Σύμφωνα με εκτιμήσεις οργανώσεων που εργάζονται για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, περισσότερα από 22 εκατομμύρια γυναίκες και κορίτσια σε όλο τον κόσμο ζουν σε συνθήκες σκλαβιάς με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Από τα θύματα αυτά, μόνο το 1-2% ίσως κατορθώσει να γλιτώσει.
Όμως, στον κύκλο της εμπορίας ανθρώπων φαίνεται να επικεντρωνόμαστε κυρίως στη δράση των εγκληματικών κυκλωμάτων που εξασφαλίζουν την «προσφορά» των σεξουαλικών υπηρεσιών που προέρχονται από εμπορία γυναικών και κοριτσιών. Αφήνουμε πιο πίσω τους «αγοραστές» των υπηρεσιών, που όμως έχουν τεράστια ευθύνη για τη διαιώνιση της μάστιγας αυτής. Στηρίζοντας τη «ζήτηση», συντηρούν το λόγο ύπαρξης των κυκλωμάτων των προαγωγών, τα οποία βρίσκονται σε στενή διαπλοκή με το οργανωμένο έγκλημα, που εκτείνεται ακόμη και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ποιο είναι λοιπόν το προφίλ του αγοραστή των σεξουαλικών υπηρεσιών που προέρχονται από εμπορία ανθρώπων; Όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες, στη συντριπτική τους πλειοψηφία πρόκειται για άνδρες με υποτιμητική άποψη για τις γυναίκες, που αγγίζει τα όρια του μισογυνισμού. Η συγκεκριμένη κατηγορία ανδρών, μάλιστα, θεωρείται πιθανότερο να προχωρήσει σε πράξεις σεξουαλικού εξαναγκασμού κατά γυναικών, καθώς και άλλες πράξεις βίας κατά των γυναικών.
Ποια είναι η στάση των κοινωνιών μας, γύρω από το θέμα αυτό; Όπως αποτυπώνεται σε Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχει μεγάλη απόκλιση στον τρόπο με τον οποίο τα κράτη-μέλη αντιμετωπίζουν την επί χρήμασι παροχή σεξουαλικών υπηρεσιών. Εντοπίζονται δύο βασικές προσεγγίσεις. Σε κάποια κράτη, η πορνεία αντιμετωπίζεται ως παραβίαση των δικαιωμάτων των γυναικών –μια μορφή σεξουαλικής δουλείας– η οποία οδηγεί σε ανισότητα κατά των γυναικών. Σε άλλες κοινωνίες, η πορνεία θεωρείται ότι ενισχύει το δικαίωμα της γυναίκας να ελέγχει τον τρόπο με τον οποίον διαχειρίζεται το σώμα της. Ωστόσο, σε Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (26-2-2014) αναφέρεται ότι τα κράτη-μέλη θα πρέπει να μειώσουν τη ζήτηση για πορνεία τιμωρώντας τους πελάτες και όχι τα εκδιδόμενα άτομα.
Έντονο προβληματισμό δημιουργεί η ανοχή που φαίνεται να καλλιεργείται σε κάποιες κοινωνίες γύρω από την ζήτηση των σεξουαλικών υπηρεσιών της εμπορίας ανθρώπων, η οποία συντηρεί το φαύλο κύκλο. Ένα φαύλο κύκλο που βασίζεται στην παραδοχή ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια μπορεί να αποτελούν αντικείμενο συναλλαγής, ότι η γυναίκα αποτελεί «αντικείμενο» ή «εργαλείο» που συνδέεται με την ευχαρίστησή ή την εξυπηρέτηση αναγκών. Αυτά δεν είναι άλλωστε τα μηνύματα που συχνά στέλνει η πορνογραφική αισθητική κάποιων προϊόντων των μέσων μαζικής ενημέρωσης, της διαφήμισης και του διαδικτύου; Η εμπορευματοποίηση της γυναίκας μέσα από το συμβολικό μας πολιτισμό διαπαιδαγωγεί την επόμενη γενιά ανδρών, που θα αναζητήσουν σεξουαλικές υπηρεσίες επί χρήμασι σε ανήμπορα, ανυπεράσπιστα θύματα εμπορίας. Χωρίς τύψεις, χωρίς ενσυναίσθηση, χωρίς επίγνωση των συνεπειών αυτής της «συναλλαγής».
Είναι φανερό ότι το πρόβλημα είναι τεράστιο, σύνθετο και παγκόσμιο. Στη χώρα μας, η λειτουργία του Εθνικού Συντονιστή για το Trafficking διευκολύνει τη συνεργασία ανάμεσα σε αρμόδιους φορείς που παρεμβαίνουν σε διαφορετικές πτυχές του προβλήματος.
Στη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων αντιμετωπίζουμε την εμπορία γυναικών στο πλαίσιο της πολιτικής καταπολέμησης της έμφυλης βίας. Με κατάλληλες υποδομές και υπηρεσίες που ήδη διαθέτουμε σε όλη τη χώρα, προσφέρουμε στήριξη στα θύματα της έμφυλης βίας, επιχειρώντας παράλληλα να προλάβουμε την περαιτέρω επέκταση του φαινομένου. Τα 40 Συμβουλευτικά Κέντρα που εντάσσονται στο εθνικό δίκτυο για την αντιμετώπιση της βίας κατά γυναικών, προσφέρουν στα θύματα ψυχοκοινωνική και νομική στήριξη, με τη βοήθεια εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού. Μπορούν να λειτουργήσουν επικουρικά για την ψυχολογική παρακολούθηση και κοινωνική επανένταξη των θυμάτων εμπορίας, εφόσον ανακτήσουν την ελευθερία τους. Πρόκειται για μια διαδικασία χρονοβόρα, αλλά απαραίτητη και να μπορέσουν τα θύματα εμπορίας να ανακτήσουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, να απεμπλακούν από ποικίλες εξαρτήσεις που συχνά συνδέονται με τα κυκλώματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, και να μπορέσουν να σχεδιάσουν τη νέα τους ζωή, με τρόπο όσο το δυνατόν αξιόπιστο και βιώσιμο.
Οι 21 Ξενώνες ασφαλούς φιλοξενίας μπορούν επίσης να εξυπηρετήσουν και περιστατικά που αφορούν θύματα trafficking, μετά από παραπομπή των αρμόδιων αρχών, όπως προβλέπει το πρωτόκολλο λειτουργίας των ξενώνων. Το εθνικό δίκτυο δομών περιλαμβάνει ακόμη την 24ωρη τηλεφωνική Γραμμή SOS 15900, η οποία προσφέρει άμεση υποστήριξη και συμβουλές σε γυναίκες-θύματα βίας.
Από την πλευρά μας, στη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων έχουμε ένα βασικό μέλημα. Επιδιώκουμε να προσεγγίσουμε τους άνδρες και τα αγόρια και να τους μιλήσουμε για το σεβασμό που θα πρέπει να υπάρχει απέναντι στο άλλο φύλο. Η υποτίμηση των γυναικών δεν είναι σημάδι «ανδρισμού», αλλά μια έκφραση αντι-κοινωνική, σημάδι ανασφάλειας και απουσίας επικοινωνίας, η οποία εγκλωβίζει τους ανθρώπους σε αδιέξοδες καταστάσεις που πληγώνουν και τις δύο πλευρές.
Στην προσπάθεια της εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης είναι απαραίτητη η συνεργασία και στήριξη από τη δημόσια διοίκηση και τους αρμόδιους λειτουργούς, τις υπηρεσίες υγείας, την αστυνομία, την Κοινωνία των Πολιτών, τα μέσα ενημέρωσης, τους εκπαιδευτικούς και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ζητούμε τη συμβολή όλων, ώστε να μπορέσουμε να χτίσουμε βήμα-βήμα μια κουλτούρα καθημερινού σεβασμού προς τις γυναίκες και τα κορίτσια.
* Η Βάσω Κόλλια είναι Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων στο Υπουργείο Εσωτερικών
