρχει και δοκιμαστής... σκουληκιών, με πιστοποίηση από την Εθνική Ενωση Εκτροφέων Δολωμάτων. Εξετάζει την οσμή, την αφή και την ποιότητα των δολωμάτων πριν από τη χονδρική πώληση, ενώ (συμπτωματικά;) τυγχάνει από τους φανατικότερους αναγνώστες του Idler. Ενας καθαριστής τουαλετών σε νοσοκομείο της Στοκχόλμης ισχυρίζεται πως η δική του δουλειά είναι μακράν η πιο απωθητική - κι ας κερδίζει 80 την ημέρα. «Δεν είναι τίποτα μπροστά σε αυτά που τραβάω», λέει. Τις λεπτομέρειες καλύτερα να τις αποφύγουμε.
Τέτοιες σκοτεινές ιστορίες εργασιακού στρες, μιζέριας, αυτοεξευτελισμού εκτυλίσσονται καθημερινά σε αποθήκες, γραφεία, τηλεφωνικά κέντρα, νοσοκομεία, εστιατόρια και εργοστάσια του Ηνωμένου Βασιλείου και της ηπειρωτικής Ευρώπης. Ισως η πικρή αγγλοσαξονική σάτιρα να τις παρουσιάζει κάπως διογκωμένες σε σχέση με την πραγματικότητα. Ωστόσο, δικαιούμαστε να υποθέσουμε ότι λίγο-πολύ αυτά συμβαίνουν σε όλη την ευρωζώνη.
Και ο κατάλογος συνεχίζεται: Στα εργοστάσια παρασκευής τσιπς και προτηγανισμένης πατάτας υπάρχει ένας ειδικός «επιστάτης», «ελεγκτής» ή «διαλογέας». Πληρώνεται 8 την ώρα για να ξεδιαλέγει τις μαυρισμένες, λεκιασμένες ή χαλασμένες πατάτες από τον κύλινδρο μεταφοράς. Σε μειονεκτικότερη θέση βρίσκεται ο βιβλιοθηκάριος (ευφημισμός για τον χειρώνακτα στοιβαχτή) θρησκευτικών βιβλίων. Υπάρχουν χριστιανικές βιβλιοθήκες που πληρώνουν 6 την ώρα γι αυτό το θεάρεστο καθήκον. Ετσι και την ψυχή σου σώζεις και μεροκάματο βγάζεις - χωρίς να ανεβαίνεις και κανέναν Γολγοθά. Υπάρχουν όμως κι άλλες δουλειές βγαλμένες από τους Μοντέρνους Καιρούς του Τσάρλι Τσάπλιν. Ο διαλογέας και συσκευαστής χαπιών σε φαρμακευτική εταιρεία δεν χρειάζεται πτυχία ιατρικής και φαρμακολογίας. Απλώς αυτοματισμό, γνώση και τήρηση των προδιαγραφών. Αν πράγματι υπάρχουν «βρώμικες δουλειές, που κάποιος πρέπει να τις κάνει», το ερώτημα είναι: «Αυτοί που τις (κακο)πληρώνουν θα τις έκαναν ποτέ οι ίδιοι;»
ΠΕΡΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ «ΤΕΜΠΕΛΗΔΩΝ»
Ο Νταν Κίραν είναι αρχισυντάκτης του Idler, ενός εναλλακτικού περιοδικού για τον πολιτισμό και την εργασιακή κουλτούρα. Το ίδρυσε ο Τομ Χόντκινσον το 1993 για να προπαγανδίσει τη φιλοσοφική διάσταση της «τεμπελιάς» και να αποδομήσει την προτεσταντική ηθική της εντατικοποιημένης εργασίας. Ουσιαστικά για να προτείνει στον μετα-βιομηχανικό άνθρωπο να αξιοποιήσει δημιουργικά τον χρόνο του όπως αυτός νομίζει, μακριά από στερεότυπα. «Τα θύματα της προτεσταντικής ηθικής αντιμετωπίζουν τη δουλειά σαν αναγκαίο κακό, που πρέπει να το υπομείνουμε για να κερδίσουμε μια θέση στην άλλη ζωή. Εμείς λέμε ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το μυαλό μας για να οργανώσουμε καλύτερα τη ζωή και τη δουλειά μας, ώστε να φτιάξουμε τον δικό μας μικρό παράδεισο εδώ και τώρα», έγραψε ο Χόντκινσον στο ιδρυτικό μανιφέστο του Idler. Οι προβοκατόρικες ιδέες του περιοδικού έγιναν μόδα και αξιοποιήθηκαν σε μεγάλες εφημερίδες και περιοδικά. Αλλωστε οι ίδιοι οι συντελεστές του δεν είναι καθόλου αργόσχολοι. Ο Κίραν είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας και ραδιοτηλεοπτικός παραγωγός. Εχει μάλιστα προκαλέσει πολλές αντιδράσεις με βιβλία όπως Πόλεις σκουπίδια στη Βρετανία (Crap towns: The 50 crap worst places to live in the UK) και Διακοπές σκουπίδια στις ΗΠΑ (Book of crap holidays). Αυτό δεν εμποδίζει να εμφανίζεται στις πολιτικές εκπομπές του BBC, του Channel 4 και του SkyNews, ούτε να αρθρογραφεί στους Times, στην Guardian και την Daily Telegraph. Θέλει μυαλό και φαντασία η τεμπελιά...
