Ελεύθερνα: Πόλη- Ακρόπολη- Νεκρόπολη. Mία ξεχωριστή έκθεση ευρημάτων από τις πανεπιστημιακές ανασκαφές στην Ελεύθερνα φιλοξενείται από την 1η Δεκεμβρίου μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου 2005 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Πρόκειται για ένα αφιέρωμα στην εικοσαετή συστηματική ανασκαφική έρευνα από το Πανεπιστήμιο Κρήτης στην αρχαία Ελεύθερνα, που έχει κηρυχθεί ήδη 30 χρόνια τώρα «τοπίο φυσικού κάλλους και αρχαιολογικός χώρος». Από τα χιλιάδες ευρήματα που έχουν, κατά καιρούς, ανασυρθεί από τα χώματα της και τους τρεις ανασκαφικούς τομείς, έχουν επιλεγεί 507 εκθέματα από πηλό, λίθο, σίδηρο, χαλκό, άργυρο, χρυσό, ελεφαντοστό, φαγεντιανή, γυαλί, υλικά κατάλοιπα, που αποτελούν τα ορατά και χειροπιαστά σημάδια της ιστορίας και μαρτυρούν τη διαχρονική ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή.

Η έκθεση διαιρείται σε 2 μέρη:
Α. Μια μικρή παρουσίαση των τυχαίων ευρημάτων και των προανασκαφικών ερευνών.
Β. Στην μεγάλη παρουσίαση των αποτελεσμάτων των ανασκαφικών ερευνών του Πανεπιστημίου της Κρήτης.

Η παρουσίαση των εκθεμάτων των Πανεπιστημιακών ερευνών διαιρείται σε 2 μεγάλες ενότητες.
Εκτίθενται τα ευρήματα, που έχουν έρθει στο φως από την Ελληνορωμαϊκή και Πρωτοβυζαντινή πόλη, καθώς και από την Ακρόπολη της Ελεύθερνας.
Παρουσιάζονται τα ευρήματα που σχετίζονται με την επέκεινα του θανάτου ζωή, δηλαδή αυτά από τις νεκροπόλεις της Ελεύθερνας και κυρίως από τη Γεωμετρική / Αρχαϊκή νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας.

Στο πρώτο τμήμα αναδεικνύεται η δημόσια, θρησκευτική, πολιτική, εμπορική και καθημερινή ζωή της πόλης. Σπαράγματα από αγγεία και ειδώλια που χρονολογούνται στην εποχή του χαλκού, καθώς και ειδώλια μιας γυμνής γυναικείας θεότητας από τον πρωτοαρχαϊκό ναό της ακρόπολης ξεκινούν τις μαρτυρίες για την πόλη. Ακολουθούν τα κείμενα των επιγραφών των Αρχαϊκών χρόνων που αναφέρονται σε κανόνες της δημόσιας και θρησκευτικής ζωής.

Τμήματα από αρχιτεκτονικά μέλη των οικοδομημάτων, αφιερωματικές επιγραφές και επιγραφές διακρατικών συμφωνιών και συνθηκών της πόλης συνδυάζονται με ασβεστολιθικά και μαρμάρινα αγάλματα. Επίσης, μια σειρά ασημένιων και χάλκινων νομισμάτων τόσο του νομισματοκοπείου της Ελεύθερνας αλλά και των άλλων πόλεων της Κρήτης και της Ελλάδας, φανερώνουν τις εμπορικές σχέσεις και μιλούν εύγλωττα για την οικονομική ζωή της πόλης.
Από την Παλαιοχριστιανική- Πρωτοβυζαντινή πόλη ξεχωρίζουν τα γλυπτά τμήματα από τα ενεπίγραφα θωράκια της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής του Αρχάγγελου Μιχαήλ, καθώς και χάλκινες καντήλες και σταυροί.

Στο δεύτερο τμήμα, από τον κόσμο των νεκροπόλεων εκτίθενται πήλινα και γυάλινα αγγεία των Ελληνορωμαϊκών χρόνων, καθώς και η ανεπίγραφη επιτύμβια του Πρεσβυτέρου Νικασίου.

Μια σειρά από όστρακα, λίθινους πελέκεις, ένα μινωικό λίθινο αγγείο ανθοφορίας είναι τα δείγματα της διαχρονικής ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή της Ορθής Πέτρας. Ο λόφος της Ελεύθερνας μοιάζει με ένα πέτρινο καράβι που άραξε μέσα στο άφατο πράσινο από τα λιόδεντρα. Και μέσα απ’ τα σπλάχνα του λόφου μοιάζει να βγαίνουν οι τρεις ξεχωριστές ταφικές πρακτικές.

α) Η αναπαράσταση της ταφικής πυράς του πρίγκιπα-πολεμιστή και του/της συντρόφου του, καθώς και του αποκεφαλισθέντος νεαρού άνδρα, καθώς και τα αρχαία ευρήματα.
β) Ένα δείγμα εγχυτρισμού, δηλαδή ταφή μέσα σε αγγείο, καθώς και κτερίσματα από διάφορους εγχυτρισμούς, εκτίθενται πλάι στο δείγμα αυτής της ταφής.
γ) Παρουσιάζεται μια απλή ταφή μέσα στο χώμα, καθώς και διάφορα κτερίσματα από άλλες ανάλογες ταφές. Ανάμεσά τους και επιτύμβιοι φοινικικοί όροι, που σηματοδοτούσαν πιθανότατα ταφές ξένων ατόμων που, για κάποιους λόγους, είχαν εγκατασταθεί και πέθαναν στην Ελεύθερνα.

Από τα υπέργεια κτίσματα της νεκρόπολης, μια σειρά από σπαράγματα αρχαίων δαιδαλικών γλυπτών μιλούν εύγλωττα για την γλυπτική ικανότητα των Αρχαίων Ελευθερναίων.

Τέλος, η αναπαράσταση ενός λαξευτού τάφου, καθώς και το μνημείο που έστεκε πάνω στον τάφο αποτελούν το επιστέγασμα της παρούσας έκθεσης.

Την έκθεση συνοδεύει επιστημονικός κατάλογος στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα.

ΕΠΟΠΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Κατά τη διάρκεια της Έκθεσης προβάλλεται καθημερινά μια εικοσάλεπτη ταινία, η οποία παρουσιάζει την αναπαράσταση μιας ταφικής πυράς, σύμφωνα με την ανασκαφική έρευνα της Ομηρικής ταφικής πυράς ενός πολεμιστή που ανακαλύφθηκε στην νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας (730-700 π.χ.) στην Ελεύθερνα.

Η ταινία αφιερώνεται στη μνήμη του Μανόλη Ανδρόνικου.