Συνέντευξη στην Ιωάννα Παπαγεωργίου
Δεν έχω ιδέα τι συνέβη και χαίρομαι για την άγνοιά μου», λέει ο μικροκαμωμένος Τζόζεφ με το βαθύ μπλε βλέμμα και τη ζεστή στοχαστική φωνή όταν μπαίνω στο δωμάτιο όπου έχει οριστεί η συνάντησή μας. Απευθύνεται στο δημοσιογράφο που του ζήτησε να σχολιάσει το άρτι αφιχθέν στα απανταχού πρωτοσέλιδα σκάνδαλο του μεγάλου αδελφού του (ο Ρέιφ... ενεπλάκη σε σεξουαλική συνεύρεση με αεροσυνοδό εν πτήσει, στην τουαλέτα αεροσκάφους). Μετά, με κοιτάει σαν να με παρακαλάει να μην του κάνω ανάλογες ερωτήσεις. Είμαστε στο Βερολίνο, για να μιλήσουμε για την τελευταία του ταινία, Goodbye Bafana, η οποία μόλις κυκλοφόρησε σε DVD από την Audio Visual. Σ αυτήν ο Τζόζεφ ενσαρκώνει τον επί 20 χρόνια δεσμοφύλακα του Νέλσον Μαντέλα, Τζέιμς Γκρέγκορι. Δεν προλαβαίνω να αρθρώσω την πρώτη ερώτηση κι εκείνος αρχίζει να μιλά. Πότε ψιθυριστά και πότε με στεντόρεια φωνή.
«Αυτό που μου άρεσε σ' αυτό το σενάριο είναι ότι δεν έχει συνηθισμένη δομή. Είναι μεγάλη υπόθεση να ερευνήσεις πώς ένας άνθρωπος από ρατσιστής εξελίσσεται σε ουμανιστή. Και δεν είμαι καν σίγουρος ότι η εξέλιξή του καλύπτει μια τόσο μεγάλη απόσταση ανάμεσα στα δύο άκρα. Νομίζω ότι πρόκειται για μια πολύ πιο πολύπλοκη διαδικασία.
»Αλλάζει πραγματικά; Πιστεύω ότι με τη λογική διακρίνει τα λάθη του και διαμορφώνει ανάλογα τη συμπεριφορά του. Αλλάζει όμως και συναισθηματικά; Δεν ξέρω. Μπορεί ο οποιοσδήποτε από εμάς να αλλάξει πραγματικά; Γι αυτό θεωρώ πως αυτό που κάνει τον Τζέιμς σπουδαίο είναι η απόφασή του να απαρνηθεί τη βολή του. Όταν καταλαβαίνει ότι ο Μαντέλα έχει ένα γιο που σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, βάζει τον εαυτό του στη θέση εκείνου και μπανγκ! δημιουργείται κατανόηση και ανθρώπινη επαφή... Μέσα στα επόμενα 20 χρόνια δεν παύει να αμφισβητεί τις αξίες, τόσο τις προσωπικές του όσο και εκείνες του καθεστώτος που υπηρετεί. Έτσι θέτει σε κίνδυνο την οικογένειά του αλλά ταυτόχρονα αναπτύσσει την ικανότητα να συνειδητοποιήσει ότι υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος έξω από το εγώ του...
»Για να τον προσεγγίσω, μπήκα στη θέση του. Σκέφτηκα πως αν κάποιος απειλούσε την οικογένειά μου θα συμπεριφερόμουν αρχικά σαν κι αυτόν. Γιατί μην ξεχνάτε πως ο Μαντέλα στα μάτια των λευκών εκείνη την εποχή ήταν ένας ένας τρομοκράτης, αφού δεν είχε άλλη επιλογή από το να πολεμήσει τη βία του Απαρτχάιντ με βία. Μετά όμως, όταν έρχεται αντιμέτωπος με τον άνθρωπο Μαντέλα και την τραγική απώλειά του, αλλάζει. Αρχίζει να βλέπει και την άλλη πλευρά: αναγνωρίζει πως ο φόβος και η απειλή που νιώθει για την επιβίωση της οικογένειάς του είναι κάτι που έχει σπείρει η κυβέρνησή του. Και όλοι γνωρίζουμε πολύ καλά πως τα ΜΜΕ μπορεί να χειραγωγηθούν και να βοηθήσουν ακούσια ή μη στη δημιουργία προπαγάνδας. Γιατί τα Όπλα Μαζικής Καταστροφής που ενημερωθήκαμε πως υπάρχουν στο Ιράκ δεν βρέθηκαν ποτέ; Και γιατί ζούμε φοβούμενοι διαρκώς μια τρομοκρατική επίθεση; Και είναι αυτό αρκετό για να δικαιολογήσουμε τον πόλεμο στο Ιράκ; Τελικά μήπως η παρουσία μας εκεί δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ιμπεριαλιστική εισβολή; Και μήπως πρέπει να τη σταματήσουμε γιατί συμβάλλουμε σε ένα φαύλο κύκλο βίας, μην αφήνοντας άλλη επιλογή σ' εκείνους τους ανθρώπους από το να αντεπιτεθούν; Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, αυτά είναι πάντα επίκαιρα ερωτήματα. Η Ιστορία επαναλαμβάνεται. Ίσως γι αυτό χρειαζόμαστε έργα σαν κι αυτό... Όταν η ζωή μας αποκτά ένα συγκεκριμένο status quo, όταν εξασφαλίζεται για τα παιδιά μας η καλύτερη εκπαίδευση και για μας ένα αυτοκίνητο, δύο τηλεοράσεις, διακοπές και ένα iPod, ίσως να μην αμφιβάλλουμε για το σύστημα. Νιώθουμε καλά και δεν θέλουμε κανείς να απειλήσει τη διατάραξη του status quo. Αντιδρούμε άσχημα όταν νιώθουμε ότι ίσως στερηθούμε τα προνόμιά μας. Ανθρωποι σαν τον Τζέιμς σπανίζουν...
»Δεν ξέρω αν με ανέθρεψε μια οικογένεια αριστερής πολιτικής συνείδησης. Αυτή την εντύπωση σου δίνω; (Γελάει) Πιο ακριβής όρος θα ήταν ουμανιστικής συνείδησης. Οι γονείς μας ενθάρρυναν την περιέργειά μας, τις καλλιτεχνικές μας ανησυχίες και το διάβασμα. Με τη βοήθειά τους σχηματίσαμε μια πολύ ολοκληρωμένη, πραγματική εικόνα του κόσμου. Είμαι πολιτικοποιημένος; Οχι ιδιαίτερα. Πιστεύω πως καθετί που κάνεις ένα φιλμ, ένα βιβλίο, μία συζήτηση ή ασκώντας το δικαίωμα της ψήφου για να εκφράσεις την άποψή σου είναι πολιτική πράξη. ... Γι αυτό και μου άρεσε το Goodbye Bafana. Δεν μιλάει για τέρατα και θύματα, αλλά για γνώριμες καταστάσεις. Και το κάνει με έναν πολύ απλό τρόπο, χωρίς σκηνοθετική δεξιοτεχνία ή μελοδραματικές εξάρσεις. Είναι ένα απλό και σεμνό φιλμ για μια μεγάλη ιστορία...»
