«Πιστεύω ότι η λογοτεχνία είναι ο πολυτιμότερος θησαυρός που συνέλεξε η ανθρωπότητα στην προσπάθειά της να καταλάβει τον εαυτό της», έλεγε ο Ορχάν Παμούκ το 2006, στην τελετή απονομής του Νόμπελ Λογοτεχνίας, του πρώτου στην Τουρκία.
Χθες το βράδυ, στο Μέγαρο Μουσικής, ο Τούρκος νομπελίστας μίλησε από την πλευρά του συγγραφέα αλλά και του αναγνώστη. «Τι γίνεται στο μυαλό μας όταν διαβάζουμε ένα μυθιστόρημα;». Αυτό ήταν το θέμα της διάλεξής του, που εξελίχτηκε σε συζήτηση, με ερώτηση και απάντηση, ανάμεσα στον Ελληνα συγγραφέα Τάκη Θεοδωρόπουλο και τον Ορχάν Παμούκ.
«Ο μυθιστοριογράφος είναι σαν τον ζωγράφο, με τα πινέλα του δημιουργεί τα συναισθήματα των ηρώων του», είπε. Ο αναγνώστης, πιστεύει ο Παμούκ, διαβάζει τις λέξεις και τις μετατρέπει σε εικόνες, διαφορετικές για τον καθένα. Ο καλύτερος τρόπος για να απολαύσει ο αναγνώστης ένα μυθιστόρημα είναι να ανακαλύψει το «μυστικό, συγκαλυμμένο κέντρο» του, το οποίο και αποτελεί και το «τέχνασμα» του συγγραφέα. Ο ίδιος ο Παμούκ νιώθει περισσότερο «εικαστικός μυθιστοριογράφος».
Η οικογένεια τον προόριζε για πολιτικό μηχανικό - παππούς, πατέρας, θείοι ήταν μηχανικοί σιδηροδρόμων. Εκείνος πήγε στην αρχιτεκτονική, την παράτησε στο τρίτο έτος, στράφηκε στη ζωγραφική και στα 23 του τον κέρδισε για πάντα η λογοτεχνία.
Αυτό που τον κάνει ευτυχισμένο ως συγγραφέα και ως αναγνώστη είναι να νιώθει, όπως είπε, «τα συναισθήματα και την πνευματικότητα των ηρώων μέσα από τα αντικείμενα γύρω τους». Λαμπρό παράδειγμα η «Αννα Καρένινα» του Τολστόι. Το πλαίσιο του δικό του είναι η Ισταμπούλ. «Οταν, στα 40 μου, έγινα γνωστός και στο εξωτερικό άρχισε να μου μένει ο χαρακτηρισμός ''συγγραφέας της Κωνσταντινούπολης''». Πειραματίστηκε, αναμειγνύοντας στα βιβλία του την τουρκική παράδοση, τη διεθνή λογοτεχνική παράδοση και τη νεωτερικότητα, γιατί πιστεύει ότι «η τέχνη του μυθιστορήματος είναι μια τέχνη ζωντανή. Το μυθιστόρημα είναι μέσο επικοινωνίας ανάμεσα σε χώρες».
Ο 59χρονος Ορχάν Παμούκ, κοσμοπολίτης και εκπρόσωπος της εκσυγχρονιστικής Τουρκίας, μεταφρασμένος σε 50 γλώσσες, έχει αγαπηθεί πολύ από το ελληνικό κοινό που έχει διαβάσει το «Σπίτι της σιωπής», το «Λευκό κάστρο», το «Μαύρο βιβλίο», το «Χιόνι» κ.ά. (όλα από τις εκδόσεις «Ωκεανίδα). Χθες γέμισε ασφυκτικά την Αίθουσα Τριάντη του Μεγάρου. Ενα ετερόκλητο κοινό, που κυριαρχούσαν οι νέοι και απουσίαζε το λογοτεχνικό σινάφι.
Ο Παμούκ απέφυγε χθες τις πολιτικές ερωτήσεις. Στην ερώτηση αν το μέλλον της Τουρκίας βρίσκεται στην Ευρωπαϊκή Ενωση απάντησε ως εξής: «Η ΕΕ αντιμετωπίζει τα δικά της προβλήματα. Η σχέση πια Τουρκίας και ΕΕ έχει κάπως αμβλυνθεί. Δεν υπάρχει το ίδιο ενδιαφέρον με παλιότερα».
Ο Ορχάν Παμούκ, ως γνωστόν, είχε παραπεμφθεί σε δίκη για προσβολή της τουρκικότητας, με αφορμή δηλώσεις του στον ελβετικό Τύπο για το αρμενικό και κουρδικό ζήτημα.
«Το δυσκολότερο ήταν να εξηγήσω γιατί μια χώρα, η οποία είχε επισήμως υιοθετήσει μια πολιτική που θα την οδηγούσε στην ΕΕ, ήθελε να καταδικάσει σε φυλάκιση, ''κάτω από το βλέμμα της Δύσης'', έναν συγγραφέα τόσο γνωστό στις χώρες της Ευρώπης...», γράφει στο βιβλίο «Αλλα Χρώματα» (2006), το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στα Ελληνικά από την «Ωκεανίδα». Περιλαμβάνει κείμενα αυτοβιογραφικά, δοκίμια για τον πολιτισμό και την πολιτική, αλλά και τον λόγο του στην απονομή του Νόμπελ, με τίτλο «Βαλίτσα του πατέρα μου».
Χθες διάβασε αποσπάσματα από χαριτωμένο κείμενο για την κόρη του, η οποία, όπως ο ίδιος, σε μικρή ηλικία δεν αγαπούσε το σχολείο.
«Ενας ευφυής συγγραφέας πρέπει να πειραματίζεται, να εισάγει τη νεωτερικότητα αλλά και την παράδοση απεριόριστα. Οσα περισσότερα αναμειγνύει, τόσο καλύτερα δημιουργεί έναν ηλεκτρισμό, κάτι καινοτόμο».
Δήμητρα Ρουμπούλα
