Από την Κατερίνα Χριστακοπούλου

Ταβερνάκια κρυμμένα σε θαλάσσιες σπηλιές, ερημικές αμμουδιές και μυστικοί κολπίσκοι. Αν ο διάσημος πελεκάνος που σε υποδέχεται στο λιμάνι είναι το ένα όριο και το άλλο η γνωστή Μύκονος που μοιάζει με ένα γυμνό χαϊδεμένο παιδί το οποίο παίζει όλη μέρα δίπλα σε μια θάλασσα που ξεβράζει συνέχεια celebrities, ενδιάμεσα χωράει ολόκληρος ο άγνωστος μύθος του νησιού.

Ο μύθος του νησιού των ανέμων μάγεψε διανοούμενους, καλλιτέχνες και «ψαγμένους» και κρατάει κάτω από τους τεράστιους γρανιτένιους βράχους του τόπου θαμμένους τους τρομερούς Γίγαντες που σκότωσε ο Ηρακλής. Από περιέργεια παραδίνεσαι στη μεταφυσική αύρα της άλλης Μυκόνου, που σε καλεί να την ανακαλύψεις και να αναθεωρήσεις για εκείνη τα πάντα μέσα σε ένα ρομαντικό ηλιοβασίλεμα.

Αφήνεις πίσω σου την πολύχρωμη παρέλαση στις deluxe παραλίες της Χώρας και του Πάνορμου και αν θέλεις τις κρατάς στο μυαλό σου για το βράδυ κι ενώ ο αιγαιοπελαγίτικος άνεμος αρχίζει να φυσάει για να δροσίσει τα βήματά σου στους ηλιοκαμένους βράχους και στα μονοπάτια που είναι στρωμένα με φραγκοσυκιές, η ανάσα του ζαρώνει τα νερά στις ρεματιές και τα μάτια σου αποπλανούν μικρές λαγκαδιές πνιγμένες από πικροδάφνες και καλαμιές και τα λευκά χωριά που προβάλλουν κόντρα στο θαλασσινό ορίζοντα

Μπροστά σου οι θυμωμένες Γιαλούδες, οι ασπροφορεμένες νεράιδες που σαν οράματα φεύγουν και επιστρέφουν. Ίσως να σε ζάλισε ο ήλιος και οργιάζει η φαντασία σου, σε είχαν όμως προειδοποιήσει οι κάτοικοι: «Να προσέχεις όταν περπατάς κοντά σε ρεματιές και στέρνες, για να μην πατήσεις το νεραϊδόκυκλο». Εκεί οι νεράιδες πλένουν κάθε μέρα και απλώνουν τα ρούχα τους στον ήλιο. Κι αν θέλεις να τις ελκύσεις για καλό, τότε να πλέξεις ένα λουλούδινο βραχιόλι από καμπανούλες και να το φορέσεις.

Κροκοδειλάκια... κλειδιά
Απομακρύνεσαι και παύουν να σε ακολουθούν, αλλά σε λίγο βλέπεις κι άλλο θρίλερ στο δρόμο με τις φραγκοσυκιές. Μέσα από τις ξερολιθιές ξεπετάγονται κροκοδειλάκια, όπως αποκαλούν οι ντόπιοι τις μεγάλες αγκαθωτές σαύρες, και είναι το σύμβολο της Μυκόνου περισσότερο και από τους πελεκάνους. Τα κροκοδειλάκια είναι ακίνδυνα και θα σε καθησυχάσουν για τον τρόμο που πήρες μάλιστα, είναι τα «κλειδιά» της Παναγιάς και του Αϊ-Γιαννιού. Φέρνουν μεγάλη τύχη σε όποιον τα συναντήσει, όπως και οι σπάνιες ιερές αγελάδες του νησιού, που αλλάζουν το χρώμα τους ανάλογα με το φυσικό περιβάλλον και ακούνε στο όνομα «βουί»!

Μες στην ανέγγιχτη φύση ξετρυπώνεις ένα χωριουδάκι ένα από τα πολλά εξίσου όμορφα. Οι ντόπιοι ανεπιτήδευτοι δοξάζουν τη φιλοξενία κι εσύ χάνεις τις σκέψεις σου στη βεράντα τους με τους βαμμένους ντενεκέδες που πνίγονται από τους βασιλικούς και τα γεράνια. Εδώ «μακριά από τους τρέντηδες ο χρόνος τρέχει ενάντια στο χρόνο», λέει γελώντας ο νοικοκύρης με το μαύρο κασκέτο σε ομηρική διάλεκτο, υπερήφανος για την προφορική κληρονομιά του, και αρχίζει να διηγείται παλιές ιστορίες και περιπέτειες με τους πειρατές αφήνοντας να φανερωθεί ο μύθος και η ζωντανή παράδοση του νησιού του. Ενώ η Μυκονιάτισσα γιαγιά, απόγονος της ηρωίδας του νησιού Μαντώς Μαυρογένους, βάζει μπροστά σου ένα νόστιμο πιάτο με αχινούς ποτισμένους με λαδόξιδο και ζαρζαβατικά από το λαχανόκηπό της και γεμίζει το ποτήρι σου με ντόπιο μαύρο λιαστό κρασί από το παλιό κελάρι σχολιάζοντας ότι είναι πνευματικό ελιξίριο. Κλείνεις τα μάτια καθώς ο ουρανίσκος σου πλημμυρίζει θεϊκό νέκταρ και αναρωτιέσαι μήπως είναι η ίδια αρχαία συνταγή που τους έδωσε ο Διόνυσος, αφού ο θεός ήταν ο πρώτος που φύτεψε τα αμπέλια στη Μύκονο. Σου υποδεικνύουν να πας για προσκύνημα στην Παναγιά την Παραπορτιανή, για μπάνιο στον Καλαφάτη, για περιήγηση στο Κάστρο. Όταν φτάνεις στην παραλία του Καλαφάτη με τους επιβλητικούς βράχους, έρχεται στ αφτιά σου μια περίεργη μουσική μπερδεμένη με τους ήχους της θάλασσας. Με έκπληξη πλησιάζεις και διαπιστώνεις ότι η μελωδία βγαίνει από μια σπηλιά. Είναι βιολί θα σου πει ο ιδιοκτήτης της. Οι Μυκονιάτες τιμούν τα ταξιδιάρικα μουσικά ρομάντζα του μάγου του βιολιού Γιεχούντι Μενουχίν, ο οποίος είχε επισκεφτεί πριν από πολλά χρόνια το φλογερό νησί και το ερωτεύτηκε τόσο, ώστε έχτισε σπίτι κοντά στη Μεγάλη Άμμο. Σταματάς το βλέμμα σου στη σπηλιά και συνειδητοποιείς ότι την έχουν μετατρέψει σε ταβερνάκι κρυμμένο στην εσοχή του βράχου! Το «μαγαζί» στήνεται μόλις τραβηχτεί η θάλασσα από τη σπηλιά και κάτω από τα αρμυρίκια σού σερβίρουν ιταλικές σπεσιαλιτέ με φρέσκα θαλασσινά που αιχμαλωτίζονται στα επιδέξια δίχτυα τους, ενώ μπροστά σου στη γραφική παραλία κάποιοι κάνουν ιππασία. Αν ψάξεις, θα βρεις κι άλλες τέτοιες φυσικές τρατορίες με πρωτότυπα toppings.

Γιόγκι και διαλογισμός
Αργότερα σταματάς σε έναν παραδοσιακό καφενέ και σου σερβίρουν τον καφέ μαζί με χειροποίητα γλυκά «καλαθάκια» και μελωμένη πίτα με κανέλα. Στο διπλανό τραπεζάκι ένας άντρας διακόπτει την πρέφα του για να σου πει όταν τον ρωτήσεις κατά πού να τραβήξεις για θαλασσινή περιπέτεια: «Να πεταχτείς με το βαρκάκι στα Κταπόδια και τα Πρασονήσια».

Τα μάτια του οδηγούν το βλέμμα σου στον ορίζοντα και «μετράς» τις ατμοσφαιρικές ακατοίκητες νησίδες με τα έντονα μπλε νερά. «Τόποι απάτητοι κι αμόλυντοι, εκεί ζουν μόνο γλάροι και νεράιδες. Πολλοί ξένοι ηθοποιοί πάνε εκεί, όπως τελευταία η Μόνικα Μπελούτσι».

Μαρκάρεις για μπάνιο και την Κάπαρη δίπλα στον Αϊ-Γιάννη, τη μυστική παραλία των «μόνιμων» με θέα στη Δήλο, γιατί επιτέλους μια βουτιά στο γυάλινο βυθό πρέπει να την κάνεις. Αυτή τη φορά στην Κάπαρη δεν θα αφήσεις τη φαντασία σου να σε μεθύσει. Αυτά τα παράξενα όντα που βλέπεις δεν είναι ξωτικά. Είναι οι γιόγκι που έδωσαν ραντεβού πάνω στο βράχο και, όπως είπαν, έρχονται συχνά «ς αυτή τη Μύκονο με τη μυστηριακή ενέργεια» για να «μάθουν» και να διδάξουν. Στα μέσα του δρόμου θα σταματήσεις οπωσδήποτε σε κάποιο δροσερό μπαράκι για μια σουμάδα στο πόδι, ίσα ίσα για το δρόμο.

Λίγα βήματα ακόμη και ξαφνικά ανακατεύεσαι με ένα γιορτινό πλήθος που χορεύει στους νησιώτικους ρυθμούς της σαμπούνας και του σαντουριού. Έχουν ένα «πανηγυράκι», εξηγούν, για να προσκυνήσουν τον άγιο της Εκκλησίας τους που γιορτάζει. Ο νοικοκύρης του πανηγυριού σου απαγορεύει να φύγεις λέγοντας «κανείς δεν φεύγει ακέραστος». Μοιράζουν μεζέδες, τις περίφημες λούζες, την πιπεράτη κοπανιστή, την κρεμμυδόπιτα, τα λιαστά πικάντικα λουκάνικα ψημένα στο αλάτι, το «πετρωμένο» στρογγυλό τυρί.

Επιστρέφοντας στη Χώρα, είναι απαραίτητο να τρυπώσεις μέσα από τη μισάνοιχτη πόρτα ενός μικρού και ταπεινού υφαντουργείου, μια πανάρχαια τέχνη των γυναικών της Μυκόνου. Σήμερα, μετά από μια χρυσή εικοσαετία που τα μυκονιάτικα υφαντά γνώρισαν διεθνείς δόξες, δεν έχουν πια ζήτηση και οι αργαλειοί σταμάτησαν να δουλεύουν, μαζεύτηκαν από τα σπίτια και έγιναν καυσόξυλα ή σκεβρώνουν στις αποθήκες. Από τότε που θυμάται τον εαυτό της είναι υφάντρα η Νικολέττα Ξυδάκη και σήμερα μία από τις ελάχιστες που φτιάχνουν στον αργαλειό όχι μόδα πλέον, αλλά κουρελούδες και χράμια. Στις χρυσές μέρες πουλούσε τα υφαντά της στους πλούσιους τουρίστες που έφταναν με τα κρουαζιερόπλοια. «Πέρασαν αυτές οι εποχές, όπως πέρασε και η εποχή του Ωνάση, που μοίραζε αστακούς και χρήματα στο νησί», λέει η ίδια.

Μια στάση στο Λαογραφικό Μουσείο που αποτελείται από τρία παραρτήματα: Το σπίτι της Λένας, ένα δείγμα μεσαιωνικής κατοικίας, παρουσιάζει ξεχασμένα κειμήλια και αντικείμενα από το τέλος του 19ου αιώνα. Το σπίτι του Κάστρου, που είναι το παλαιότερο κτίσμα του νησιού, χτισμένο πάνω σε μεσαιωνικό κάστρο, όπου μπορείς να χαζέψεις έπιπλα και φορεσιές περασμένων αιώνων, συλλογές ταμάτων, κανόνια και άγκυρες από μυκονιάτικα πλοία που έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του 21. Το Αγροτομουσείο, ένας από τους 28 ανεμόμυλους του 16ου αιώνα που υπήρχαν στο νησί. Διαθέτει ένα μικρό αλώνι, πατητήρι, φούρνο και μαγγανοπήγαδο.

Παράδοση στη διασκέδαση
Για του Μυκονιάτες τα πανηγύρια είναι τρόπος ζωής και τα οργανώνουν οι οικογένειες στις οποίες ανήκει η κάθε εκκλησία που γιορτάζει. Τα πανηγύρια του καλοκαιριού ξεκινούν στις 30 Ιουνίου, των Αγίων Αποστόλων. Εκείνη την ημέρα είναι και η γιορτή των ψαράδων και στήνεται μεγάλο πανηγύρι στην παραλία, όπου στρώνονται τραπέζια με θαλασσινά.

Στις 17/ 7, της Αγίας Μαρίνας, στην Άνω Μερά και στο Βορνά.

Στις 20/7, του Προφήτη Ηλία, στο Σκαλάδο.

Στις 25/7, της Αγίας Άννας, στις 26/7, της Αγίας Παρασκευής, στις 27/7, του Αγίου Παντελεήμονα, στο Μαράθι και στο Βορνά.

Στις 6/8, του Σωτήρος, το Δεκαπενταύγουστο, της Παναγίας της Τουρλιανής, στις 17/8 στον Γλάστρο.

Στις 23/8, τα εννιάμερα της Παναγιάς, στην Άνω Μερά.

Στις 29/8, της Αποτομής της Κεφαλής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στις 14/9, της Αγιάς Σοφιάς, στον Βορνά.

Η γιορτή του τρύγου
Η πιο παλιά γιορτή του νησιού που διοργανώνεται κάθε δεύτερη ή τρίτη Κυριακή του Σεπτεμβρίου στο Αγροτομουσείο είναι η γιορτή του τρύγου. Μαζεύονται όλοι εκεί για να γλεντήσουν με φαγητά, κρασί, τραγούδια και χορό, στο φούρνο του μουσείου ψήνονται οι παραδοσιακές κρεμμυδόπιτες και οι κουβαρωτές (στρογγυλά χωριάτικα ψωμάκια), ενώ φέρνουν σταφύλια που πατιούνται εκείνη την ώρα στο πατητήρι.

Ξωκλήσια και μνημεία
Οι ντόπιοι προσκυνούν στα 800 ξωκλήσια του νησιού, καθώς κάθε οικογένεια σχεδόν έχει το δικό της και πολλά προέρχονται από τα τάματα που έκαναν οι ναυτικοί και οι οικογένειές τους για να γυρίσουν σώοι από τα ταξίδια τους. Στη Χώρα μόνο υπάρχουν πάνω από 70 μεταβυζαντινές εκκλησίες. Ο μεγάλος αυτός αριθμός οφείλεται στη συνήθεια των κατοίκων να τοποθετούν τα οστά των νεκρών τους σε σκευοφυλάκιο στον τοίχο ή στο πάτωμα ιδιωτικής εκκλησίας. Σπάνια μνημεία εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και βυζαντινής τέχνης και το αριστούργημα της τέχνης του 12ου αιώνα που η θέα του σε μαγεύει. Οι τοίχοι του είναι ταφικά μνημεία. Οι πιο γνωστές είναι ο Αϊ-Δημήτρης, η παλαιότερη εκκλησία του Κάστρου, η Παναγιά η Λαζαριά στην πλατεία της Αλευκάντρας με το οικόσημο των Βουρβόνων, που χτίστηκε υπό την αιγίδα του Λουδοβίκου ΙΔ, η Αγία Σωτήρα, όπου είναι θαμμένος ο τελευταίος πειρατής Μερμελέχας, η Παναγιά η Παραπορτιανή, ένα αριστούργημα βυζαντινής εποχής στο Κάστρο, η Μητρόπολη, η Πανάχρα, η Αγία Κυριακή, ο Προφήτης Ηλίας, η Αγία Ελένη, ο Αϊ-Γιάννης, ο Αϊ-Νικόλας, ο Άγιος Βλάσης και ένα προϊστορικό ταφικό μνημείο.