O Ζοάν Σφαρ είναι διάσημος για τα κόμικς του, που έχουν πουλήσει εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα σε όλο τον κόσμο. Στην Αθήνα ωστόσο ταξίδεψε για να παρουσιάσει την πρώτη ταινία που σκηνοθέτησε, με τίτλο "Gainsbourg", που έκανε πρεμιέρα στο 11ο Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου. Πρόκειται για μια βιογραφία αλλιώτικη από τις άλλες, με πολλή μουσική, κόμικς και μαριονέτες από τους ανθρώπους που έφτιαξαν τον "Λαβύρινθο του Πάνα". Το cinemag συνάντησε τον Ζοάν Σφαρ, που τα είπε έξω απ'τα δόντια. Ο πρωτάρης σκηνοθέτης μιλάει για τον μεγάλο Γάλλο τροβαδούρο, τα κόμικς, τις ωραίες γυναίκες αλλά και την αυτοκτονία της πρωταγωνίστριάς του, Λούσι Γκόρντον, που στην ταινία ενσαρκώνει την Τζέιν Μπίρκιν.
Αυτή είναι η πρώτη σας ταινία. Γιατί επιλέξατε το είδος της βιογραφίας;
Επειδή ακριβώς είναι η πρώτη μου ταινία, ήθελα περισσότερο να κάνω ένα μιούζικαλ παρά μια βιογραφία. Και για το λόγο αυτό χρησιμοποίησα το πρόσωπο του Σερζ Γκενσμπούργκ: ώστε να απεικονίσω καλύτερα αυτό που ήθελα! Αλλά πρόκειται κατά βάση για μιούζικαλ.
Και γιατί τον Γκενσμπούργκ; Το είχατε στο μυαλό σας πολύ καιρό;
Ναι και όχι. Ο λόγος είναι εντελώς εγωιστικός. Ηθελα να κάνω μια ταινία για να δείξω καινούρια πράγματα. Καθώς έρχομαι από το πεδίο των κόμικς, ήθελα να βρω τι ιδιαίτερο έχει αυτό το νέο μέσο και, όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ, το νέο στοιχείο ήταν ο ήχος, η μουσική. Επρεπε λοιπόν να βρω έναν συνθέτη που θα μου επέτρεπε να κινηθώ ανάμεσα σε διαφορετικά είδη μουσικής και να βρω πώς θα τα απεικονίσω. Τα περισσότερα κόμικς μου αφορούν τη μουσική - αν και υφίστανται στην απόλυτη σιωπή. Το άλλο στοιχείο που με ενδιέφερε είναι η σχέση του καλλιτέχνη με το μοντέλο του - κάτι που είναι εξίσου κεντρικό στα κόμικς μου - και ήθελα να μάθω πώς μπορώ να φιλμάρω μια ιστορία αγάπης και τις όμορφες γυναίκες. Οταν βλέπεις γυναίκες σαν τη Λετίσια Κάστα ξέρεις πως υπάρχουν φωτογράφοι που τις έχουν απεικονίσει υπέροχα. Και δε θες να τα πας καλύτερα από αυτούς, απλά θες το κοινό να τις ερωτευτεί. Ολοι μπορούμε να δούμε πόσο όμορφη είναι μια τέτοια γυναίκα αλλά ο έρωτας του κοινού προς αυτή είναι μια τελείως διαφορετική διαδικασία. Για όλους αυτούς τους λόγους λοιπόν, αφού ήθελα να απεικονίσω το σεξ, όμορφες γυναίκες, μουσική και την εξέλιξη της γαλλικής ποπ κουλτούρας, ο Γκενσμπούργκ ήταν ιδανικός. Φυσικά, ήταν ο ήρωας μου όταν ήμουν παιδί και, όπως έχω ξαναπεί, προσέδωσε στο γαλλικό τραγούδι μια πανκ ευαισθησία.
Φέρνετε πολλά στην κινηματογραφική σας δουλειά από τα κόμικς και ταυτόχρονα το ίδιο κάνει και μια γενιά άλλων σκηνοθετών, όπως η Μαρζάν Σατραπί ή ο Σατούφ. Πώς εξηγείτε αυτή τη στροφή στο μέσο;
Όσοι αναφέρετε δεν είναι απλά κομίστες αλλά προερχόμαστε και από το ίδιο στούντιο! Εδώ και είκοσι χρόνια όλοι μας λένε ότι δεν ξέρουμε να σχεδιάζουμε, ότι δεν ξέρουμε πώς να φτιάξουμε κόμικς και τα καλά νέα είναι ότι δεν ξέρουμε να κάνουμε ούτε ταινίες! Μπορώ ωστόσο να σας διαβεβαιώσω πως θέλουμε να αφηγηθούμε ιστορίες. Δεν ξέρω αν μπορούμε, αλλά ξέρω ότι αγαπάμε τις ιστορίες. Και αυτό που μοιραζόμαστε είναι ότι αγαπάμε το κοινό αλλά δεν είμαστε σίγουροι ότι αγαπάμε την mainstream κουλτούρα. Νομίζω λοιπόν ότι πρέπει να εφεύρουμε ένα τρόπο να ααφηγηθούμε ιστορίες που αφορούν όλο τον κόσμο, χωρίς να γίνουμε mainstream. Δεν ξέρω αν είναι εφικτό αλλά πιστεύω πως έτσι μπορούμε να κατακτήσουμε την αγάπη του ευρωπαϊκού κοινού. Κάθε ευρωπαϊκή χώρα γνωρίζει πολύ καλά πώς να αυτο-προστατεύεται αλλά το να παράγεται ψυχαγωγία με μια ευρωπαϊκή πολιτιστική ταυτότητα είναι κάτι καινούριο. Στη δεκαετία του '70, υπήρχαν ιταλικές ή γερμανικές ταινίες, ισπανικές ή γαλλικές αλλά νομίζω ότι αυτό που προτείνω μπορεί να μας δώσει το πλεονέκτημα του ανταγωνισμού απέναντι στις αμερικάνικες παραγωγές. Διαφωνώ με το διαχωρισμό που γίνεται ανάμεσα σε 'αμερικάνική διασκέδαση' και 'ευρωπαϊκή κουλτούρα'. Προφανώς είμαστε πολύ μικροί και παλεύουμε ενάντια στο αμερικανικό σχήμα αλλά πιστεύω ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε ταινίες που θα είναι διασκεδαστικές, προάγοντας ταυτόχρονα τον πολιτισμό. Και φυσικά, αυτό μπορούμε να το δούμε και στα βιβλία! Οταν φτιάχνω ένα κόμικ, μεταφράζεται σε 30 γλώσσες και σε 30 διαφορετικές χώρες οι άνθρωποι μπορούν να το αγοράσουν. Επομένως, με τον ίδιο τρόπο μπορεί να λειτουργήσει και στις ταινίες. Και δε νομίζω ότι μια τέτοια απόφαση αφορά μόνο τον καλλιτέχνη αλλά είναι προτίστως μια πολιτική απόφαση - το να υπάρξει δηλαδή ένα ευρωπαϊκό πολιτιστικό πεδίο. Η Ευρώπη πρέπει να έχει κι άλλα να επιδείξει πέρα από δυνατή οικονομία.
Σκοπεύετε να συνεχίσετε να κάνετε ταινίες λοιπόν ή τώρα που κάνατε αυτή σας έφυγε κάπως το μικρόβιο;
Με τον τρόπο μου, ναι, σκοπεύω να συνεχίσω. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να συνεχίσω να κάνω πολλά κόμικς, γιατί τα αγαπώ αλλά θέλω να κάνω και ταινίες κινουμένων σχεδίων. Μόλις τελείωσα την ταινία "Rabbi's Cat" και θέλω να ξεκινήσω άλλη μια ταινία κινουμένων σχεδίων. Μου φαίνεται συναρπαστικό που τα σχέδια μου ζωντανεύουν και ιδανικά θα ήθελα να τα κάνω και τα δύο. Δημιούργησα έναν οργανισμό παραγωγής και θέλω να βοηθήσω συγγραφείς ή κομιξάδες να κάνουν την πρώτη τους ταινία γιατί δεν είμαι τόσο γνώστης της τεχνικής πλευράς αλλά αγαπάω τις καλές ιστορίες. Ξέρετε ότι υπάρχουν αμερικάνικα μαθήματα αφήγησης; Και από μια άποψη, μου φαίνεται προσβλητικό να υπάρχουν τύποι σαν τον Ρόμπερτ Μακί, που έρχονται στην Ευρώπη και τολμάνε να μας εξηγούν πώς να γράψουμε μια ιστορία. Εσείς εδώ είχατε τον Σοφοκλή, είχατε τον Αριστοτέλη να μιλά για την τέχνη της αφήγησης 2.000 χρόνια πριν και υπάρχει τρόπος να το κάνουμε αυτό. Υπάρχει τρόπος να φέρουμε κάτι παγκόσμιο, χωρίς να χρειαζόμαστε μαθήματα από την αμερικάνικη τηλεόραση. Και μπορεί η τελευταία να είναι υπέροχη απλά εμάς δεν μας εκφράζει.
Η εικόνα σας για τον καλλιτέχνη λοιπόν είναι αυτή ενός αφηγητή που χρησιμοποιεί το εκάστοτε μέσο του.
Δεν έχω καμία ιδέα για τον καλλιτέχνη αλλά έχω πολύ καθαρή ιδέα για το τι μπορώ εγώ να κάνω και ίσως να μη γίνω ποτέ υπηρέτης της τεχνικής αλλά θα είμαι πάντα εραστής. Δε θέλω οι άνθρωποι να θαυμάζουν εμένα, θέλω απλά να αγαπούν τους χαρακτήρες μου - κι αυτό είναι τελείως διαφορετικό. Αν λοιπόν γελάνε είμαι ευτυχισμένος, αν λυπούνται είμαι ευτυχισμένος, αν έχουν συναισθήματα κατά τη διάρκεια της παράστασης είμαι ευτυχισμένος κι αν βγαίνοντας πουν "αυτό είναι κάτι καινούριο", είμαι ακόμη πιο ευτυχισμένος. Είναι περίεργο, γιατί πρέπει να αγαπάς το κοινό αλλά ταυτόχρονα πρέπει και να φέρνεις καινούρια πράγματα. Υπάρχει λοιπόν πάντα αυτή η διαμάχη στο κεφάλι μου και τη λατρεύω. Δε θέλω η τέχνη μου να είναι άντεργκράουντ αλλά δε θέλω να είναι και απλώς ένα προϊόν.
Και πώς βρήκατε τον πρωταγωνιστή σας;
Πηγαίνω συχνά σε θεατρικές παραστάσεις και αυτός είναι ένας υπέροχος ηθοποιός. Αλλά και πάλι, δεν ήθελα να φτιάξω έναν ρεαλιστικό Γκενσμπούργκ, ήθελα να φτιάξω έναν συγκινητικό χαρακτήρα και θέλαμε να έχουμε πολύ καιρό για πρόβες. Είχαμε όντως πέντε μήνες. Και δεν μπορείς να προσλάβεις ηθοποιό για αυτή την ταινία χωρίς να του εξασφαλίσεις χρόνο για πρόβες αλλιώς δε θα μπορεί να τραγουδήσει. Είδαμε βέβαια πάρα πολλούς πριν καταλήξουμε, γιατί είναι σημαντικό για μένα να εμπλέκομαι σε όλη τη διαδικασία του κάστιν.
Και η ιδέα της δυϊκότητας του χαρακτήρα πώς προέκυψε;
Δεν είμαι ακριβώς σίγουρος ότι πρόκειται για ιδέα. Ξέρω ότι λατρεύω τις μαριονέτες. Είναι η πρώτη μου ταινία, δεν ήξερα αν θα καταφέρω να κάνω άλλη, οπότε ήθελα απαραιτήτως δύο πράγματα σε αυτήν: μαριονέτες και όλη την ομάδα του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο. Και μου φαίνεται απίστευτο που είχα όλους τους ανθρώπους που δούλεψαν στον "Λαβύρινθο του Πάνα". Και μου είπαν ότι δέχτηκαν να συμμετάσχουν στην ταινία γιατί τους επέτρεψε να δημιουργήσουν ένα πλάσμα που θα έκανε καινούρια πράγματα: η μαριονέτα μας χορεύει, φλερτάρει, καπνίζει!
Και πώς αντιμετωπίσατε το θέμα της Λούσι Γκόρντον;
Η πρωταγωνίστριά μου αυτοκτόνησε δύο εβδομάδες αφότου είχαμε ολοκληρώσει τα γυρίσματα, οπότε για μένα ήταν ξεκάθαρα προσωπικό το πρόβλημα. Οταν βγαίνεις από μια τόσο δημιουργική και χαρούμενη περιπέτεια, αυτό είναι τελείως μη αναμενόμενο. Και ιδιαίτερα επειδή φαινόταν το πιο χαρούμενο, σταθερό και βοηθητικό άτομο. Την ημέρα πριν αυτοκτονήσει ήμουν στις Κάννες, την περίμενα να έρθει και με πήρε τηλέφωνο για να μου πει "μόλις έβαψα τα μαλλιά μου και αύριο έρχομαι να σε βρώ". Αλλά το αύριο δεν ήρθε ποτέ. Δεν προέρχομαι από τη σόουμπιζ και δεν έχω συνηθίσει να αυτοκτονούν οι άνθρωποι οπότε μου ήταν πολύ δύσκολο. Οπως ήταν δύσκολο και να μοντάρω την ταινία εξαιτίας αυτού του γεγονότος. Εχουμε σταθεί πολύ και στην οικογένειά της, καθώς τους είχαμε γνωρίσει γιατί ήταν συνεχώς παρόντες στα γυρίσματα. Είναι μια πολύ λυπητερή ιστορία και αυτό είναι όλο.
Και το "Rabbi's Cat", που ολοκληρώσατε, είναι επίσης χειροποίητο, σαν το "Περσέπολις";
Περίπου.Τελειώσαμε μόλις πριν τρεις μέρες. Μοιάζει περισσότερο με τον "Πρίγκηπα της Αιγύπτου" ή τη "Χιονάτη" γιατί πρόκειται για ένα πιο ρεαλιστικό σύμπαν και έτσι θέλαμε πιο ρεαλιστικά τοπία, πιο ρεαλιστικές κινήσεις της κάμερας και δε θέλαμε να εφεύρουμε νέες τεχνικές αλλά να γυρίσουμε πίσω στις ταινίες του Ντίσνεϊ - σε αντίθεση με την "Περσέπολη", που είναι πολύ πιο πανκ. Αλλά είχαμε τις ίδιες δυσκολίες που αντιμετώπισε και η Μαρζάν (σ.σ. Σατραπί), μεταφέροντας ένα μπεστ σέλερ στο σινεμά. Πρέπει να πάρεις όλα τα πράγματα που ο κόσμος αγάπησε στο βιβλίο και να τα βάλεις στην ταινία. Και πρέπει να ξαναγράψεις τα πάντα από την αρχή γιατί αυτό που είναι καλό στο βιβλίο δε δουλεύει και στην ταινία. Πρόκειται για μια τρομερή διαδικασία λοιπόν, ειδικά αν δουλεύεις το δικό σου βιβλίο και η μόνη λύση είναι να προδώσεις. Πρέπει να αλλάξεις πράγματα, να κόψεις. Είμαι πολύ ευχαριστημένος με το αποτέλεσμα και ελπίζω να κυκλοφορήσει στις αίθουσες τον Σεπτέμβριο ή τον Οκτώβριο. Θέλαμε να είναι στις Κάννες αλλά σήμερα έμαθα ότι αυτό δε θα συμβεί. Μας είπαν ότι "η ταινία είναι πολύ κλασική και δε μας χρειάζεστε". Μάλλον είναι πολύ mainstream γι'αυτούς. Η αλήθεια είναι ότι ήθελα πολύ η ταινία μου να συμμετάσχει στις Κάννες αλλά ίσως από εμπορικής πλευράς αυτά να είναι καλά νέα. Αν δεις την ταινία, γελάς όλη την ώρα και ίσως τόσο γέλιο να μην ταιριάζει στις Κάννες. Αλλά δε θέλω να προσποιούμαι ότι δε με νοιάζει!
ΦΑΙΔΡΑ ΒΟΚΑΛΗ
