Η ελάττωση των εισοδημάτων έχει αναγκάσει τους καταναλωτές να περιορίσουν τις αγορές τους. Παράλληλα ελαχιστοποιούν δαπάνες που θεωρούν περιττές ή λιγότερο αναγκαίες και προσπαθούν να γλιτώσουν χρήματα αγοράζοντας φθηνότερα προϊόντα. Η διαρκής όμως προσπάθεια εξοικονόμησης μειώνει την ικανοποίηση που αντλούν από τις αγορές τους, ενώ αντίθετα αυξάνεται το άγχος που προκαλεί ο προβληματισμός για το εάν θα μπορούσαν να κάνουν κάποια καλύτερη επιλογή με τα ίδια ή λιγότερα χρήματα. Ως απόρροια αυτών οι περισσότεροι καταναλωτές έχουν βγάλει εντελώς από τη ζωή τους το shopping therapy και εστιάζονται πλέον στη μείωση του shopping remorse, δηλαδή στο πώς να κάνουν τη βέλτιστη αγορά ώστε να μην το μετανιώσουν μετά, π.χ. διαπιστώνοντας ότι το προϊόν που αγόρασαν διατίθεται φθηνότερα από κάπου αλλού ή στην ίδια τιμή, αλλά σε μεγαλύτερη ποσότητα.

Τάσεις στην αγορά τροφίμων

Κατά μέσο όρο οι μηνιαίες αγορές προϊόντων διατροφής ανά νοικοκυριό εκτιμώνται σε περίπου 400 ευρώ, με το μεγαλύτερο μέρος της δαπάνης αυτής να πραγματοποιείται σε σούπερ μάρκετ. Τα στατιστικά στοιχεία από τις εταιρείες του κλάδου δείχνουν ότι τα τελευταία χρόνια οι καταναλωτές έχουν μειώσει γενικά τις αγορές τροφίμων, αγοράζουν φθηνότερα προϊόντα σε υψηλότερο ποσοστό από πριν, προτιμούν τις προσφορές και τις οικονομικές συσκευασίες, επιλέγουν όλο και περισσότερο προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας και δεν επιμένουν όπως παλαιότερα σε συγκεκριμένες μάρκες αν δεν έχουν συμφέρουσα τιμή.

Τακτικές εξοικονόμησης χρημάτων

Προκειμένου να μειώσουν το συνολικό ποσό που δαπανούν για την αγορά τροφίμων, οι καταναλωτές:

• Φτιάχνουν λίστες: Αξιολογούν σχολαστικότερα τις ανάγκες τους και με βάση αυτές καταγράφουν σε ταξινομημένες λίστες όσα πρόκειται να αγοράσουν. Βάζουν όριο στα είδη, στις ποσότητες και στο πόσα χρήματα θα ξοδέψουν κάθε φορά, ψωνίζουν με τη λίστα ανά χείρας.
• Κάνουν συγκρίσεις: Συγκρίνουν τιμές μεταξύ διαφορετικών μαρκών αλλά και μεταξύ διαφορετικών σούπερ μάρκετ, πραγματοποιούν έρευνα αγοράς τόσο επιτόπου όσο και από διαφημιστικά φυλλάδια ή/και ιστοσελίδες των καταστημάτων.
• Εκμεταλλεύονται την τεχνολογία: Χρησιμοποιούν συχνότερα ηλεκτρονικές εφαρμογές για έξυπνα κινητά και εξειδικευμένες ιστοσελίδες με ειδοποιήσεις εκπτωτικών προσφορών, online συγκρίσεις τιμών και δυνατότητα δημιουργίας διαφορετικής λίστας αγορών σε διαφορετικά καταστήματα.
• Μελετούν τις ετικέτες: Δεν εντυπωσιάζονται από τις φανταχτερές συσκευασίες, διαβάζουν προσεκτικά όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες για κάθε προϊόν – οι περισσότεροι φροντίζουν να έχουν ενημερωθεί από πριν, π.χ. για τα συστατικά και τη διατροφική του αξία από κάποια ιστοσελίδα ή από προηγούμενη αγορά του ίδιου προϊόντος.
• Βρίσκουν την πραγματική τιμή: Δεν παρασύρονται από τη φαινομενικά οικονομική τιμή ανά συσκευασία, αλλά εκτιμούν τη σχέση τιμής - καθαρής ποσότητας προϊόντος και πόσο κοστίζει αυτό ανά κιλό, ώστε να έχουν σωστό μέτρο σύγκρισης με ομοειδή προϊόντα.
• Υπολογίζουν το χρόνο κατανάλωσης: Προτιμούν προϊόντα σε μεγαλύτερες συσκευασίες ή με προσφορά επιπλέον ποσότητας μόνο εάν είναι σίγουροι ότι θα τα χρησιμοποιήσουν μέσα στις ημερομηνίες που δίνει ο κατασκευαστής – άλλη η ημερομηνία λήξης όταν το προϊόν διατηρείται κλειστό και άλλο το περιθώριο κατανάλωσης όταν ανοιχτεί, συνήθως λίγες ημέρες.
• Χρησιμοποιούν όλες τις παροχές: Εκμεταλλεύονται κάρτες μέλους, εκπτωτικές προσφορές, κουπόνια, δωροεπιταγές και προωθητικές ενέργειες, συλλέγουν πόντους για φθηνότερες αγορές. Επιλέγουν τα φθηνότερα προϊόντα όταν η ποιότητα και η διατροφική τους αξία δεν διαφέρουν σημαντικά σε σχέση με τα πιο ακριβά.
• Αυξάνουν την κινητικότητά τους: Αποφεύγουν τις συνολικές αγορές, δεν προμηθεύονται «τα πάντα όλα» από ένα σούπερ μάρκετ, κάνουν περισσότερες (πιο συχνά) και πιο γρήγορες (σύντομες) επισκέψεις σε διαφορετικά καταστήματα. Έτσι αγοράζουν από το καθένα μόνο τα προϊόντα που τους συμφέρουν, εκμεταλλεύονται τις τυχόν προσφορές του και δεν διατηρούν στο σπίτι υπερβολικό στοκ προϊόντων που ίσως τελικά αναγκαστούν να πετάξουν επειδή αλλοιώθηκαν – είναι σπατάλη χρημάτων!

Ποια προϊόντα διατροφής χρειάζεσαι απαραιτήτως να έχεις στο σπίτι σου; Μάθε το στο άρθρο μας «10 τρόφιμα που πρέπει πάντα να αγοράζεις».

Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες

Οι οικονομικές δυσκολίες μπορεί να οδηγήσουν σε αναγκαστικούς συμβιβασμούς με επιλογές τροφίμων που ναι μεν έχουν φθηνή τιμή, ωστόσο είναι ποιοτικά υποβαθμισμένα, χαμηλής διατροφικής αξίας και ενδεχομένως αμφισβητούμενης ασφάλειας. Μπορεί επίσης να οδηγήσει σε καταναλωτικές συμπεριφορές του τύπου «αδιαφορώ για τα συστατικά και την ποιότητα, αγοράζω πάντα το φθηνότερο» ή «μου αρκεί να είναι νόστιμο και να γεμίζει το στομάχι». Συνέπεια όλων αυτών είναι η χειροτέρευση της διατροφής, με ενδεχόμενα αποτελέσματα την αύξηση των ποσοστών παχυσαρκίας (ειδικά στα παιδιά) και των προβλημάτων υγείας. Στον αντίποδα αρκετά άτομα και οικογένειες βρήκαν την «ευκαιρία» να κάνουν καλό τόσο στην τσέπη όσο και στην υγεία τους: άρχισαν να αναθεωρούν τις λανθασμένες διατροφικές τους συνήθειες προτιμώντας υγιεινότερες επιλογές, επιλέγοντας τα σωστά τρόφιμα σε σωστές τιμές, αυξάνοντας την κατανάλωση σπιτικών γευμάτων και περιορίζοντας δραστικά τις αγορές έτοιμου φαγητού.

Ποιοτική διατροφή χαμηλού κόστους

Η επιδίωξη για την επίτευξη μιας ποιοτικής και θρεπτικά επαρκούς διατροφής χαμηλότερου κόστους, οικογενειακής ή ατομικής, πρέπει να βασίζεται σε ένα ευέλικτο διατροφικό πλάνο με τρόφιμα που πληρούν τη βέλτιστη σχέση «ποιότητας - διατροφική αξίας - τιμής», η δε εξοικονόμηση χρημάτων να προέρχεται κυρίως από:

• Συστηματικότερη εφαρμογή των καταναλωτικών πρακτικών που οδηγούν σε πραγματικά συμφέρουσες αγορές, π.χ. εκμετάλλευση εκπτωτικών προσφορών.
• Μείωση της κατανάλωσης τροφίμων που έχουν χαμηλή διατροφική αξία και δεν είναι απαραίτητα για τη σωστή θρέψη, π.χ. καραμέλες, κρουασάν, γαριδάκια και συναφή σνακ.
• Περιορισμό της συχνότητας και ποσότητας κατανάλωσης των πιο ακριβών τροφίμων, π.χ. κόκκινων κρεάτων, και συγχρόνως μερική υποκατάστασή τους με φθηνότερες εναλλακτικές, παρεμφερούς όμως διατροφικής αξίας, π.χ. του κρέατος με όσπρια.
• Αποφυγή αγοράς ειδικών τροφίμων όταν δεν υπάρχει η ανάλογη ιατρική ένδειξη, π.χ. τροφίμων χωρίς γλουτένη όταν κάποιος δεν πάσχει από δυσανεξία σε αυτήν ή κοιλιοκάκη.
• Τήρηση των κανόνων εποχικότητας και φυσικότητας, δηλαδή κάθε νωπό τρόφιμο να τρώγεται στην εποχή που ωριμάζει φυσιολογικά, π.χ. οι ντομάτες το καλοκαίρι, και όλα να καταναλώνονται όσο το δυνατόν πιο κοντά στη φυσική τους κατάσταση, π.χ. το φρούτο αυτούσιο και όχι ως χυμός.
• Δημιουργικούς συνδυασμούς που αυξάνουν την ποσότητα του φαγητού και μειώνουν το τελικό κόστος ανά μερίδα, π.χ. περισσότερο ψωμί στα μπιφτέκια, ενισχύουν τη θρεπτικότητα, π.χ. φακές σούπα με ρύζι, και τη γεύση του, π.χ. χρήση μυρωδικών.
• Ελαχιστοποίηση απόρριψης τροφίμων με σωστή συντήρησή τους και αξιοποίηση των περισσευμάτων σε επόμενα γεύματα – δεν πετάγεται τίποτα που μπορεί να καταναλωθεί σε μεταγενέστερο χρόνο με ασφάλεια!
• Χρήση κάθε δυνατότητας ιδιοπαραγωγής, που σημαίνει «όταν με συμφέρει περισσότερο, προτιμώ να το φτιάχνω εγώ αντί να το αγοράσω έτοιμο», π.χ. σπιτική πίτσα, κέικ, μπάρες δημητριακών, πάστα ελιάς, τσιπς πατάτας, τουρσί, ακόμα και ψωμί ή γιαούρτι.

Τι άλλο μειώνει το κόστος;

Πλάνο γευμάτων: Σχεδίασε και προγραμμάτισσε, έστω σε αδρές γραμμές, το οικογενειακού μενού των επόμενων ημερών. Τι χρειαζόμαστε για πρωινό, τι θα μαγειρέψω το μεσημέρι, τι θα φάμε το βράδυ, τι τρώμε συνήθως στα ενδιάμεσα, τι θα πάρουμε μαζί μας στη δουλειά, τι τα παιδιά στο σχολείο, ποιος χρειάζεται κάτι περισσότερο ή διαφορετικό;

Συγκεκριμένο διατροφικό πρότυπο: Αν βασίσεις το οικογενειακό μενού στο μοντέλο της μεσογειακής δίαιτας, καλύτερα στην παραδοσιακή ελληνική εκδοχή της, τότε θα έχεις στη διάθεσή σου έναν απλό, ευέλικτο και οικονομικό στην εφαρμογή οδηγό υγιεινής διατροφής, με ήδη γνωστούς κανόνες και πολλές εναλλακτικές γευμάτων, οικονομικά προσιτές για κάθε βαλάντιο.

Συμβουλές από ειδικό: Ένας διαιτολόγος θα σου δώσει ιδέες και πρακτικές συμβουλές για το πώς θα οργανώσεις το εβδομαδιαίο διαιτολόγιο της οικογένειας οικονομικότερα, σωστότερα, με μεγαλύτερη ποικιλία γευμάτων και κυρίως με θρεπτική επάρκεια για όλα τα μέλη της, ιδίως δε όσα έχουν ιδιαίτερες διατροφικές ανάγκες, π.χ. παιδιά, ηλικιωμένοι, ασθενείς.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΔΟΥΚΟ

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 173

Update: Μάρτιος 2016.