Η παρουσία αίματος στα ούρα μπορεί να αποτελεί ένδειξη για πολλές ουρολογικές παθήσεις, από τις πιο αθώες έως τις πιο σοβαρές. Οι λοιμώξεις και οι λίθοι του ουροποιητικού, η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη αλλά και ο καρκίνος νεφρού και ουροδόχου κύστεως είναι από τις πιο συχνές. Επίσης υγιή κατά τα άλλα άτομα που υποβάλλονται σε βαριά σωματική κόπωση παρουσιάζουν πολλές φορές παροδική αιματουρία. «Με δυο λόγια, θα λέγαμε ότι δεν υπάρχει ουρολογική ή νεφρολογική πάθηση που να μην μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση αίματος στα ούρα. Παρ’ όλα αυτά, όταν αναζητάμε τα αίτια μιας αιματουρίας, πάντα η πρώτη σκέψη στρέφεται στο ενδεχόμενο μιας κακοήθειας και μόνο όταν αυτή αποκλειστεί εξετάζουμε το ενδεχόμενο ύπαρξης κάποιου άλλου προβλήματος», επισημαίνει o κ. Θωμάς Αρβανιτάκης, χειρουργός ουρολόγος, διευθυντής Ουρολογικής Κλινικής Νοσοκομείου Άγιος Σάββας, ο οποίος μας εξηγεί και τους κινδύνους που μπορούμε να αποφύγουμε από την έγκαιρη διερεύνηση μιας ανώδυνης κυρίως αιματουρίας.

Ανώδυνη αιματουρία, η πιο επικίνδυνη

Κάθε αιματουρία παρουσιάζει συνήθως ορισμένα χαρακτηριστικά, που σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να διευκολύνουν τη διάγνωση. Για παράδειγμα, αυτή που συνοδεύεται από πόνο χαρακτηρίζει κυρίως τη λιθίαση (πέτρα στο νεφρό, στον ουρητήρα ή στην κύστη), ενώ η ανώδυνη αιματουρία αποτελεί συχνή εκδήλωση των νεοπλασμάτων του ουροποιητικού συστήματος. Η αιματουρία στο νεόπλασμα χαρακτηρίζεται ακόμα από το ότι εμφανίζεται συνήθως χωρίς να προηγηθεί καμία αιτία, αντίθετα με την αιματουρία της λιθίασης, που τις πιο πολλές φορές παρουσιάζεται ύστερα από κόπωση και υποχωρεί με την κατάκλιση του αρρώστου. Επίσης σε γενικές γραμμές αν μια αιματουρία είναι μεγάλη και υπάρχουν πήγματα αίματος, η σκέψη του γιατρού πρέπει να οδηγηθεί σε σοβαρές παθήσεις, όπως ο καρκίνος του νεφρού, τα διάφορα αιμαγγειώματα, οι πολυκυστικοί νεφροί, ο καρκίνος της κύστης και τα θηλώματα, καθώς και (σπανιότερα) ο καρκίνος στον προστάτη. Ωστόσο μεγάλη αιματουρία μπορεί να εκδηλώσει και μια απλή υπερτροφία του προστατικού αδένα, χωρίς να υπάρχει κακοήθεια.

Μήπως έχω πρόβλημα και δεν το ξέρω;

Αναγνώρισε τα ύποπτα σημάδια και λάβε εγκαίρως τα μέτρα σου για τους δύο πιο ύπουλους καρκίνους του ουροποιητικού.

1. Καρκίνος της ουροδόχου κύστεως – Η νόσος των καπνιστών

Είναι η δεύτερη πιο συχνή νεοπλασία του ουρογεννητικού συστήματος στους άνδρες μετά τον καρκίνο του προστάτη. Στα αρχικά στάδια ο καρκίνος είναι μικρός, εντοπίζεται επιφανειακά και είναι ευκολότερο να αντιμετωπιστεί.

Tα σημάδια που εκπέμπουν SOS: Το πιο συχνό «σημάδι» είναι το αίμα στα ούρα (ανώδυνη αιματουρία). Δυστυχώς, όμως, μπορεί να υπάρξει ένα μοναδικό επεισόδιο αιματουρίας και μετά τα ούρα για κάποιο χρονικό διάστημα να είναι καθαρά. Έτσι ο ασθενής το ξεχνά και όταν το σύμπτωμα ξαναπαρουσιαστεί (ίσως και πάνω από έτος) ο καρκίνος έχει ήδη προχωρήσει. Άλλα συμπτώματα, τα οποία επίσης δεν πρέπει να αγνοούνται, είναι: επιτακτική ανάγκη για ούρηση, πόνος κατά την ούρηση, πόνος στην πλάτη ή στην κοιλιά, καταβολή δυνάμεων, απώλεια βάρους.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο; Σύμφωνα με τις στατιστικές, οι καπνιστές έχουν τριπλάσιο κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου σε σχέση με τους μη καπνιστές. Επίσης αυξημένο κίνδυνο διατρέχουν τα άτομα που εκτίθενται λόγω επαγγέλματος σε καρκινογόνες ουσίες, όπως οι αρωματικές αμίνες. Οι ουσίες αυτές χρησιμοποιούνται συχνά σε βιομηχανίες που επεξεργάζονται χημικά, χρώματα, πίσσα, ελαστικά, εκτυπωτικά, πετρελαιοειδή και δέρματα.

Διάγνωση & σταδιοποίηση: Σε περίπτωση όπου διαγνωστεί καρκίνος ουροδόχου κύστεως ο γιατρός θα προχωρήσει με διάφορες εξετάσεις στη σταδιοποίησή του, δηλαδή στο πόσο έχει εξαπλωθεί η νόσος. Αν περιορίζεται στο επιφανειακό στρώμα του τοιχώματος της κύστεως ή αν έχει προχωρήσει σε πιο βαθιά στρώματα (μυϊκό χιτώνα) της ουροδόχου κύστεως, που είναι και η πιο απειλητική μορφή. Στους δύο αυτούς καρκίνους (επιφανειακό και διηθητικό) η αντιμετώπιση είναι εντελώς διαφορετική.

Αντιμετώπιση: Στην περίπτωση του επιφανειακού ο όγκος της κύστεως αφαιρείται μέσω της ουρήθρας (διουρηθρική αφαίρεση) και στη συνέχεια ακολουθούν οι λεγόμενες ενδοκυστικές εγχύσεις (ενδοκυστική ανοσοθεραπεία με BCG), για χρονικό διάστημα που θα καθοριστεί από το γιατρό. Στην περίπτωση του διηθητικού καρκίνου προτείνεται συνήθως ριζική κυστεκτομή, κατά την οποία αφαιρείται ολόκληρη η ουροδόχος κύστη και ο προστάτης με τις σπερματοδόχους κύστεις στον άντρα, ενώ στις γυναίκες γίνεται αφαίρεση της μήτρας, των εξαρτημάτων και τμήματος του κόλπου. Σε ασθενείς που αρνούνται ή που δεν τους επιτρέπει η γενική τους κατάσταση να υποβληθούν σε κυστεκτομή, γίνεται αφαίρεση του όγκου από την ουρήθρα και στη συνέχεια ακολουθείται συνδυασμός χημειοθεραπείας και ακτινοθεραπείας.

2. Καρκίνος του νεφρού – Στην αρχή δεν έχει ορατά σημάδια

Αποτελεί την τρίτη συχνότερη κακοήθεια του ουροποιητικού συστήματος. Εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα άνω των 50, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και σε μικρότερες ηλικίες.

Tα σημάδια που εκπέμπουν SOS: Στα αρχικά στάδια ο καρκίνος των νεφρών συνήθως δεν προκαλεί ξεκάθαρα σημάδια. Ωστόσο όσο μεγαλώνει ο όγκος τα συμπτώματα που παρουσιάζονται είναι: αίμα στα ούρα (είτε ορατό με το μάτι ή ανιχνεύεται στο εργαστήριο), πόνος στα πλευρά κοντά σε ένα νεφρό, αναιμία, ανεξήγητη απώλεια βάρους, καταβολή και πυρετός (που δεν μπορούν να αποδοθούν σε άλλη αιτία). Αυτά τα συμπτώματα μπορεί επίσης να προκληθούν με λιγότερο σοβαρά προβλήματα, όπως σε μια καλοήθη (μη καρκινική) κύστη ή μια λοίμωξη.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο; Οι καπνιστές αλλά και όσοι έρχονται σε επαφή με ορισμένες ουσίες στην εργασία τους (όπως αμίαντος, κάδμιο και παράγωγα πετρελαίου) διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν τη νόσο. Το ίδιο και οι παχύσαρκοι, όσοι έχουν ένα μέλος στην οικογένειά τους με καρκίνο του νεφρού αλλά και όσοι υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση λόγω νεφρικής ανεπάρκειας για πολλά χρόνια. Ακόμα ο κίνδυνος αυξάνεται με την υπερβολική κατανάλωση κόκκινου κρέατος, ζωικού λίπους και τηγανητών, ενώ η συχνή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών φαίνεται να έχει προστατευτική δράση.

Διάγνωση & σταδιοποίηση: Για τη διάγνωση απαιτούνται εξετάσεις αίματος και ούρων και απεικονιστικές εξετάσεις, όπως CT (αξονική τομογραφία), MRI (μαγνητική τομογραφία) ή απλό υπερηχογράφημα. Εφόσον διαγνωστεί καρκίνος του νεφρού, ο γιατρός θα προχωρήσει σε επιπλέον εξετάσεις.

Αντιμετώπιση: Η θεραπεία που θα συστηθεί από το γιατρό εξαρτάται από το μέγεθος του όγκου, το στάδιο της νόσου, την ηλικία και τη γενική κατάσταση του ασθενούς. Μπορεί να περιλαμβάνει συνδυασμό νεφρεκτομής (χειρουργική αφαίρεση του συνόλου ή μέρους του νεφρού), ακτινοθεραπείας, ανοσοθεραπείας, χημειοθεραπείας και ορμονικής θεραπείας.

Να θυμάσαι: Κάθε αιματουρία δεν σημαίνει και νεόπλασμα του ουροποιητικού, αλλά όμως σίγουρα ο ασθενής πρέπει να απευθυνθεί άμεσα στον ειδικό γιατρό. Το αίμα στα ούρα πρέπει πάντα να διερευνάται, ιδιαίτερα σε ηλικίες άνω των 50 ετών.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Σε βαριές νεφρικές αιματουρίες μπορεί να εμφανιστούν στα ούρα πήγματα αίματος, που μοιάζουν στο σχήμα σαν μακαρόνια, αποτελούν δηλαδή ακριβώς το εκμαγείο του ουρητήρα. Επίσης συχνά οι αιματουρίες που προέρχονται από την κύστη μπορεί να έχουν σχήμα ακανόνιστο, σαν «κομμάτια συκωτιού», όπως χαρακτηριστικά περιγράφονται από τους ασθενείς.

Πού μπορεί να οφείλεται το αίμα στα ούρα

Οι πιο κοινές αιτίες εμφάνισης αίματος στα ούρα περιλαμβάνουν:

• Λοιμώξεις της ουροδόχου κύστεως (ουρολοιμώξεις)
• Πέτρες στην ουροδόχο κύστη ή στα νεφρά
• Ασθένειες των νεφρών
• Καλοήθη υπερπλασία του προστάτη
• Κληρονομικές ασθένειες (όπως δρεπανοκυτταρική αναιμία και ινοκυστική νόσος των νεφρών)
• Ορισμένα φάρμακα (όπως ασπιρίνη, πενικιλίνη, ηπαρίνη, κυκλοφωσφαμίδη και φαιναζοπυριδίνη)
• Όγκο στην ουροδόχο κύστη, στο νεφρό ή στον προστάτη
• Νεφρική βλάβη από ατύχημα
• Πρόσφατη χειρουργική επέμβαση του ουροποιητικού συστήματος ή περιτομή ή βιοψία
• Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
• Έντονη άσκηση
• Στις γυναίκες συχνή αιτία ορατής αιματουρίας είναι η κολπική αιμόρροια.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Μερικές φορές αυτό που φαίνεται να είναι αίμα στα ούρα είναι στην πραγματικότητα κόκκινη χρωστική ουσία από άλλες πηγές, όπως οι χρωστικές ουσίες των τροφίμων ή των φαρμάκων.

Και το χρώμα έχει σημασία...

Αμερικανοί επιστήμονες από το Ιατρικό Κέντρο «Cleveland Clinic» στο Οχάιο των ΗΠΑ επισημαίνουν πως οι διάφορες αποχρώσεις των ούρων μπορούν να παίξουν το ρόλο ενός δείκτη υγείας αλλά και να υποδείξουν ότι πιθανώς κάτι δεν πάει καλά στον οργανισμό. Σύμφωνα λοιπόν με τους ειδικούς:

• Το διάφανο κιτρινωπό χρώμα σημαίνει ότι η ενυδάτωση του οργανισμού βρίσκεται σε καλά επίπεδα, το έντονο κίτρινο χρώμα ότι υπάρχει άμεση ανάγκη για νερό, ενώ το καφέ χρώμα προδίδει σοβαρή αφυδάτωση ή διαταραχές στην ηπατική λειτουργία.
• Το ροζ/κόκκινο χρώμα, αν δεν έχει γίνει πρόσφατα κατανάλωση τροφών, όπως παντζάρια ή μύρτιλλα, υποδηλώνει πιο σοβαρά προβλήματα υγείας.
• Σε σπάνιες περιπτώσεις τα ούρα μπορεί να έχουν πράσινη ή μπλε απόχρωση. Αυτό μπορεί να προκληθεί από τροφές που έχουν την ιδιότητα να «βάφουν» ή από τη χρήση ορισμένων φαρμάκων (π.χ. καθαρτικά, φάρμακα χημειοθεραπείας).

AΠΟ ΤΗ ΡΙΤΑ ΒΕΛΩΝΗ

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 163

Update: Σεπτέμβριος 2015.