Δεκάδες αμφιλεγόμενης αποτελεσματικότητας και άκρως επικίνδυνα για την υγεία σκευάσματα αδυνατίσματος πωλούνται μέσω του Διαδικτύου από ιστοσελίδες του εξωτερικού και ο καθένας μπορεί να τα προμηθευτεί χωρίς κανέναν έλεγχο και περιορισμό, συμπεριλαμβανομένων των ανηλίκων. Σύμφωνα δε με εκτιμήσεις, κάθε λεπτό γίνεται τουλάχιστον μία online παραγγελία παρανόμων χαπιών. Δεν αναφερόμαστε βεβαίως σε νόμιμα ηλεκτρονικά φαρμακεία και συμπληρώματα διατροφής που έχουν γνωστοποιηθεί από τον ΕΟΦ, αλλά στα παράνομα φάρμακα που παράγονται και διακινούνται από μη εγκεκριμένες πηγές, δεν έχουν άδεια κυκλοφορίας, ούτε έχουν ελεγχθεί από αρμόδιους κρατικούς φορείς, είναι αμφιβόλου ποιότητας, συχνά αγνώστου ταυτότητας, πλαστά ή νοθευμένα, και βρίθουν παρενεργειών.
Θανατηφόρες παραγγελίες
Στις αρχές Μαΐου, η Ιντερπόλ σήμανε παγκόσμιο συναγερμό για την παράνομη διαδικτυακή διακίνηση φαρμάκων αδυνατίσματος με την ουσία DNP (2,4-δινιτροφαινόλη), η λήψη της οποίας συνδέεται ευθέως με τους αιφνίδιους θανάτους τουλάχιστον έξι νεαρών Βρετανών και πάνω από εξήντα ατόμων παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια. Η ουσία αυτή χρησιμοποιήθηκε συστηματικά πριν από πάρα πολλές δεκαετίες για την απώλεια βάρους, αλλά το 1938 απαγορεύθηκε η διάθεσή της για ανθρώπινη κατανάλωση λόγω της έντονης τοξικότητάς της και της θανατηφόρας υπερθερμίας που μπορεί να προκαλέσει. Επειδή όμως διατίθεται νόμιμα για άλλες χρήσεις, π.χ. ως μέσο συντήρησης ξύλινων επιφανειών και υλικό παρασκευής εκρηκτικών υλών, είναι σχετικά εύκολο να την προμηθευτεί κανείς μέσω παρανόμων κυκλωμάτων που την προωθούν σε bodybuilders και σε άτομα που θέλουν να πετύχουν γράμμωση ή απλώς να χάσουν βάρος. Εκτός από την DNP, αρκετές ακόμη ουσίες που προωθούνται ως «αδυνατιστικές» και «λιποδιαλυτικές», όπως οι αμφεταμίνες και η ευρέως διαδεδομένη εφεδρίνη, ενοχοποιούνται για σοβαρές παρενέργειες και θανάτους, κάποιοι από τους οποίους έχουν συμβεί κατά το παρελθόν και στη χώρα μας.
Η… ανατομία των παράνομων
Τα παράνομα φάρμακα αδυνατίσματος προέρχονται συνήθως από άγνωστους κατασκευαστές που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις νομιμότητας, αρκετές μάλιστα φορές παρασκευάζονται σε αυτοσχέδια οικιακά εργαστήρια και ως επί το πλείστον περιέχουν απαγορευμένες ουσίες, όπως η σιβουτραμίνη, ουσία που μέχρι πριν από πέντε χρόνια ήταν νόμιμη. Διακινούνται επίσης σκευάσματα αμφιβόλου ασφάλειας με διάφορες προσμείξεις δραστικών ουσιών που ούτε καν αναγράφονται στη συσκευασία τους, εάν και όταν υπάρχει κανονική συσκευασία, ενώ ευρύτατα διαδεδομένες είναι και οι απομιμήσεις νομίμων φαρμάκων, τα λεγόμενα πλαστά ή ψευδεπίγραφα, τα οποία μπορεί να μην περιέχουν κανένα ίχνος της δραστικής ουσίας ή να έχουν παραποιημένη σύνθεση. Τέλος, ανάμεσα στα φάρμακα που προωθούνται από διάφορες ιστοσελίδες ως «αδυνατιστικά» περιλαμβάνονται και ορισμένα που είναι εγκεκριμένα για τη θεραπεία συγκεκριμένων νοσηρών καταστάσεων και ασθενειών, όπως π.χ. η ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη (hCG) που έχει ιατρική ένδειξη για χρήση από υπογόνιμες γυναίκες ή τα χάπια θυροξίνης που χορηγούνται ιατρικώς σε πάσχοντες από υποθυρεοειδισμό, ωστόσο συχνά χρησιμοποιούνται από υγιή άτομα με σκοπό την ταχύτερη απώλεια βάρους.
Ποιοι τα χρησιμοποιούν;
Η χρήση φαρμάκων αδυνατίσματος είναι διαδεδομένη τόσο σε πραγματικά παχύσαρκα άτομα όσο και σε ελαφρώς υπέρβαρα άτομα που αναζητούν την «εύκολη» λύση για να χάσουν μερικά κιλά πριν βγουν στην παραλία. Είναι επίσης κοινή πρακτική ανάμεσα σε bodybuilders και ασκούμενα άτομα, άντρες και γυναίκες, που γυμνάζονται για να «κάνουν γράμμωση», δηλαδή προσπαθούν να αποκτήσουν ένα σώμα που να φαίνεται αθλητικό, μυώδες, σμιλεμένο και χωρίς λίπος. Σπανιότερα χρησιμοποιούνται από ήδη αδύνατα ή λιποβαρή άτομα που θέλουν να διατηρήσουν το κορμί τους ισχνό είτε για επαγγελματικούς λόγους, π.χ. μοντέλα, είτε εξαιτίας ψυχολογικών προβλημάτων που σχετίζονται με τη διαστρεβλωμένη εικόνα που έχουν για το σώμα τους, π.χ. πάσχοντες από ψυχογενή ανορεξία.
Αναμενόμενη βιολογική δράση
Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται με σκοπό το αδυνάτισμα δρουν με διαφορετικούς τρόπους μέσα στον οργανισμό και επιφέρουν διαφορετικά αποτελέσματα, ανάλογα με τη δραστική ουσία που περιέχουν ή το συνδυασμό αυτών.
- Τα ψυχοκινητικά διεγερτικά φάρμακα, όπως οι αμφεταμίνες, διεγείρουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, δημιουργούν ψυχική ευφορία, αυξάνουν τη σωματική ετοιμότητα και καταστέλλουν τα φυσιολογικά αισθήματα κούρασης και πείνας.
- Οι συμπαθομιμητικές αμίνες, όπως η υδροχλωρική εφεδρίνη, προκαλούν σωματική υπερδιέγερση, αύξηση της σωματικής θερμοκρασίας, της καρδιακής συχνότητας και του μεταβολικού ρυθμού, ενώ μειώνουν την όρεξη και την κούραση.
- Οι β-αναστολείς, όπως η κλενβουτερόλη, επιφέρουν βρογχοδιαστολή, διεγείρουν το μεταβολισμό του σωματικού λίπους και δρουν αντικαταβολικά ως προς τη μυϊκή μάζα, ευνοώντας τη διατήρησή της.
- Τα φάρμακα που επενεργούν στα κέντρα του εγκέφαλου και στους νευροδιαβιβαστές που σχετίζονται με την ευχαρίστηση, όπως π.χ. η σιβουτραμίνη, η ριμοναμπάντη και η τεζοφενσίνη, βελτιώνουν την ψυχική διάθεση, περιορίζουν την όρεξη και προκαλούν μεγαλύτερο αίσθημα κορεσμού με μικρότερη λήψη τροφής.
- Οι ουσίες που τροποποιούν το γονίδιο PPAR-δέλτα αυξάνουν το βασικό μεταβολικό ρυθμό, τη συνολική ενεργειακή δαπάνη και το ποσοστό συμμετοχής του λίπους στην καύση θερμίδων.
- Οι αντιδιαβητικές ουσίες, όπως η μετφορμίνη, η εξενατίδη και η λιραγλουτίδη, δεσμεύουν και απορρίπτουν την περίσσεια ποσότητα γλυκόζης που κυκλοφορεί στο αίμα και μειώνουν την αντίσταση των κυττάρων στην ινσουλίνη.
- Οι ορμόνες του θυρεοειδούς λεβοθυροξίνη (T4) και τριιωδοθυρονίνη (T3) επηρεάζουν τις κυτταρικές οξειδωτικές διεργασίες σε ολόκληρο τον οργανισμό και επιτείνουν το μεταβολικό ρυθμό.
- Η αυξητική ορμόνη, που χορηγείται ενέσιμα, μειώνει τη χρήση γλυκόζης και αυξάνει την κατανάλωση λίπους ως καυσίμου από το σώμα, ενώ παράλληλα διεγείρει τη μυϊκή ανάπτυξη.
- Τα διουρητικά και ορισμένα αντιυπερτασικά φάρμακα αυξάνουν το ρυθμό αποβολής υγρών από το σώμα μέσω των νεφρών.
Αποτελεσματικότητα
Η αποτελεσματικότητα των φαρμάκων αδυνατίσματος είναι κατά κανόνα κατώτερη των προσδοκιών των χρηστών και η μέση απώλεια κιλών σπανίως υπερβαίνει έπειτα από τρεις μήνες το 5-10% του αρχικού σωματικού βάρους στα παχύσαρκα άτομα, κατά πολύ λιγότερο στα υπέρβαρα ή με φυσιολογικό βάρος, και πάντα υπό την προϋπόθεση ότι αυτά κάνουν συγχρόνως αυστηρή δίαιτα και εντατική γυμναστική – κανένα φάρμακο δεν μπορεί να «κάψει» το αποθηκευμένο λίπος από μόνο του! Για να επιτύχουν μεγαλύτερη απώλεια βάρους ή ταχύτερη γράμμωση, αρκετοί χρήστες, κυρίως νεαρά άτομα που ασχολούνται με το bodybuilding και αντλούν πληροφορίες από σχετικά διαδικτυακά fora, αυξάνουν σταδιακά την προσλαμβανόμενη δόση ή αλλάζουν συχνά φάρμακα ή συνδυάζουν διαφορετικές δραστικές ουσίες την ίδια περίοδο, παίρνοντας μαζί δύο, τρία ή περισσότερα φάρμακα που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, και συνεχίζουν με αθροιστικά μεγαλύτερη δοσολογία, πρακτικές που οδηγούν στην κατάχρηση και μεγιστοποιούν τις πιθανότητες παρενεργειών. Έτσι, όταν κάποια στιγμή διακόψουν τη λήψη τους, τα όποια περιττά κιλά χάθηκαν, αν χάθηκαν, επανακτώνται με ταχύτατους ρυθμούς και συνήθως σε πολλαπλάσια ποσότητα – χάνουν δηλαδή 4-5 κιλά βάρους με τη «βοήθεια» των φαρμάκων και όταν τα σταματούν παίρνουν 8-10 κιλά λίπους!
Παρενέργειες
Παρότι τα φάρμακα αδυνατίσματος διαφημίζονται από τις ιστοσελίδες πώλησής τους ως «ασφαλή», η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει κανένα –μα κανένα!– φάρμακο, παράνομο ή νόμιμο, που να μην έχει παρενέργειες, πόσω μάλλον όταν λαμβάνεται χωρίς να υπάρχει ιατρική ένδειξη, χωρίς συνταγή, χωρίς κανέναν έλεγχο και σε μεγάλες δόσεις ή για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Μεταξύ πολλών άλλων παρενεργειών, η χρήση τους μπορεί να προκαλέσει ταχυκαρδίες, κρίσεις υπέρτασης, πόνους στο στήθος, υπερθερμίες, έντονες εφιδρώσεις, ρίγη, ναυτία, εμετούς, ψευδαισθήσεις, πανικό, παραλήρημα, επιθετικότητα, μυϊκή αδυναμία, τρέμουλο, πονοκέφαλους, καρδιακές αρρυθμίες, έμφραγμα μυοκαρδίου, εγκεφαλική αιμορραγία, κυκλοφορική καταπληξία (σοκ), ακόμα και θάνατο. Σε αρκετά άτομα μπορεί να προκληθεί σύνδρομο καθίζησης, εξάρτηση από τη δραστική ουσία και ψυχολογική αποδιοργάνωση που εκδηλώνεται με συναισθηματικές διαταραχές, ψυχώσεις, φοβίες, κατάθλιψη, απώλεια κρίσης, παράνοια και, κάποιες φορές, με τάσεις αυτοκτονίας. Αν τα λαμβανόμενα φάρμακα είναι ορμόνες, όπως π.χ. η θυροξίνη, ενδέχεται να προκληθεί πλήρης διακοπή της ενδογενούς παραγωγής των ορμονών αυτών από τον αντίστοιχο αδένα και να απαιτείται πλέον η ισόβια καθημερινή λήψη τους με τη μορφή χαπιού.
Νόμιμα φάρμακα αδυνατίσματος
Τα ελάχιστα σε αριθμό εγκεκριμένα φάρμακα αδυνατίσματος χορηγούνται με ιατρική συνταγή, στο εξωτερικό συνταγογραφούνται μόνο από γιατρούς με ειδική εκπαίδευση στην αντιμετώπιση της νοσογόνου παχυσαρκίας και πωλούνται αποκλειστικά από τα φαρμακεία. Απευθύνονται σε άτομα με Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) πάνω από 30 kg/m2, δηλαδή με σοβαρό πρόβλημα παχυσαρκίας, καθώς και σε άτομα που έχουν ΔΜΣ πάνω από 27 kg/m2 και συγχρόνως μια ασθένεια που η θεραπευτική της έκβαση σχετίζεται με το αυξημένο βάρος, όπως π.χ. σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, και όχι σε υγιή άτομα που θέλουν απλώς να χάσουν μερικά κιλά. Η χορήγησή τους αποφασίζεται σε συνεργασία με το θεράποντα γιατρό βάσει των ενδείξεων και των αντενδείξεων που υπάρχουν σε κάθε περίπτωση και η λήψη τους γίνεται πάντα σε συνδυασμό με εξατομικευμένο πρόγραμμα διατροφής και άσκησης. Αν με τη χρήση τους δεν έχει επιτευχθεί μείωση του σωματικού βάρους τουλάχιστον 5% μέσα στις πρώτες 12 εβδομάδες, τότε η φαρμακευτική αγωγή διακόπτεται και επανεξετάζεται η σκοπιμότητά της.
Για την ασφάλειά σου: Μην χρησιμοποιείς κανένα φάρμακο χωρίς ιατρική συνταγή, αγόραζε οτιδήποτε συνταγογραφεί ο γιατρός σου από νόμιμο φαρμακείο. Ο ΕΟΦ τονίζει ότι τα φάρμακα που διακινούνται στο Διαδίκτυο μπορεί να είναι επικίνδυνα για την υγεία και συστήνει την αποφυγή των διαδικτυακών αγορών φαρμακευτικών σκευασμάτων.
ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΔΟΥΚΟ
Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 170
Επικαιροποίηση: Ιούλιος 2015.
