Το «Ψάθινο καπέλο» ένα από τα πιο αγαπημένα έργα της νεοελληνικής τέχνης και από τα γνωστότερα του Νίκου Λύτρα, επέλεξε η Εθνική Πινακοθήκη για την πρόσκληση της πρώτης μεγάλης αναδρομικής που ετοιμάζει για τον ζωγράφο, με τη φιλοδοξία να φωτίσει άγνωστες πτυχές του και κυρίως να τον καταξιώσει ως θεμελιωτή της μοντέρνας τέχνης στην Ελλάδα, ως τολμηρότερο ακόμη και του Παρθένη, ως επαναστάτη στη ζωγραφική που προετοίμασε τον δρόμο για την αφαίρεση μεταπολεμικά.
Να του δώσει εν τέλει τη θέση που δικαιούται στην ιστορία της ελληνικής τέχνης.
Η έκθεση «Νίκος Λύτρας (1883-1927) - Χτίζοντας με το χρώμα και το φως» θέλει να καθιερώσει το μικρό όνομα Νίκος αντί για το ακαδημαϊκό Νικόλαος που έχει επικρατήσει.
Αλλωστε, ο ίδιος υπέγραφε τα πρώιμα έργα του ως Νίκος Λύτρας, ποτέ Νικόλαος, και σε τελευταία ανάλυση υπήρξε ένας μοντέρνος ζωγράφος και το Νίκος ταιριάζει καλύτερα, σύμφωνα με την Αφροδίτη Κούρια, η οποία έβγαλε σε πέρας μια πολύχρονη έρευνα για τον ζωγράφο.
Το αποτέλεσμα είναι η πρώτη μονογραφία (συνέκδοση με ΕΛΙΑ) και, βέβαια, η έκθεση με μεγάλο αριθμό άγνωστων έργων, από ένα σύνολο περίπου 100 πινάκων και 50 σχεδίων, που θα παρουσιαστούν, μαζί με πλούσιο τεκμηριωτικό υλικό (φωτογραφίες κ.λπ.), από 19 Μαρτίου έως 2 Ιουνίου.
Ο διάσημος ακαδημαϊκός ζωγράφος Νικηφόρος Λύτρας ώθησε τον γιο του Νίκο στην τέχνη. Αυτός ξεπέρασε τον πατέρα, έγινε «επαναστάτης», κατά τη Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα.
Ο νεαρός Έλληνας ζωγράφος, στα τέσσερα χρόνια των σπουδών του στο Μόναχο (1907-1911), στο προπύργιο του ακαδημαϊσμού, δέχτηκε επιδράσεις από τις καλλιτεχνικές ρήξεις που συντελέστηκαν, ειδικά από το κίνημα του «Γαλάζιου Καβαλάρη» (Καντίνσκι, Κλέε κ.ά.).
Η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης δεν συμφωνεί απολύτως με όσους τον κατατάσσουν στον εξπρεσιονισμό, λόγω της παστόζικης, βίαιης και χειρονομιακής πινελιάς του, η οποία όμως είναι και «δομική», ενώ αποδίδει με καθαρό χρώμα την ένταση και την ποιότητα του φωτός (εξ ου και ο τίτλος της έκθεσης). «Διαθέτει γενετικά χαρακτηριστικά που ανάγονται στο δίδαγμα του Σεζάν», του πατέρα δηλαδή του ευρωπαϊκού μοντερνισμού.
Κατά την κ. Λαμπράκη, επίσης, οι εξπρεσιονιστές έχουν σκοτεινό ψυχισμό και απαισιόδοξη προδιάθεση, αντιθέτως «η ζωγραφική του Νίκου Λύτρα είναι γεμάτη ζωική ευφορία, είναι ένας ύμνος στη ζωή, στα νιάτα, στην ελληνική φύση». Τα έργα του «μπορούν να συναγωνιστούν επάξια τα μεγάλα αριστουργήματα των πρώιμου ευρωπαϊκού μοντερνισμού».
Αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά φιλοδοξεί να αποκαταστήσει η έκθεση που παρακολουθεί όλο το φάσμα της δουλειάς του, την τεχνοτροπία και το θεματικό του ρεπερτόριο - πορτρέτα, τοπία, σκηνές από εσωτερικά και την ύπαιθρο, μακέτες για διαφημίσεις, αλλά και στρατιωτικά θέματα από τις εμπειρίες του στο μέτωπο των βαλκανικών πολέμων.
Το τεκμηριωτικό υλικό φωτίζει τις ριζοσπαστικές αλλαγές που επέφερε ως καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, αλλά και τη δημιουργία της ριζοσπαστικής «Ομάδας Τέχνης», με τους Παρθένη, Μαλέα, Βυζάντιο, Τόμπρο κ.ά., έχοντας την υποστήριξη του ιδίου του Ελευθέριου Βενιζέλου.
Διάρκεια έκθεσης: 19/3 έως 2/6 2008
Δήμητρα Ρουμπούλα
