Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου αποτελεί μία ξεχωριστή περίπτωση χαρισματικού ανθρώπου. Πως αλλιώς θα μπορούσε να συλλάβει, να συγγράψει και να σκηνοθετήσει το Pedestal, μία εξαιρετικά πρωτότυπη παράσταση που αυτήν την περίοδο παρουσιάζεται στο Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.
Η παράσταση χρησιμοποιεί ως βάση την τραγωδία «Χοηφόροι» του Αισχύλου και τις τελετουργίες ερμητικών ταγμάτων. Αποτελεί το δεύτερο μέρος της τριλογίας “Carnage” (Σφαγή), μιας ελεύθερης απόδοσης της τριλογίας του Αισχύλου «Ορέστεια».
e-go: Πείτε μας λίγα λόγια για το Pedestal. Τι θα δούμε σ΄αυτην την παράσταση;
Θ.Π: Στο Pedestal παρακολουθούμε τη ζωή μιας μητέρας και της κόρης της. Η μητέρα είναι βαριά άρρωστη και η κόρη βρίσκεται διαρκώς κοντά της και τη φροντίζει. Αυτό όμως που πραγματικά θέλει η κόρη, είναι να τη σκοτώσει. Επειδή είναι όμως αδύναμη και δε μπορεί να κάνει κάτι για να αλλάξει τη ζωή της, επινοεί μια προσωπική πίστη. Μια πίστη σύμφωνα με την οποία θα έρθει κάποια στιγμή ένας άντρας να την απελευθερώσει απ'τη φυλακή της και να επαναφέρει την ισορροπία στο κόσμο της. Αυτή μέχρι τότε πρέπει να ζει με την ελπίδα αυτή και να τον περιμένει. Ενώ περιμένει, βυθίζεται με τις προσευχές της μέσα στον κόσμο της φαντασίας της κι έρχεται σ'επαφή μ' έναν κόσμο καθαρά αρσενικό στον οποίο η ίδια μυείται και τελικά ενσωματώνεται. Η φαντασίωσή της σταδιακά κερδίζει έδαφος μέσα στη ζωή της μέχρι, τέλος, να την κυριεύσει.
Πρόκειται για μια προσωπική ανάγνωση από τις Χοηφόρες του Αισχύλου που δομείται πάνω στη λογική της σύγκρουσης δύο παράλληλων κόσμων: του απτού - ορατού κόσμου και του φαντασιακού.
e-go: Από πού εμπνευστήκατε τη συγκεκριμένη παράσταση;
Θ.Π: Βάση είναι το κείμενο του Αισχύλου. Το στοιχείο που με ενδιαφέρει περισσότερο από αυτό, είναι η μακρά σκηνή του επιτάφιου θρήνου και της αναγνώρισης των δυο αδερφιών, του Ορέστη και της Ηλέκτρας. Είναι μια πολύ εκτενής σκηνή που χλευάστηκε πολύ και από τους σύγχρονους του ποιητή και ακόμα και τώρα δημιουργεί ερωτήματα.
Σ' αυτή τη μεγάλη τελετουργική σκηνή, που αποτελεί το βασικό κορμό του έργου, αυτό που καθαρά αρθρώνεται είναι το πώς μέσα από τον ακραίο πόνο φτάνει κανείς να αλλάξει, να δει πράγματα που δεν υπάρχουν, να γίνει η ιδανική εκδοχή του εαυτού του. Ο Ορέστης που μπαίνει στο έργο σαν ένα άβουλο ον, γίνεται ο, εντεταλμένος από λόγο θεού, εκδικητής. Η Ηλέκτρα, από αδύναμο κορίτσι, γίνεται ένα αγριεμένο ζώο που τελικά εξαφανίζεται μέσα στον αδελφό της και δεν εμφανίζεται ποτέ ξανά μέσα στο έργο. Οι δύο τους ενώνονται σε μια σάρκα, πιο συγκεκριμένα, σε ένα μέλος - στο χέρι που θα κάνει την αναγκαία πράξη, τον φόνο της μάνας τους.
Στην παράσταση, μέσω της τελετουργικής φαντασίωσης της Κόρης, ο κόσμος της αλλάζει και τελικά η ίδια γίνεται η ιδανική μορφή του εαυτού της.
e-go: Διαβάζουμε πως το Pedestal χρησιμοποιεί ως βάση τις τελετουργίες ερμητικών ταγμάτων. Τι εννοείτε μ΄αυτό;
Θ.Π: Στην παράσταση υπάρχουν δυο παράλληλοι κόσμοι που τελικά συγκρούονται. Ο ορατός, ρεαλιστικός κόσμος και ο φαντασιακός. Ο ρεαλιστικός χώρος είναι το δωμάτιο της μητέρας μέσα στο οποίο ζουν η μητέρα και η κόρη της. Ο φαντασιακός κόσμος είναι ένας χώρος αμιγώς αρσενικός. Προσπαθώντας να οπτικοποιήσουμε ένα αρσενικό κόσμο, φτάσαμε στα ερμητικά τάγματα, που κρατάνε από καταβολής χριστιανισμού, και είναι σταθερά χώροι όπου απαγορεύεται η παρουσία γυναίκας. Όπως και στο Άγιο Όρος δεν επιτρέπεται η είσοδος θηλυκού. Είναι χώροι φτιαγμένοι από άντρες για άντρες, είναι άβατα. Η γυναίκα μέσα σ' αυτούς του χώρους θεωρείται στοιχείο μιαρό - απαγορευμένο.
Η Ηλέκτρα, που είναι η βάση του προσώπου της Κόρης στο Pedestal, πάσχει από τη στιγμή που έπαψε να τελεί υπό την εξουσία άντρα (πατέρα) και βρίσκεται υπό την εξουσία γυναίκας (μητέρα). Επειδή όμως το να σκοτώσει θα την εξίσωνε με τη μητέρα της που τόσο μισεί, αυτή περιμένει τον άντρα που θα το κάνει για λογαριασμό της, αφού η ίδια είναι γυναίκα και για το λόγο αυτό αδύναμη να κάνει αυτή την πράξη.
Η επιθυμία της αυτή, στο Pedestal, γεννά αυτόν τον παράλληλο κόσμο - τον καθαρά αρσενικό μέσα στον οποίο η Κόρη εισχωρεί. Η Ηλέκτρα, όπως τη βλέπω, είναι ένα βαθιά συντηρητικό πρόσωπο. Για την ακρίβεια είναι η ιδανική γυναίκα για ένα κόσμο φτιαγμένο από άντρες για άντρες - είναι διατεθειμένη να υπερασπιστεί με το αίμα της την πατροπαράδοτη κατωτερότητα του φύλου της.
Εξ'ου και ο κόσμος που φαντασιώνεται είναι ένας κόσμος όπου η γυναίκα είναι ο διάβολος.
e-go: Η θεσμοθετημένη δημοκρατία – όπως αυτή έχει οριστεί από τον Αισχύλο στην Ορέστεια- πιστεύετε πως εξακολουθεί τελικά να αποτελεί αξεπέραστο όριο στο σύγχρονο δυτικό κόσμο;
Θ.Π: Δυστυχώς πια, είναι καθαρά ζήτημα διατύπωσης. Τύποις μιλάμε για δημοκρατία αλλά πάντα η ουσία διαφεύγει. Η λέξη αυτή πλέον στέρεψε, άδειασε. Κάθε κέντρο εξουσίας ανά τον κόσμο χρησιμοποιεί τη λέξη αυτή στην ουσία σαν άλλοθι για ακόμα μεγαλύτερη περιστολή της ελευθερίας, για την επιβολή ακόμα πιο αβάσταχτων οικονομικών μέτρων, για νομιμοποίηση ακόμα περισσότερης βίας. Και βέβαια δεν είναι μόνο απ΄την πλευρά αυτή μόνο η παρανόηση. Και απ'την πλευρά των 'πολιτών' - μόνο στο όνομα- η λέξη αυτή ηχεί πια άδεια, άνευ νοήματος. Το μόνο που τη γεμίζει με νόημα θα ήταν ενδεχομένως κάποια αύξηση σε μισθούς και συντάξεις. Δεν απαξιώνω τα υλικά αγαθά, ούτε το χρήμα. Δεν είναι δυνατόν όμως το μόνο αίτημα, η μόνη αξία, το μοναδικό ιδανικό να είναι το χρήμα. Δεν αντέχει όλος ο κόσμος να περιστρέφεται γύρω απ΄την εξής μια και μοναδική αξία.
Οπότε είναι πλέον ένα θέμα τί είδους πολίτευμα έχουμε και τί πολίτευμα θέλουμε να έχουμε. Ειδικά όταν, στην κοινωνία μας, ένα ποσοστό της τάξης του 10 τοις εκατό και πλέον, θα ήθελε να αρχίζουμε να φοράμε κουκούλες, να στήνουμε κρεμάλες και να εκτελούμε με συνοπτικές διαδικασίες. Ολα αυτά κάτι δείχνουν. Σίγουρα είναι θέματα που πρέπει να τεθούν και να διερευνηθούν.
Κάθε όριο, πάντως, οφείλει να επανατίθεται, να επανατροφοδοτείται και να επανεξετάζεται αν θέλουμε να εξακολουθεί να έχει κάποιο λόγο ύπαρξης.
e-go: Θεωρείτε πως η καταφυγή του σύγχρονου Έλληνα σ΄ένα προσωπικό- φαντασιακό ίσως κόσμο μπορεί να τον βοηθήσει να ξεφύγει από τη σκληρή – ρεαλιστική πραγματικότητα;
Θ.Π: Το να υπάρχει ένας προσωπικός χώρος μέσα στον οποίο μπορεί να νιώθει κανείς πληρότητα είναι καταρχήν ευχής έργον. Εστω και μόνο να υπάρχει είναι θετικό. Είτε αυτό είναι στη φαντασία μας, είτε κάπου εκεί έξω. Είναι σημαντικό να έχει βρει κανείς έναν χώρο όπου μπορεί να βρει ανακούφιση, να αναπαυθεί, να αντλεί δύναμη για να συνεχίζει. Το ιδανικό θα ήταν βέβαια, αυτός ο χώρος να είναι υπαρκτός, όχι φαντασιακός. Να έχει σχήμα, τόπο, να κατοικείται από ανθρώπους.
Οσο αποτραβιόμαστε μέσα μας, όσο κλεινόμαστε, τόσο μεγαλώνει η απόσταση κι από τους άλλους κι από τον κόσμο. Οσο σκληρή κι αβάσταχτη κι αν είναι η πραγματικότητα, πιστεύω πως πρέπει να προσπαθούμε να οικοδομούμε τέτοιους χώρους κάπου εκεί έξω και όχι μόνο κάπου μέσα. Η επαφή μπορεί να είναι ένα αντίδοτο.
e-go: Αγγίζει η παράσταση το σήμερα και αν ναι πως;
Θ.Π: Ζούμε σε μια εποχή μεγάλης εσωστρέφειας και οπισθοδρόμησης που οφείλεται, πιστεύω, σε μεγάλο βαθμό στο φόβο, τη δειλία μας να ξεκολλήσουμε από ένα άρρωστο παρελθόν και να τολμήσουμε μια γενναία αλλαγή. Η παράσταση μιλάει γι'αυτό με όχημα την πίστη. Για το πώς, δηλαδή, από φόβο να μην κάνουμε κάτι για να αλλάξουμε τον κόσμο μας, επινοούμε μια προσωπική πίστη ότι κάποιος άλλος θα το κάνει για εμάς. Μιλάει για το πώς από φόβο να μην αλλάξουμε μια παγιωμένη κατάσταση, αντί να κάνουμε βήματα προς τα μπροστά, συνειδητά επιλέγουμε να κάνουμε μια στροφή προς τα πίσω. Μια στροφή προς ένα ζοφερό συντηρητισμό, μια στροφή προς το σκοτάδι. Μιλάει για την ασφάλεια του συντηρητισμού, για το φόβο της αλλαγής, την ευτυχία της υποταγής. Για μια λύτρωση, τελικά, που έρχεται πολύ αργά και όταν πια έχουμε χάσει ολοκληρωτικά την ταυτότητά μας. Μια λύτρωση που δίνεται σαν χαριστική βολή σε κάποιον που κάποτε ήμασταν εμείς.
e-go: Μιλήστε μας λίγο για τα μελλοντικά σας σχέδια
Θ.Π: Η επόμενη παράσταση που σχεδιάζουμε είναι το 'Colossus' (Κολοσσός) και έχει βάση στον Αγαμέμνονα του Αισχύλου. Είναι το τρίτο και τελευταίο κομμάτι του κύκλου. Μιλάει με κάποιο τρόπο για μια επιστροφή στη μητριαρχία. Πίσω σε έναν κόσμο που επικρατεί ξανά το δίκαιο της σφαγής, του αίματος. Για τη συνειδητή ρήξη με οποιοδήποτε θεσμοθετημένο καθεστώς, για την επιστροφή στην αγριότητα.
Γεωργία Οικονόμου
