Αριθμητικό αίτιο του αυξημένου σωματικού βάρους είναι το θετικό ισοζύγιο ενέργειας: παχαίνουμε επειδή μακροπρόθεσμα προσλαμβάνουμε, αφομοιώνουμε και αποθηκεύουμε περισσότερες θερμίδες από όσες καίμε. Τα μαθηματικά, όμως, δεν δίνουν καμία εξήγηση για τους ψυχοβιολογικούς παράγοντες που μας ωθούν στην υπερκατανάλωση θερμίδων. Δεν εξηγούν φερ’ ειπείν γιατί τρώμε περισσότερο από όσο πραγματικά χρειαζόμαστε, γιατί νιώθουμε συνεχώς πεινασμένοι, γιατί δεν χορταίνουμε με τις «φυσιολογικές» μερίδες, γιατί θέλουμε έξτρα ποσότητες φαγητού για να ικανοποιηθούμε ή γιατί κάποιες φορές μάς είναι αδύνατον να χαλιναγωγήσουμε την όρεξή μας.

Τι ρόλο παίζουν οι ορμόνες;

Η προσπάθεια των ειδικών να βρουν πειστικές απαντήσεις σε αυτούς και άλλους σχετικούς προβληματισμούς οδήγησε πρόσφατα στην αποκάλυψη πολλών μη γονιδιακών παραγόντων που παίζουν καταλυτικό ρόλο στη ρύθμιση της ενεργειακής ισορροπίας, επηρεάζοντας την επιθυμία για φαγητό, τη βιολογική πείνα, τον κορεσμό, το ρυθμό απορρόφησης των θερμίδων, τις καύσεις και γενικά τη μεταβολική ανταπόκριση του οργανισμού στη λήψη και τη διαχείριση της τροφής. Κοινός παρονομαστής και συνδετικός κρίκος των συγκεκριμένων ευρημάτων είναι οι διαταραχές των ορμονών. Οι ορμόνες, κάθε μία με το δικό της ιδιαίτερο τρόπο και όλες μαζί μέσα από τη στενή τους αλληλεπίδραση, ελέγχουν, συντονίζουν και επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την πάσης φύσεως βιολογική μας λειτουργία, από τους κτύπους της καρδιάς, τη ρύθμιση του έμμηνου κύκλου, την αίσθηση της πείνας, το ρυθμό του μεταβολισμού και την κατανομή του σωματικού λίπους μέχρι την προσωπικότητα, τη συμπεριφορά, την ελκυστικότητα και την ερωτική μας επιθυμία.

Το βιολογικό μου ρόλοι... τρελάθηκε

Η παραγωγή και η έκκριση όλων σχεδόν των ορμονών παρουσιάζουν κιρκάδια διακύμανση, δηλαδή χρονικές αλλαγές που διαρκούν περίπου ένα 24ωρο. Οι φυσιολογικές αυτές περιοδικές διακυμάνσεις ελέγχονται και συντονίζονται από ένα κεντρικό βιολογικό ρολόι, που βρίσκεται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου, και από πολλά μικρότερα εξειδικευμένα ρολόγια, που βρίσκονται σε κάθε κύτταρο, τα χρονογονίδια. Ορισμένες όμως δυσμενείς συνθήκες, πολύ συχνές στο σύγχρονο τρόπο ζωής, όπως άγχος, ανθυγιεινή διατροφή, ακατάστατα ωράρια εργασίας και έλλειψη ύπνου, μπορεί να προκαλέσουν τον αποσυντονισμό του βιολογικού ρολογιού, με παρεπόμενο την απορύθμιση του ορμονικού συστήματος. Αν η βιοχημική ομοιοστασία δεν αποκατασταθεί εγκαίρως, ο οργανισμός αρχίζει να δυσλειτουργεί, κι αυτό εκδηλώνεται με μια μεγάλη γκάμα διαφοροποιημένων συμπτωμάτων, μεταξύ των οποίων και η αύξηση βάρους.

Συντόνισέ το! Η αποκατάσταση της διαταραγμένης λειτουργίας του βιολογικού ρολογιού επαναφέρει τη φυσιολογική ορμονική ισορροπία, βελτιώνει τη διάθεση, αυξάνει τη ζωτικότητα, ευνοεί την απώλεια βάρους, εντείνει την ερωτική επιθυμία, επιβραδύνει την κυτταρική γήρανση, διασφαλίζει καλύτερη υγεία…

Φταίνε οι ορμόνες που παχαίνω;

Ανεξαρτήτως αιτιών, οι μεγάλες διακυμάνσεις και αποκλίσεις των ορμονών από τα φυσιολογικά επίπεδα, όχι απαραιτήτως σε παθολογικά όρια, δημιουργούν ένα δυσμενές μεταβολικό περιβάλλον στον οργανισμό, που μπορεί να οδηγήσει στην ανεπιθύμητη αύξηση βάρους με τρεις βασικούς μηχανισμούς:

• Μείωση καύσεων, αύξηση σωματικού λίπους: παρατηρείται συχνότερα σε γυναίκες που έχουν στρεσάρει υπερβολικά τον οργανισμό τους με αυστηρές δίαιτες και συχνές αυξομειώσεις βάρους. Εμφανίζεται, επίσης, σε χρονικές περιόδους κατά τις οποίες η ορμονική παραγωγή μεταβάλλεται απότομα, όπως π.χ. κατά την εφηβεία, την κλιμακτήριο και τα πρώτα χρόνια της εμμηνόπαυσης.
• Αδυναμία ελέγχου πείνας, κρίσεις υπερφαγίας: υπό την επήρεια έντονων ή παρατεταμένων αγχωδών καταστάσεων, που προκαλούν βίαιες ορμονικές και ψυχολογικές διακυμάνσεις, νιώθουμε ακατάσχετη πείνα, δεν χορταίνουμε με τίποτα, καταναλώνουμε οτιδήποτε βρεθεί μπροστά μας, συνεχίζουμε να τρώμε μέχρι εκεί που δεν πάει άλλο.
• Έντονη όρεξη, εκλεκτική γευστική επιθυμία: περιοδικά αυξημένη επιθυμία για την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφίμων, συνήθως πλούσιων σε λιπαρά, ζάχαρη ή αλάτι και θερμίδες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η έντονη «λαχτάρα» για σοκολάτα πριν από την έμμηνο ρύση.

Η λύση; Ο τρόπος ζωής και οι διατροφικές μας συνήθειες κουρδίζουν ή ξεκουρδίζουν το βιολογικό ρολόι, ενισχύουν ή αποδυναμώνουν το ορμονικό σύστημα, συνθέτουν τη βιοχημική ταυτότητα του μεταβολισμού μας. Επομένως, αποτελούν τα απαραίτητα «κλειδιά» για να ξεκλειδώσουμε (ή να κλειδώσουμε ισόβια…) τις πόρτες που κρατούν φυλακισμένο τον αδύνατό μας εαυτό.

Δες στην επόμενη σελίδα, ποιες ορμόνες αυξάνουν το λίπος και ποιες το καίνε.

ΟΡΜΟΝΕΣ & ΣΩΜΑΤΙΚΟ ΛΙΠΟΣ

Ποιες ορμόνες αυξάνουν το λίπος & ποιες το καίνε;

Πολλές ορμόνες έχουν καθοριστική επίδραση στην απώλεια, στην αποθήκευση και την κατανομή του σωματικού λίπους. Για παράδειγμα, η υπερβολική ινσουλίνη αυξάνει τις παρακαταθήκες λίπους στην κοιλιά, ενώ η γλυκαγόνη εντείνει την καύση του. Αλλά και ο ίδιος ο λιπώδης ιστός επηρεάζει τα επίπεδα αρκετών ορμονών, π.χ. οι παχύσαρκες γυναίκες παράγουν κατά κανόνα περισσότερα οιστρογόνα, ενώ οι πολύ αδύνατες μπορεί να έχουν έλλειψή τους.

Ορμόνες που ευνοούν την αύξηση λίπους

• Γκρελίνη
• Ινσουλίνη
• Κορτιζόνη
• Οιστρογόνα
• Προγεστερόνη
• Προλακτίνη

Ορμόνες που ευνοούν τη μείωση λίπους

• Αδιπονεκτίνη
• Αδρεναλίνη
• Αυξητική
• Γλυκαγόνη
• Δεϋδροεπιανδροστερόνη
• Θυρεοειδικές (Τ3, Τ4)
• Λεπτίνη
• Νορ-αδρεναλίνη
• Τεστοστερόνη

*Άμεση ή έμμεση επίδραση, π.χ. η τεστοστερόνη προάγει τη μυϊκή μάζα και έτσι αυξάνει εμμέσως την καύση λίπους.

Δες το εβδομαδιαίο διαιτολόγιο της ορμονικής δίαιτας στο άρθρο «Ορμονική δίαιτα - Η επανάσταση στο αδυνάτισμα».

Προσοχή: οι πολλές δίαιτες παχαίνουν! Οι επαναλαμβανόμενες αυστηρές δίαιτες απορυθμίζουν το ορμονικό σύστημα, με αποτέλεσμα το σώμα μας αφενός να αντιστέκεται σθεναρά στην απώλεια λίπους όταν τρώμε λίγο, αφετέρου να το αποθηκεύει ευκολότερα όταν τρώμε κανονικά.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΔΟΥΚΟ

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 123

Update: Νοέμβριος 2015.