Από τον Λουκά Κατσίκα
Στα 1967 ο Μπομπ Ντίλαν ηχογράφησε ένα κομμάτι που έμελλε να αποκτήσει διαστάσεις μύθου, κυρίως επειδή παρέμενε για χρόνια δυσεύρετο. Σαράντα χρόνια μετά, ο Τοντ Χέινς δανείζεται τον τίτλο από το κομμάτι αυτό για να βαφτίσει την πιο ανορθόδοξη μουσική βιογραφία που έχει γίνει ποτέ στο σινεμά. Μετά από τέσσερα χρόνια προσμονής, το ΣΙΝΕΜΑ βλέπει πρώτο την πολυαναμενόμενη δημιουργία του Τοντ Χέινς.
Και λύνει την περιέργεια σχετικά με το αν ο Μπομπ Ντίλαν είναι ακόμη...εκεί.
«Ι Is Αnother» Αρθούρος Ρεμπο
%PHOTO1RIGHT%
Πρωί Κυριακής, ώρα οκτώμισι, μπαίνω σε κάποια αίθουσα του φεστιβάλ Βενετίας για να δω την καινούργια ταινία του Τοντ Χέινς. Τι με περίμενε εκεί; Ελάχιστη ιδέα είχα στην πραγματικότητα. Μετά από τρία χρόνια επίμονης σιωπής, γυρίσματα που έγιναν κάτω από συνθήκες απόλυτης μυστικότητας και σιγή ιχθύος από το στρατόπεδο παραγωγής της ταινίας, οι μόνες πληροφορίες που γνώριζα και γνωρίζαμε όλοι παρέμεναν οι ίδιες εδώ και τρία έτη: ο σκηνοθέτης του «Velvet Goldmine» επιχειρεί μια άκρως αφαιρετική βιογραφία με επίκεντρο την περσόνα του Μπομπ Ντίλαν, βάζοντας έξι διαφορετικούς ηθοποιούς να υποδυθούν διαφορετικές πτυχές της ζωής και της καριέρας του. Σταδιακά άρχισαν να δημοσιοποιούνται και τα ονόματα των ηθοποιών: Κρίστιαν Μπέιλ, Χιθ Λέτζερ, Ρίτσαρντ Γκιρ, Μπεν Γουάισοου -ο ταλαντούχος νεαρός πρωταγωνιστής του «Αρώματος»-, ένα πρωτοεμφανιζόμενο μαύρο αγόρι ονόματι Μάρκους Καρλ Φράνκλιν και η Κέιτ Μπλάνσετ. Εξι ερμηνευτές που ανέλαβαν να εμφυσήσουν διαφορετικό αέρα και να δώσουν αναπάντεχα χαρακτηριστικά στον ίδιο ουσιαστικά ρόλο. Μια άλλη ενδιαφέρουσα «διαρροή» σχετική με το φιλμ ήταν ένα σύντομο βιντεάκι που κυκλοφόρησε τέλη καλοκαιριού στο διαδίκτυο και απεικόνιζε την Μπλάνσετ, συγκλονιστικά όμοια με τον Ντίλαν, να μιλά με τον Αλαν Γκίνσμπεργκ από το παράθυρο ενός αυτοκινήτου.
Επιστροφή όμως στην πρωινή προβολή. Εξω από την μικροσκοπική σάλα, το παραθαλάσσιο Λίντο δεν επέτρεπε σε τίποτα να διακόψει τον πιο ξένοιαστο ύπνο της εβδομάδας. Μέσα στην αίθουσα, οι εναρκτήριοι τίτλοι του φιλμ πέφτουν με το «Stuck inside of mobile with the Memphis blues again» του Ντίλαν να ακούγεται δυνατά από τα ηχεία, ντύνοντας μια γρήγορη αλληλουχία πλάνων που εναλλάσσονται ανάμεσα στο έγχρωμο και στο ασπρόμαυρο. Αναρωτιέμαι αν έχει τύχει ξανά στο παρελθόν ταινία να έχει χρησιμοποιήσει ξανά το συγκεκριμένο κομμάτι, από το υπέροχο «Βlonde On Βlonde», το πρώτο διπλό βινίλιο της ροκ όπως υπενθυμίζει ο σκηνοθέτης για τον δίσκο από τον οποίο προέρχεται το τραγούδι. Αποκλείεται. Μια άλλη σημαντική λεπτομέρεια που διόγκωνε ακόμη περισσότερο την περιέργεια για την ταινία όλον αυτό τον καιρό ήταν η είδηση πως ο ίδιος ο Ντίλαν είχε δώσει την έγκρισή του για την πραγματοποίησή της, αλλά και την άδεια προκειμένου να χρησιμοποιηθούν τραγούδια του σε αυτήν. Ποτέ άλλοτε δεν έχει συμβεί αυτό. %PHOTO10RIGHT%
Στα πρώτα τρία λεπτά του φιλμ, ο σκηνοθέτης μάς έχει ήδη συστήσει φευγαλέα και τους εφτά χαρακτήρες του. Εναν νεαρό ποιητή, ονόματι Αρθούρο Ρεμπό, που εκτοξεύει τσιτάτα στην οθόνη και σε μια αόρατη επιτροπή που ανακρίνει την φιλοσοφία του. Ενα εντεκάχρονο μαύρο αγόρι που περιπλανιέται στην αμερικανική επαρχία του 50, με μια κιθάρα στο χέρι και συστήνεται παντού ως Γούντι Γκάθρι. Εναν πολιτικοποιημένο τροβαδούρο που κάνει το όνομά του διάσημο για να μετατραπεί είκοσι χρόνια μετά σε έναν ένθερμο ευαγγελιστή πάστορα που θα χρησιμοποιεί στο εξής τα τραγούδια του για να μεταδώσει τον λόγο του Θεού. Εναν ηθοποιό που αποκτά φήμη ερμηνεύοντας τον παραπάνω τραγουδιστή στην κινηματογραφική του βιογραφία, για να δει την προσωπική του ζωή να συντρίβεται κάτω από το βάρος της διασημότητας. Εναν αστέρα της φολκ σκηνής σε υπαρξιακό breakdown, ο οποίος αντιμετωπίζει την οργή και την αποδοκιμασία των οπαδών του όταν αποφασίζει να βαδίσει ηχητικά σε πιο ηλεκτρικά μονοπάτια. Και έναν γερασμένο πρώην παράνομο, φάντασμα του παρελθόντος, που αποφασίζει να διακόψει την απομόνωσή του από τον έξω κόσμο και να εισέλθει στο παρόν. %PHOTO2LEFT%
Για τις επόμενες δυο ώρες, τα πρόσωπα αυτά στροβιλίζονται γύρω από μια θρυμματισμένη αφήγηση που πραγματοποιεί αλλεπάλληλα άλματα στον χρόνο, προσεγγίζοντας το αντικείμενό της μυθικά, ρεαλιστικά και φαντασιακά. Μεταμφιεσμένος πίσω από ψευδώνυμα και πρόσωπα που του μοιάζουν, ο Ντίλαν της ταινίας γίνεται πότε ένα μικρό αγόρι, πότε ένας διανοούμενος τραγουδιστής, πότε ένας μαγνητικός rock n roll αστέρας, πότε ένας μηδενιστής ποιητής, πότε ο Μπίλι Δε Κιντ των θρύλων, πότε ένας φιλμικός καθρέφτης του εαυτού του. Ο Χέινς τον παρακολουθεί να μεταλλάσσεται και να μετενσαρκώνεται συνεχώς, χτίζοντας την ταινία ως ένα ντεπόζιτο ειδών και αναφορών που μοιάζει επίσης σαν να τρέχει να ξεφύγει από τον ίδιο του τον εαυτό. Από τη μαυρόασπρη ντοκιμαντεριστική αισθητική, το «Ι m Not Τhere» αποδρά ξαφνικά σε σύννεφα σουρεαλισμού, ανακινεί την ελευθερία της νουβέλ βαγκ, τον πειραματισμό του αμερικανικού underground σινεμά των sixties, ξυπνά μνήμες από Φελίνι και Γουόρχολ, αναιρεί και σπάει τη φόρμα σε ένα αναρχικό σκηνοθετικό παζλ όπου όλα φαίνεται να επιτρέπονται. Για ακόμη μια φορά σε ταινία του, ο Τοντ Χέινς διαβεβαιώνει περίτρανα ότι η ελευθερία είναι εφικτή μόνο όταν αποφασίσεις να αγνοήσεις τους κανόνες. Και αμέσως μετά προχωρά για να το αποδείξει.
«Ι Am Everyone. Ι Am No Οne» Μπομπ Ντίλαν
Θα μπορούσε ο Χέινς να είχε ξεμπερδέψει εξαρχής με μια γραμμική, τυπική βιογραφία; Ασφαλώς. Η ζωή του Ρόμπερτ Αλεν Ζίμερμαν που ξεκίνησε πάμφτωχος από μια κωμόπολη της Μινεσότα για να γίνει ο Μπομπ Ντίλαν μοιάζει με έτοιμο, καθαρογραμμένο σενάριο. Απλώνεται σε πέντε πλούσιες σε γεγονότα δεκαετίες, εκτυλίσσεται με φόντο μερικά από τα πιο ταραχώδη χρόνια της μοντέρνας αμερικανικής ιστορίας, υπόσχεται γενναίες δόσεις σε έρωτες, πάθη, καταχρήσεις, έχει για πρωταγωνιστή ένα παγκόσμιας απήχησης είδωλο και περιλαμβάνει δώρο ένα εξαίρετο σάουντρακ, φτιαγμένο αποκλειστικά από classics. Ο άνθρωπος που έχει κάνει το «Safe» και το «Velvet Goldmine» δεν θα μπορούσε, ωστόσο, να έχει ακολουθήσει τον εύκολο δρόμο. Ποιος ο λόγος, άλλωστε, ενός ακόμη φόρου τιμής στον Ντίλαν όταν έντυπα βρίθουν παντού τακτικών αφιερωμάτων και άρθρων; Πόσα ακόμη χρειάζεται να γνωρίζει κανείς για μια από τις πιο επιδραστικές φιγούρες της ποπ κουλτούρας, όταν κάθε λίγο και λιγάκι κυκλοφορούν στην αγορά ένα σωρό ντοκιμαντέρ με αρχειακό υλικό από τις εμφανίσεις του, όταν ο Σκορσέζε χώρεσε όσα έπρεπε να ειπωθούν μέσα στις τέσσερις εκπληκτικές ώρες του «Νo Direction Ηome», όταν το θρυλικό «Dont Look Βack» του Ντ. Α. Πενεμπέικερ επανακυκλοφόρησε πρόσφατα σε διπλό DVD; Μάλλον τίποτα. %PHOTO3RIGHT%
Ο Χέινς τα γνωρίζει όλα αυτά πολύ καλά. Διέκρινε όμως κάτι στη ζωή και την πορεία του καλλιτέχνη που τα μέχρι τώρα άρθρα και ντοκιμαντέρ έφτασαν μόνο να υπονοήσουν: μια ψυχωτική θέληση για ασταμάτητη μεταμόρφωση, για διαρκή αλλαγή, έναν χαμαιλεοντισμό που επέτρεψε στον ίδιο άνθρωπο να μην παραμείνει ποτέ ίδιος, ποτέ ένας. Να ταξιδεύει από τον ένα ρόλο στον άλλο, κάνοντας τους πάντες να μαντεύουν. Ο 46χρονος σκηνοθέτης φαίνεται να γνωρίζει καλά μια τέτοια πτυχή της ανθρώπινης κατάστασης. Οι περισσότεροι ήρωες στο μέχρι τώρα έργο του διακρίνονται από αυτό ακριβώς το γνώρισμα. Μια ανάγκη να υπερβούν τα στεγανά που τους έχουν επιβάλει οι γύρω και να ορίσουν εκ νέου τη δική τους υπόσταση. Οι χαρακτήρες του σκηνοθέτη μοιράζονται και κάτι άλλο τρανταχτά κοινό με τον Ντίλαν: απεχθάνονται και απεκδύονται τα προσωπεία, με κάθε συνέπεια που μπορεί να κρύβει μια τέτοια επιλογή. Γιατί μόνο όποτε αφήνουν το δικό τους προσωπείο να γλιστρήσει κατορθώνουν να συναντήσουν την ατομική τους αλήθεια.
Ακολουθώντας μια θεματική και ιδεολογική οδό που είχαν χαράξει γι αυτόν νωρίτερα άλλοι χαρακτήρες του, ο Χέινς προσεγγίζει τον Ντίλαν με τη λογική της αποδόμησης, του κατακερματισμού του σε αμέτρητα κομμάτια και κατόπιν της ανακατασκευής. Ενώνοντας στο τέλος κανείς τα κομμάτια βρίσκεται καταρχάς μπροστά σε έναν θαυμάσιο στοχασμό επάνω στη ρευστότητα της ανθρώπινης φύσης, στο μυστήριο της ταυτότητας και ταυτόχρονα σε ένα σχόλιο επάνω στην αδυσώπητη κοινωνία της διασημότητας, της εικόνας, του φαίνεσθαι. Κοιτάζοντας καλύτερα πίσω από την αεικίνητη φιγούρα του Μπομπ Ντίλαν που διασχίζει τις δεκαετίες αλλάζοντας διαρκώς μεταμφιέσεις και αφήνοντας παντού επισκεπτήρια, συναντάμε ένα γλαφυρό μωσαϊκό της μεταπολεμικής Αμερικής. Οχι μόνο μέσα από την καταγεγραμμένη Ιστορία της, αλλά κυρίως μέσα από την ιδιοσυγκρασία της. Από την άποψη αυτή, το θαρραλέο και θαυμάσια αντισυμβατικό «Ι m Not Τhere» δεν είναι τελικά μια απλή βιογραφία. Είναι μια τοιχογραφία.
%PHOTO4LEFT%
Ποιο είναι το αγαπημένο σου τραγούδι του Μπομπ Ντίλαν;
> Κέιτ Μπλάνσετ: «Ιts Alright, Ma (Ι m Only Βleeding)», «Dont Think Τwice» και οτιδήποτε από το άλμπουμ «Βlonde On Βlonde»
> Ρίτσαρντ Γκιρ: «Visions of Johanna»
> Κρίστιαν Μπέιλ: «Ρressing Οn» από το «Saved», ένα από τα άλμπουμ την εποχή του προσηλυτισμού του στον Χριστιανισμό.
> Μάρκους Καρλ Φράνκλιν: «Subterranean Homesick Βlues»
> Μπεν Γουάισοου: Αυτή την εποχή μου αρέσει πολύ το «Romance In Durango».
Like Dylan in the movies
Από την Πόλυ Λυκούργου
Ενα βράδυ του 1956, τρεις φίλοι και μέλη της γυμνασιακής μπάντας «Τhe Golden Chores» έβγαιναν από το «Lybba», τον κινηματογράφο της γειτονιάς τους στο Χίμπινγκ της Μινεσότα. Είχαν μόλις δει την πρώτη προβολή του «Γίγαντα». Ολοι μιλούσαν έντονα και σχολίαζαν την ταινία. Ενας μόνο σήκωσε τα πέτα του δερμάτινου μπουφάν του και περπατούσε σιωπηλός και συγκλονισμένος. Το όνομά του ήταν Ρόμπερτ Αλαν Ζίμερμαν. Το γεγονός ότι αυτό που είχε παρακολουθήσει ήταν το κύκνειο άσμα του ειδώλου του τον είχε συγκλονίσει. Για χρόνια, ο έφηβος Μπόμπι θα αντέγραφε κάθε κίνηση, κάθε ρούχο, κάθε μορφασμό του Τζέιμς Ντιν. Θα κοιτούσε τον κόσμο μέσα από μισόκλειστα μάτια και θα άφηνε το τσιγάρο να κρέμεται από τα χείλη του. Θα διάβαζε τα πάντα για τον αδικοχαμένο σταρ, θα ήξερε μικρολεπτομέρειες της ζωής του και θα διαλαλούσε σε φίλους και γνωστούς ότι σε παλιότερες φωτογραφίες του έμοιαζαν σαν αδέλφια - υποχρεώνοντας τον κόσμο να κοιτάξει προσεκτικότερα για να δει τις ομοιότητες. %PHOTO5LEFT%
Για χρόνια, ο έφηβος Μπόμπι σκεφτόταν να αφήσει στην άκρη τα όνειρά του που τον ήθελαν τον επόμενο Little Richard και να γίνει ο επόμενος Τζέιμς Ντιν. Αν σε αυτή την εσωτερική διαμάχη το κινηματογραφικό όνειρο υπερίσχυε, η μουσική θα είχε χάσει τον Μπομπ Ντίλαν. Ευτυχώς, κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Ο μικρός Ρόμπερτ Αλαν Ζίμερμαν μεγάλωσε και έγινε ο τραγουδοποιός-σύμβολο του 20ου αιώνα. Από την τρέλα του για το νουάρ, τους κάουμποϊ ήρωες και τα μελοδράματα του 50, μέχρι το τελευταίο αριστουργηματικό του άλμπουμ «Μodern Τimes», σαφή αναφορά στον Τσάρλι Τσάπλιν, ο Ντίλαν έκανε τους κινηματογραφικούς μύθους του ήρωες των τραγουδιών του. Και σε κάποιες περιπτώσεις, αναμετρήθηκε προσωπικά με την κάμερα. Ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του, φιξιόν περιπέτειες, κινηματογραφημένες συναυλίες, κάμεο, πρωταγωνιστικοί ρόλοι, σενάρια, παραγωγές, Οσκαρ τραγουδιού (για το «Wonder Βoys»). Ο Ρόμπερτ Αλαν Ζίμερμαν μπορεί να μην έγινε Τζέιμς Ντιν, αλλά ο Μπομπ Ντίλαν έγινε μέρος της κινηματογραφικής του φαντασίωσης.
«Dont Look Βack» / 1967 - Ντ. Α. Πενεμπέικερ
Ο free-style ντοκιμαντερίστας ακολουθεί τον τραγουδοποιό στην βρετανική του περιοδεία. Η κάμερα δεν κλείνει ποτέ: αυτοκαταστροφικές στιγμές με την Μπαέζ, εμπορικές διαπραγματεύσεις με τηλεοπτικά κανάλια, κόντρες με τον Ντόνοβαν. Διάσημη σκηνή: Το «Subterranean Homesick Βlues» με τον Ντίλαν και τις κάρτες με τους στίχους του τραγουδιού.
«Εat The Document» / 1972 - Ντ. Α. Πενεμπέικερ
Δια χειρός Πενεμπέικερ, το «μετα-ντοκιμαντέρ» όπως το αποκαλούν οι bobheads (οι φανατικοί του Ντίλαν), τον ακολουθεί στην βρετανική περιοδεία του 66 με τους Hawks. Απόλυτη σκηνή ανθολογίας η μαστουρωμένη συνεύρεση με τον Τζον Λένον στο ταξί.
%PHOTO6RIGHT%
«Ρat Garrett And Billy The Κid» / 1973 - Σαμ Πέκινπα
Αρχικά, ο φίλος του Κρις Κριστόφερσον τον σύστησε για να γράψει το τραγούδι των τίτλων. Τελικά κατέληξε να γράφει όλο το μουσικό σκορ αλλά και το «Κnocking On Heavens Door». Ο Πέκινπα που δεν τον ήξερε συγκινήθηκε τόσο που του έδωσε έναν ρόλο στην ταινία.
«Renaldo Αnd Clara»/ 1978 - Μπομπ Ντίλαν
Ο Ντίλαν και ο σουρεαλισμός! Εγραψε, σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε σε αυτή την πειραματική ταινία, το directors cut της οποίας είναι... 4 ώρες. Το 1978 κυκλοφόρησε μία 2ωρη εκδοχή μόνο με τα συναυλιακά στιγμιότυπα χωρίς την πρόζα.
«Ηearts Of Fire» / 1985 - Ρίτσαρντ Μάρκαντ
Οταν ρωτήθηκε πρόσφατα ο Ντίλαν γιατί έκανε αυτή την ταινία, απάντησε: για τα λεφτά. Το αρχικό σενάριο ήταν του Σκοτ Ρίτσαρντσον, αλλά το στούντιο το «κατέστρεψε» στα χέρια του Τζο Εστερχαζ. Εχει μείνει στην ιστορία ως «η ταινία που σκότωσε τον σκηνοθέτη Ρίτσαρντ Μάρκαντ», καθώς μετά την ολοκλήρωσή της πέθανε από καρδιακή προσβολή.
«Μasked Αnd Αnonymous» / 2003 - Λάρι Τσαρλς
Γυρίστηκε σε 20 μέρες με χρηματοδότηση από το BBC. Ο Ντίλαν συνυπογράφει το σενάριο και ερμηνεύει τον Τζακ Φέιτ, έναν αποφυλακισμένο καουμπόι τροβαδούρο που τριγυρίζει σ' ένα «τσίρκο» της σόουμπιζ, φιλοσοφώντας τη ζωή, τα όνειρα, την οργουελικής τρομοκρατίας σύγχρονη κοινωνία. Instant cult!
«Νo Direction Ηome» / 2005 - Μάρτιν Σκορσέζε
Ο Μάρτιν Σκορσέζε ξετρυπώνει σπάνιες στιγμές από τα αρχεία του Μπομπ Ντίλαν, τις ενώνει με σύγχρονες συνεντεύξεις του ίδιου και άλλων θρύλων της φολκ και ροκ σκηνής και μας παρουσιάζει πώς το φτωχόπαιδο από τη Μινεσότα έγινε ο μεγαλύτερος θρύλος στη 60s μουσική σκηνή του Village. Η ταινία τελειώνει με τον Ντίλαν να βάζει το ηλεκτρικό βίσμα στην κιθάρα και να ακούγονται τα πρώτα ακόρντα από το «Like Α Rolling Stone», μαζί με το πρώτο «Ιούδα!» από το κοινό.
Like movies in Dylan...
Πέντε παραδειγματα που δείχνουν την επιρροή του σινεμά στους στίχους του Μπομπ Ντίλαν. %PHOTO7RIGHT%
1. «Το Γεράκι Της Μάλτας» / «Seeing The Real You At Last»
Χάμφρει Μπόγκαρτ: «Ι dont mind a reasonable amount of trouble».
Ντίλαν: Well, Ι dont mind a reasonable amount of trouble.
Χάμφρει Μπόγκαρτ: «Ιll have some rotten nights after Ive sent you over - but thatll pass».
Ντίλαν: Well, Ι have had some rotten nights, Didnt think that they would pass...
2. «Η Σειρήνα Της Μαρτινίκας» / «When The Night Comes Falling From The Sky»
Ο Χάμφρει Μπόγκαρτ στην Λοριν Μπακόλ: «Stick around were not through yet»
Ντίλαν: Ι saw thousands who could have overcome the darkness. For the love of a lousy buck, Ive watched them die. Stick around, baby, were not through...
%PHOTO8LEFT%
3. «Ψυχώ» / «Μotorpsycho Νightmare»
Ντίλαν: Ι was sleepin like a rat
When Ι heard something jerkin.
There stood Rita
Lookin just like Tony Perkins.
She said, «Would you like to take a shower?
Ill show you up to the door.»
Ι said, «Οh, no! no!
Ive been through this before.»
Ι knew Ι had to split
But Ι didnt know how,
When she said,
«Would you like to take that shower, now?»
4. «Οut Of The Ρast» / «Μaybe Someday»
Κερκ Ντάγκλας: «Do you know San Francisco?»
Ρομπερτ Μίτσαμ: «Ιve been there to a party once.»
Ντίλαν: You said you were going to Frisco, stay a couple of months. Ι always liked San Francisco, Ι was there for a party once.
%PHOTO9LEFT%
5. «Βronco Βilly» / «Seeing The Real You At Last»
Κλιντ Ιστγουντ: «Ιm looking for a woman who can ride like Annie Oakley and shoot like Belle Starr.»
Ντίλαν: When Ι met you, baby,
You didnt show no visible scars,
You could ride like Annie Oakley,
You could shoot like Belle Starr.
