Πώς μπορεί κανείς να εικονογραφήσει την εξέλιξη; Ο Δαρβίνος έμεινε στην ιστορία ως θεμελιωτής της ιστορίας της εξέλιξης, αλλά κανένας σύγχρονός του καλλιτέχνης δεν οπτικοποίησε τις ιδέες του.

Παραδόξως, οι πρώτες εικόνες που μας έρχονται στον νου, όταν μιλάμε για την εξέλιξη των ειδών, είναι δύο καρτούν: μια γελοιογραφία και μια ταινία κινουμένων σχεδίων. Η έκθεση «Μορφές χωρίς τέλος: Κάρολος Δαρβίνος, Φυσική Επιστήμη και Εικαστικές Τέχνες», που πραγματοποιείται αυτές τις μέρες στο Κέμπριτζ, έρχεται να δώσει μια απάντηση και να γεννήσει καινούργια ερωτήματα στο ήδη υπάρχον ερώτημα «ποιες ακόμα εικόνες απεικονίζουν την εξέλιξη;».

Η πρώτη και διασημότερη γελοιογραφία που αποτύπωσε τα λόγια του Βρετανού φυσιοδίφη, συλλέκτη και γεωλόγου Δαρβίνου είναι η εικονογράφηση «Τhe March in Ρrogress» του Ρούντι Ζάλινγκερ που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Εarly Μan», το 1970.

Δείχνει μια σειρά θηλαστικών να περπατούν από αριστερά προς τα δεξιά, εξελισσόμενοι βήμα βήμα από τον καμπουριασμένο πίθηκο στον ευθυτενή Καυκάσιο άνθρωπο - υπάρχει βέβαια και η διάσημη διακωμώδησή του, όπου το τελευταίο είδος είναι ο καμπουριασμένος άνθρωπος μπροστά στον υπολογιστή που θυμίζει ξανά τον πίθηκο.

Η άλλη γνωστή αναπαράσταση βρίσκεται σε μια σκηνή της ταινίας κινουμένων σχεδίων της Ντίσνεϊ, «Φαντασία», το 1940. Με τη μελωδία της «Ιεροτελεστίας της Ανοιξης» ξεκινάει το μπαλέτο των σταγόνων κάτω από τη θάλασσα. Υστερα αυτές παίρνουν σχήματα και μεταμορφώνονται σταδιακά σε πιο σύνθετες μορφές ζωής -γυρίνος, ψάρι, αμφίβιο-, ώσπου θα αναδυθούν στην επιφάνεια ως πρώιμο τετράποδο. Αν και έχουν περάσει 150 χρόνια από το βιβλίο του Δαρβίνου «Η Καταγωγή των Ειδών», δεν υπάρχουν εμφανή παραδείγματα δαρβινικής τέχνης. Αρα η έκθεση του Μουσείου Φιτζγουίλιαμ θα πρέπει μάλλον να την επινοήσει. Και να μας κάνει να αναρωτηθούμε ακόμα και τι σημαίνει η έννοια εξέλιξη, βλέποντας τους πίνακες των Ντεγκά, Μονέ, Σεζάν και Γκογκέν.

Τι σχέση έχει η «Μικρή Χορεύτρια» του Ντεγκά με τη θεωρία της εξέλιξης; Πιθανόν ο Γάλλος ζωγράφος να ενσωματώνει στο έργο του τον εκφυλισμό και την εγκληματική φυσιογνωμία, διατείνονται σύγχρονοι ειδικοί. Ή η «Απαγωγή» του Σεζάν; Η σκηνή όπου ένας γυμνός άντρας κουβαλάει μία γυμνή γυναίκα μπορεί να ιδωθεί είτε ως μυθολογικό όραμα ή ως καθημερινότητα του ανθρώπου των σπηλαίων. Οι βράχοι της Νορμανδίας διά χειρός Μονέ ίσως να παραπέμπουν στις άγριες πρώτες εποχές της ζωής στη γη. Κανένας πίνακας του Γκογκέν δεν υπάρχει στην έκθεση, όμως οι πανοραμικές αλληγορικές εικόνες του θέτουν τα υπαρξιακά ερωτήματα στον κατάλογο της έκθεσης. Από πού ερχόμαστε; Ποιοι είμαστε; Πού πηγαίνουμε;