Η ψυχογενής ανορεξία (anorexia nervosa ή νευρική ανορεξία) είναι μια εξαιρετικά σοβαρή και δυνητικά επικίνδυνη για την υγεία κατάσταση, που χαρακτηρίζεται από διαταραγμένη εικόνα του σώματος και επιβολή στον εαυτό αυστηρών διατροφικών περιορισμών, που συνήθως οδηγούν σε ακραίο υποσιτισμό και υπερβολική απώλεια βάρους. Ωστόσο η λέξη «ανορεξία» είναι πέρα για πέρα αποπροσανατολιστική, γιατί πρόκειται πρωτίστως για ψυχική διαταραχή και όχι για διαταραχή της όρεξης: οι πάσχοντες νιώθουν το αίσθημα της πείνας, αλλά το καταπιέζουν με δική τους βούληση. Τα άτομα που πάσχουν από ψυχογενή ανορεξία εμφανίζουν μια διαταραγμένη αντίληψη της εικόνας του σωματικού τους Εγώ, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αναγνωρίσουν τη σημαντική απώλεια βάρους που έχουν υποστεί, ούτε τους κινδύνους για την υγεία τους που συνεπάγεται αυτό. Τα δικά τους μάτια «βλέπουν» στον παραμορφωτικό καθρέφτη του μυαλού τους έναν παχύσαρκο που πρέπει με κάθε τρόπο να χάσει πολλά κιλά.

Ποια είναι τα διαγνωστικά κριτήρια

Ένα άτομο θεωρείται ότι πάσχει από ψυχογενή ανορεξία όταν:

• Το σωματικό του βάρος έχει μειωθεί εκούσια σε ποσοστό 85% ή περισσότερο σε σχέση με το θεωρούμενο ως κανονικό βάρος για το ύψος, το φύλο και την ηλικία του.

• Παρότι το βάρος του είναι κάτω του κανονικού, έχει έντονους φόβους για πιθανή αύξησή του και προσπαθεί να μην πάρει κιλά ή/και να χάσει περισσότερα.

• Παρουσιάζει διαταραχή της εικόνας του σώματός του, βλέπει π.χ. το σώμα του παχύ ενώ δεν είναι στην πραγματικότητα και αρνείται να δεχτεί την κρισιμότητα της κατάστασής του.

• Αξιολογεί τη ζωή του με βάση το βάρος και το μέγεθος του σώματός του.

• Εάν είναι γυναίκα, παρατηρείται απουσία τουλάχιστον τριών διαδοχικών εμμηνορρυσιών.

Πηγή: DSM-IV Diagnostic Criteria for Anorexia Nervosa.

Όταν χάνεται ο έλεγχος

Από όλες τις διατροφικές διαταραχές, η ψυχογενής ανορεξία θεωρείται η πιο επικίνδυνη. Κι αυτό γιατί λόγω του υποσιτισμού στον οποίο υποβάλλεται το άτομο, μπορεί να προκληθούν πολύ σοβαρές επιπλοκές στην υγεία του και να οδηγηθεί ακόμα και στο θάνατο. Τέτοιες επιπλοκές είναι συνήθως: αμηνόρροια, ελάττωση οστικής πυκνότητας, δυσλειτουργία θυρεοειδούς, βραδυκαρδία, χαμηλός αιματοκρίτης, ηπατική δυσλειτουργία, υπόταση, χαμηλό σάκχαρο, προβλήματα στο γαστρεντερικό κ.ά. Εφόσον το άτομο δεχθεί εγκαίρως την προσήκουσα ιατρική φροντίδα, αρκετές από αυτές τις επιπλοκές αναστρέφονται και θεραπεύονται. Κάποιες άλλες, όμως, ίσως παραμείνουν ως πρόβλημα εφ’ όρου ζωής…

Οι διαστάσεις του προβλήματος

Η ψυχογενής ανορεξία δεν κάνει διακρίσεις, μπορεί να εκδηλωθεί σε όλες τις ηλικίες και σε άτομα και των δύο φύλων. Ωστόσο, είναι συχνότερη στην εφηβική ηλικία και περισσότερο στα νεαρά κορίτσια. Πολύ ανησυχητικό θεωρείται επίσης το γεγονός ότι η νόσος αυτή εξαπλώνεται με διαστάσεις επιδημίας κυρίως στη νέα γενιά. Η δε ηλικία των πασχόντων μειώνεται συνεχώς, με αποτέλεσμα ο πυρήνας του προβλήματος να εντοπίζεται πλέον στις ηλικίες 12-14 ετών, ενώ κρούσματα παρατηρούνται ακόμα και σε παιδιά του δημοτικού σχολείου!

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;

Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η ψυχογενής ανορεξία εμφανίζεται συχνότερα σε παιδιά που προέρχονται από οικογένειες στις οποίες οι γονείς είναι πιεστικοί και έχουν μεγάλες απαιτήσεις σχετικά με τη σωματική εμφάνιση αλλά και την απόδοση των παιδιών τους, σε κορίτσια που ξεκινούν να κάνουν δίαιτα επειδή έχουν ή πιστεύουν ότι έχουν κάποια παραπανίσια κιλά, καθώς και σε νεαρές γυναίκες που ασχολούνται με επαγγέλματα στα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο η εξωτερική εμφάνιση και το χαμηλό σωματικό βάρος, όπως π.χ. μοντέλα και χορεύτριες. Παρατηρείται επίσης αύξηση των κρουσμάτων σε αθλήτριες που κάνουν πρωταθλητισμό, ιδίως δε σε αθλήματα όπως η ενόργανη και η ρυθμική γυμναστική.

Πού οφείλεται τελικά;

Τα αίτια της ψυχογενούς ανορεξίας ποικίλλουν, μπορεί π.χ. να είναι ψυχολογικά, κοινωνικά, γενετικά, βιολογικά ή συνδυασμοί όλων των παραπάνω, και διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Λ.χ. σε κάποιες περιπτώσεις ίσως ευθύνονται τα προβλήματα στην οικογένεια (π.χ. κακοποίηση, ενδοοικογενειακή βία, διαζύγια) και σε άλλες η προσωπικότητα του ατόμου (π.χ. εσωστρέφεια, τελειοθηρία, χαμηλή αυτοεκτίμηση). Παρ’ όλα αυτά ένα πολύ μεγάλο μερίδιο ευθύνης στην αιτιολογία και στην παθογένεια της νόσου φέρει και η επιρροή που ασκούν τα δημοφιλή πρότυπα της εποχής.

Πώς ξεκινά και πώς εξελίσσεται

Τις πιο πολλές φορές το πρόβλημα ξεκινά με τη διαπίστωση του ατόμου ότι πρέπει οπωσδήποτε να χάσει βάρος. Συνηθέστερα το άτομο αυτό δεν είναι παχύσαρκο. Στην αρχή τα πράγματα κυλούν σχετικά ομαλά, χάνει αρκετό βάρος, και ίσως η προσπάθειά του να εγκρίνεται και να ενθαρρύνεται από την οικογένεια και το φιλικό του περιβάλλον. Στην πορεία όμως, παρόλο που έχει χάσει πολλά κιλά, δεν ικανοποιείται από το αποτέλεσμα, πιστεύει ότι πρέπει να αδυνατίσει ακόμα περισσότερο και υποβάλλεται σε όλο και πιο εξαντλητική δίαιτα. Παράλληλα μπορεί να γυμνάζεται υπερβολικά, να καταφεύγει στην πρόκληση εμετών, να παίρνει αδυνατιστικά φάρμακα, καθαρκτικά ή διουρητικά, προσθέτοντας έτσι επιπλέον προβλήματα στην ήδη επιβαρημένη από την απίσχναση υγεία του. Σταδιακά η προσπάθεια απώλειας βάρους μετατρέπεται σε εμμονή, αποκτά κυρίαρχο ρόλο στη ζωή του και το οδηγεί στην αυτοκαταστροφή μέρα με τη μέρα.

Ο έλεγχος της πείνας και ο φόβος του πάχους

Το ανορεκτικό άτομο, αν και πολύ αδύνατο, πιστεύει ότι είναι παχύ. Αισθάνεται πείνα αλλά επιβάλλει στον εαυτό του την ασιτία, γιατί φοβάται μήπως παχύνει, και πείθεται ότι τάχα έφαγε πολύ, ακόμα κι εάν δεν έχει φάει τίποτα. Αντιδρά στη λήψη τροφής με φόβο και πείσμα, αρνείται σθεναρά να φάει, πιστεύει ότι όλοι οι άλλοι προσπαθούν να το παχύνουν και παρουσιάζει ακόμα και σκέψεις παρανοϊκού τύπου, όπως ότι το ταΐζουν όταν κοιμάται ή ότι του βάζουν φάρμακα στο φαγητό και στο νερό για να αυξήσει το βάρος του. Η κατάσταση τότε είναι πλέον εκτός ελέγχου…

Ο αρνητικός ρόλος του Διαδικτύου

Μια εξαιρετικά ανησυχητική πτυχή του φαινομένου της ψυχογενούς ανορεξίας αποτελούν και οι δεκάδες ιστοσελίδες και ημερολόγια (blogs) του Διαδικτύου που είναι αφιερωμένα στους «οπαδούς» της (συντομογραφία: ANA) και έχουν ως σκοπό να τους ενθαρρύνουν να χάσουν όσο περισσότερο βάρος μπορούν. Στους ειδικούς χώρους επικοινωνίας των ιστοσελίδων αυτών (forum) οι συμμετέχοντες δημιουργούν άτυπες κοινότητες, όπου όχι μόνον ανταλλάσσουν φωτογραφίες με το πριν και το μετά, απόψεις και συμβουλές (anorexia tips) για το πώς θα χάσουν πιο γρήγορα κιλά, αλλά επίσης υποστηρίζουν και ενισχύουν ο ένας την προσπάθεια του άλλου, προβάλλοντας την ανορεξία και το αδυνάτισμα ως τρόπο ζωής, και μάλιστα απόλυτα φυσιολογικό και επιβεβλημένο. Αγαπημένο τους μότο: «Losing=Life, Gaining=Death». Σε πολλές από τις εν λόγω ιστοσελίδες υπάρχουν επίσης άρθρα με αναλυτικές οδηγίες και πολλές φωτογραφίες διάσημων ανορεκτικών, βιντεάκια του τύπου «πώς να προκαλέσεις εμετό σωστά», καθώς και πάμπολλες συμβουλές για το πώς να ξεγελούν γονείς, φίλους, ακόμα και τους ειδικούς, αν τυχόν εξαναγκαστούν να επισκεφθούν κάποιον. Στο αντίποδα, βέβαια, μπορεί να βρει κανείς αρκετούς δικτυακούς τόπους επιστημονικών ενώσεων, μη κερδοσκοπικών οργανισμών και ειδικών υγείας που προσπαθούν να ενημερώσουν σωστά και να βοηθήσουν τους πάσχοντες και τους συγγενείς τους.

Κι αν συμβεί, τι κάνουμε;

Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση, το άτομο που πάσχει από ψυχογενή ανορεξία πρέπει να αντιληφθεί και να συνειδητοποιήσει ότι έχει πρόβλημα, να εκδηλώσει επιθυμία για την αντιμετώπισή του, να διαθέτει ισχυρά κίνητρα για να το επιλύσει και βεβαίως να ζητήσει βοήθεια από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Δυστυχώς, όμως, οι πάσχοντες σπάνια αναζητούν από μόνοι τους θεραπεία ή βοήθεια. Συνήθως κάποιοι από το άμεσο περιβάλλον τούς αναγκάζουν να αποταθούν σε ψυχολόγο ή σε ειδικευμένες κλινικές.

Αντιμετώπιση

Στις περισσότερες περιπτώσεις η θεραπεία γίνεται εξωνοσοκομειακά από ομάδα ειδικών και με την ενεργό συμμετοχή της οικογένειας του πάσχοντος. Αρκετοί, όμως, ασθενείς θα χρειαστούν αναγκαστική ή εκούσια νοσηλεία, όταν π.χ. έχουν σοβαρή απώλεια βάρους, σημαντικές οργανικές επιπλοκές, αρνούνται να παραδεχτούν την κατάστασή τους, παρουσιάζουν τάσεις αυτοκτονίας ή αποτύχει η θεραπεία εκτός νοσοκομείου. Στόχος είναι να αποκατασταθούν πρώτα η κατάσταση θρέψης και τα οργανικά προβλήματα του ατόμου και κατόπιν να αντιμετωπιστούν τα ψυχολογικά προβλήματα. .

Αναζητήστε χείρα βοηθείας

Όσο νωρίτερα διαγνωστεί το πρόβλημα και αντιμετωπιστεί τόσο καλύτερο για τον/την ασθενή…

• ΑΝΑΣΑ: www.anasa.com.gr

• Ιατρείο Διαταραχών Διατροφής στο «Αιγινήτειο Νοσοκομείο»: www.eginitio.gr

• Μονάδα Εφηβικής Υγείας στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού»: www.youth-health.gr

• Μονάδα Εφήβων στο Νοσοκομείο «ΑΧΕΠΑ»: www.ahepahosp.gr

• Μονάδα Οικογενειακής Θεραπείας στο «Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής»: www.psyhat.gr

• Παιδοψυχιατριακή Κλινική στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία»: www.paidon-agiasofia.gr και http://child-psychiatry.med.uoa.gr

• Παιδοψυχιατρικό Τμήμα στο «Ιπποκράτειο» Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης: www.ippokratio.gr

• Ψυχιατρικό Τμήμα Παιδιών και Εφήβων στο Νοσοκομείο «Γ. Παπανικολάου» Θεσσαλονίκης: www.gpapanikolaou.gr

ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΔΟΥΚΟ

Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό Αρμονία, τεύχος 144
Update: Νοέμβριος 2016